Order Wieży i Miecza[1][2] (port.Ordem Militar da Torre e Espada), właśc. Order Wojskowy Wieży i Miecza, Męstwa, Wierności i Zasługi[3] (Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito) – najwyższe portugalskieodznaczenie państwowe ustanowione w 1459 przez króla Alfonsa V jako orderrycerski[4].
Order został ustanowiony w 1459 przez króla Portugalii Alfonsa V dla uhonorowania rycerzy, którzy zasłużyli się w podboju Afryki, a przede wszystkim w zdobyciu Arzilii i Tangeru. Niektórzy historycy kwestionują jego tak wczesne powstanie[4], albowiem nie zachowały się dowody, że w następnych wiekach był kiedykolwiek nadawany. Jednakże dokumenty dziewiętnastowieczne mówią o „wznowieniu”[4] orderu, które nastąpiło 29 listopada 1808 na mocy dekretu wydanego w Rio de Janeiro przez regenta, księcia Jana, późniejszego króla Portugalii – Jana VI. Odznaczenie miało upamiętniać bezpieczne przeniesienie rodziny królewskiej do Brazylii (zaokrętowanie nastąpiło na kilka dni przed zajęciem Lizbony przez wojska napoleońskie). Przeznaczeniem orderu było nagradzanie zarówno Portugalczyków, jak i cudzoziemców za znaczące dokonania wojskowe, polityczne oraz cywilne. Wśród pierwszych odznaczonych byli członkowie dworu króla Wielkiej BrytaniiJerzego III, którzy dopomogli w morskiej przeprawie portugalskiego domu królewskiego do Brazylii, a nie mogli otrzymać innych ówczesnych odznaczeń portugalskich ze względu na wyznanie.
W 1832 Piotr I (jako książę Bragança) zmodyfikował order, dzieląc go na cztery klasy (Krzyż Wielki, Komandor, Oficer i Kawaler) i nadając mu nową nazwę: „Prastary i Wielce Zaszczytny Order Wieży i Miecza, Wierności i Zasługi” (Antiga e Muito Nobre Ordem da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito). Od tego czasu odznaczenie było jeszcze kilkakrotnie modyfikowane (1896, 1917, 1918, 1939). Zgodnie z ustawą o portugalskich odznaczeniach państwowych (aktualizowaną w 2011), order jest nadawany „za wybitne zasługi w pełnieniu najwyższych funkcji państwowych lub wojskowych oraz znaczące osiągnięcia dokonane podczas służby wojskowej lub cywilnej, świadczące o bohaterstwie, bezinteresowności i poświęceniu dla kraju i ludzkości”[6]. Nadającym odznaczenie jest urzędujący prezydent państwa, będący ex officio (z urzędu) Wielkim Mistrzem Orderu. Na zakończenie kadencji prezydent otrzymuje Wielki Łańcuch Orderu.
Według oficjalnej klasyfikacji portugalskich odznaczeń państwowych Wojskowy Order Wieży i Miecza – wraz z orderami: Chrystusa, Avis i Świętego Jakuba od Miecza – należy do kategorii „Prastarych orderów wojskowych” (Antigas Ordens Militares).
Stopnie orderu
Według ustawy państwowej z 2011 Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito dzieli się na sześć klas[4]:
Wielki Łańcuch (Grande-Colar)
Krzyż Wielki (Grã-Cruz)
Wielki Oficer (Grande-Oficial)
Komandor (Comendador)
Oficer (Oficial)
Kawaler lub Dama (Cavaleiro, Dama)
Insygnia
Odznakę orderu stanowi gwiazda o pięciu emaliowanych na biało ramionach w złotym obramowaniu, połączonych gałązkami dębu o zielonoemaliowanych liściach i złotych łodygach. Wierzchołki ramion są zakończone złotymi kulkami. Ponadto między dwoma górnymi ramionami znajduje się złota wieża. Na środku awersu gwiazdy umieszczony jest okrągły medalion o emaliowanym na biało polu. Znajduje się na nim wizerunek miecza spoczywającego na dębowym wieńcu. Wizerunek ów jest otoczony granatowym pierścieniem, na którym widnieje dewiza: „Valor Lealdade e Mérito” („Męstwo, Wierność i Zasługa”). Na środku rewersu medalionu umieszczony jest herb Portugalii, który otacza granatowy pierścień z napisem: „República Portuguesa”.
Wielki Łańcuch – wielki łańcuch oraz oznaka zawieszona na wielkiej wstędze i złota gwiazda orderowa
Krzyż Wielki – łańcuch (mniejszy) złoty oraz oznaka zawieszona na wielkiej wstędze i złota gwiazda orderowa
Wielki Oficer – łańcuch (mniejszy) złoty i złota gwiazda orderowa
Komandor – łańcuch (mniejszy) złoty i srebrna gwiazda orderowa
Oficer – łańcuch (mniejszy) złoty i oznaka zawieszona na wstążce z rozetką
Kawaler lub Dama – łańcuch (mniejszy) srebrny i oznaka zawieszona na wstążce
Rysunek oznaki orderu
Rysunek łańcucha (mniejszego, złotego) orderu
Insygnia orderu stopnia kawalerskiego
Wstążki orderu są koloru ciemnoniebieskiego. Wstążka stopnia oficerskiego odznaczenia jest uzupełniona rozetką oraz klamrą, która zdobi również wstążkę stopnia kawalerskiego orderu.
1994 – António da Silva Osório Soares Carneiro, generał
2000 – Gabriel Augusto do Espírito Santo, generał
Przypisy
↑Stefan Oberleitner: Polskie ordery odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. T. I. Zielona Góra: Kanion, 1992, s. 13. ISBN 83-85571-00-7.
↑Moneta, medal, order. red. Józef Andrzej Szwagrzyk. Zakład Narodowy imienia Ossolinskich, 1971, s. 169.
↑Wieży i Miecza, Męstwa, Wierności i Zasługi, Order Wojskowy, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2015-03-24].
↑ abcdOrdens Honoríficas Portuguesas – História da Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito (port.) [dostęp 2012-03-14]
↑Decreto Lei n.º 5/2011: Lei das Ordens Honoríficas Portuguesas. [w:] Diário da República Electrónico [on-line]. dre.pt, 2011-03-02. s. 1253-1254. [dostęp 2014-10-07]. (port.).
↑Ordens Honoríficas Portuguesas – Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito (port.) [dostęp 2012-03-14]
↑Estrangeiros com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2015-09-11]. (port.).
↑Nacionais com Ordens Portuguesas. presidencia.pt. [dostęp 2015-09-12]. (port.).
Bibliografia
Ordens Honoríficas Portuguesas – Ordem Militar da Torre e Espada, do Valor, Lealdade e Mérito