Oryks[7] (Oryx) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae). Oryksy znane były już starożytnym Egipcjanom, którzy często przedstawiali ich wizerunki na reliefach.
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i na Półwyspie Arabskim[8][9][10].
Morfologia
Długość ciała 153–235 cm, długość ogona 37–60 cm, długość ucha 197–23 cm, długość tylnej stopy 47–52 cm, wysokość w kłębie 81–125 cm; długość rogów 70–150 cm; masa ciała samic 54–210 kg, samców 65–240 kg[9][11]. Wzór zębowy: I 
C 
P 
M (x2) = 44[9].
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1816 roku francuski zoolog i anatom Henri Marie Ducrotay de Blainville w artykule poświęconym gatunkom przeżuwaczy, opublikowanym na łamach Bulletin de la Société philomathique de Paris[1]. De Blainville wymienił kilka gatunków – Antilope gazella Pallas, 1766, Antilope equina É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803, †Antilope leucophaea Pallas, 1766, Antilope oryx Pallas, 1777 (= Capra gazella Linnaeus, 1758) i Antilope leucoryx Pallas, 1777 – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Antilope oryx Pallas, 1777 (oryks południowy).
Etymologia
- Oryx (Onyx): gr. ορυξ orux, ορυγος orugos ‘antylopa o spiczastych rogach’[12].
- Aegoryx: gr. αιξ aix, αιγος aigos ‘koza, kozioł’[13]; ορυξ orux, ορυγος orugos ‘antylopa o spiczastych rogach’[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cemas algazel Oken, 1816 (= Antilope dammah Cretzschmar, 1827).
- Sivoryx: Siwalik, Indie[15]; rodzaj Oryx de Blainville, 1816. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Sivoryx cautleyi Pilgrim, 1939 (= †Antilope sivalensis Lydekker, 1878).
- Praedamalis: łac. prae ‘zanim, przed’[16]; rodzaj Damalis J.E. Gray, 1846 (sasebi). Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Praedamalis deturi Dietrich, 1950.
- Aeotragus: gr. αιων aiōn ‘okres istnienia, generacja’[17]; τραγος tragos ‘kozioł’[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Aeotragus garussi Dietrich, 1950 (= †Praedamalis deturi Dietrich, 1950).
Podział systematyczny
W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 4[19][11] lub 6 (wyodrębnione z O. beisa – O. gallarum i O. callotis)[9][8] występujących współcześnie gatunków; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)[19][11][7]:
Opisano również kilka gatunków wymarłych:
Uwagi
- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Oryx de Blainville, 1816.
Przypisy
- ↑ a b H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 75, 1816. (fr.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).
- ↑ R.I. Pocock. On some External Characters of Ruminant Artiodactyla. — Part III. The Bubalinæ and Oryginæ. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 2, s. 221, 1918. (ang.).
- ↑ G.E. Pilgrim. The fossil Bovidae of India. „Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica”. 26, s. 73, 1939. (ang.).
- ↑ a b Dietrich 1950 ↓, s. 30.
- ↑ Dietrich 1950 ↓, s. 38.
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 181. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 350. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ a b c d C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 689–692. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Oryx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
- ↑ a b c Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 614. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 485, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 8.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 178.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 240.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 206.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 11.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 269.
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-03]. (ang.).
- ↑ C. Arambourg: Vertébrés villafranchiens d’Afrique du Nord (artiodactyles, carnivores, primates, reptiles, oiseaux). Paris: Fondation Singer-Polignac, 1979, s. 82. ISBN 978-29-00-92704-5. (fr.).
- ↑ E.S. Vrba & J. Gatesy. New antelope fossils from Awash, Ethiopia, and phylogenetic analysis of Hippotragini (Bovidae, Mammalia). „Palaeontologia africana”. 31, s. 60, 1994. (ang.).
- ↑ R. Lydekker: Indian tertiary and post-tertiary vertebrata. Siwalik and Narbada Proboscidia. W: Geological Survey of India: Indian Tertiary and post Tertiary Vertebrata. T. 3. Cz. 1. Calcutta: Geological Survey Office, 1878, s. 154, seria: Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica. (ang.).
Bibliografia
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
- W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 1–62, 1950. (niem.).
Identyfikatory zewnętrzne:
- EoL: 42713
- GBIF: 2441123
- identyfikator iNaturalist: 42307
- ITIS: 624989
- NCBI: 9957
- identyfikator taksonu Fossilworks: 42814
