Opactwo benedyktyńskie
Pannonhalma i jego otoczenie
Pannonhalmi Bencés Főapátság[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Węgry

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

IV, VI

Numer ref.

758

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1996
na 20. sesji

Położenie na mapie Węgier
Mapa konturowa Węgier, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Opactwo benedyktyńskie Pannonhalma”
Ziemia47°33′10,0″N 17°45′40,0″E/47,552778 17,761111
  1. Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Opactwo benedyktyńskie Pannonhalma (węg. Pannonhalmi Bencés Főapátság, łac. Abbatia Territorialis Sancti Martini in Monte Pannoniae) – kompleks kościelno-klasztorny benedyktynów i najbardziej charakterystyczny punkt orientacyjny miasta Pannonhalma na Węgrzech. Posiada status opactwa terytorialnego.

Opactwo w Pannonhalmie jest najstarszym obiektem sakralnym na Węgrzech. Pracuje w nim ponad 500 osób świeckich, które obsługują znajdujące się na terenie klasztoru instytucje i zapewniają obsługę 60 żyjących tu braci zakonnych. Ponadto na terenie kompleksu mieści się męskie gimnazjum, w którym uczy się 350 chłopców, a także seminarium duchowne przygotowujące przyszłych zakonników do życia według reguły benedyktyńskiej[1].

Założenie klasztorne i jego otoczenie zostało w 1996 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

W opactwie bierze swój początek szlak św. Marcina z Tours[2].

Historia

Dokument z 1002 dotyczący konsekracji opactwa

W 996 roku na szczycie Świętej Góry Panonii książę Gejza ufundował pierwszą węgierską wspólnotę zakonną, rozpoczynając od niej proces chrystianizacji plemion węgierskich. Przybyli z Czech na zaproszenie Gejzy mnisi benedyktyńscy zbudowali na mierzącym 275 m wzniesieniu swój klasztor i konsekrowali go w 1002 roku w obecności syna Gejzy, króla Stefana (1000–1038). Góra Panonii jako lokalizacja klasztoru nie została wybrana przypadkowo – zadecydowała symbolika miejsca: według anonimowego kronikarza u jej podnóża miał poić konie wódz plemion węgierskich Arpad wkraczający na czele swojego wojska do Panonii. Poza tym niektórzy mnisi benedyktyńscy przybywający tu z Rzymu mieli przeświadczenie, iż św. Marcin urodził się w pobliżu klasztoru. Pierwszym opatem klasztoru został Anastazy-Astryk; to on był posłem do Rzymu, do papieża Sylwestra II po koronę królewską dla Stefana. Król obdarzył klasztor przywilejami[3] – opat podlegał w sprawach kościelnych bezpośrednio pod kardynała Węgier, nie lokalnego biskupa, natomiast w sprawach sądowych bezpośrednio pod króla, nie lokalnego hrabiego. Król też często gościł w jego murach modląc się razem z zakonnikami o wsparcie św. Marcina w walce z poganami[4].

W 1472 klasztor przejął król Maciej Korwin i podjął jego zakrojoną na szeroką skalę renowację. Zbudowano wówczas istniejące do dziś krużganki oraz inne budynki o funkcji religijnej; całość założenia ufortyfikowano[5].

Pod rządami opata Máté Tolnaia (1500–1535) Pannonhalma zdobyła sobie wyjątkową pozycję wśród węgierskich klasztorów benedyktyńskich, a w 1541 roku zyskała status arcyopactwa[6]. Później klasztor został poważnie zniszczony przez pożar i w 1575 w większej części opuszczony. W 1594 został zajęty przez Turków. Mnisi powrócili do klasztoru w 1638[5]. Dopiero później przystąpili do odbudowy uszkodzonych budynków. Za rządów arcyopata Benedeka Sajghó (1722–1768) rozpoczęto przebudowę całego założenia w stylu barokowym[6].

W 1786 roku zakon benedyktynów został rozwiązany przez cesarza Austrii Józefa II. W 1802 roku klasztor został ponownie otwarty i podjął funkcje edukacyjne, jako główny cel swej działalności[6].

Na jesieni 1944 roku klasztor znalazł się pod ochroną szwajcarskiego Czerwonego Krzyża stanowiąc schronienie dla prześladowanych Żydów.

Po 1945 roku posiadłości benedyktynów i prowadzone przez nich szkoły zostały przejęte przez państwo komunistyczne. Po 1950 roku rząd zezwolił jednak klasztorom w Győr i w Pannonhalmie na wznowienie działalności prowadzonych przez nich szkół średnich. Cały czas w klasztorze prowadzona była działalność religijna[6].

Idąc za wskazaniami Soboru Watykańskiego II opactwo w Pannonhalmie zaangażowało się w odnowę liturgiczną. Zespół zakonników przygotował w tym celu węgierskie tłumaczenie tekstów liturgicznych, a następnie przystosował śpiewy i melodie do węgierskich tekstów[6].

Po upadku komunizmu wspólnota benedyktyńska w Pannonhalmie, oprócz kontynuowania pracy edukacyjnej, angażuje się na rzecz zdefiniowania roli kościoła w zlaicyzowanym społeczeństwie[6].

Zwiedzanie opactwa jest możliwe wyłącznie z przewodnikiem[7].

Papież Jan Paweł II w Pannonhalmie

W dniach 6–7 września 1996 roku podczas obchodów 1000-lecia założenia benedyktyńskiego opactwa w Pannonhalmie jego mury odwiedził papież Jan Paweł II. Było podczas jego 73 podróży apostolskiej, której celem było spotkanie z wiernymi Kościoła katolickiego na Węgrzech i umocnienie ich w wierze.

Papież przewodniczył odprawianym na Świętej Górze Panońskiej „Nieszporom Tysiąclecia”. W przemówieniu wygłoszonym w języku węgierskim papież mówił o bogatej historii miejsca podkreślając rolę benedyktynów w odnowie kulturowej i społecznej całej Europy. Wezwał także współczesnych benedyktynów do zaangażowania się w prace na rzecz zjednoczenia chrześcijan[8].

Architektura

Pierwotne założenie z 1002 roku, daty oznaczającej faktyczne narodziny węgierskiego państwa chrześcijańskiego, jest dziś zatarte w architekturze założenia kościelno-klasztornego, które reprezentuje mieszaninę różnych stylów. Pierwsze założenie spłonęło i zostało w 1137 roku odbudowane. Zachowały się z niego fragmenty murów poniżej poziomu posadzki. Istniejący dziś kompleks jest trzecim z kolei, zbudowanym w 1224 roku jako założenie późnoromańskie. W latach 1824–35 do całości dobudowano wysoką na 55 m neoklasycystyczną wieżę, dzieło Jánosa Páckha. Portal główny bazyliki datowany jest na XIII wiek i stanowi zespół łuków uskokowych wykonanych z wapienia i czerwonego marmuru, wspartych na zespołach podwójnych kolumn. Nad drzwiami widnieje fresk pędzla XIX-wiecznego węgierskiego malarza Ferenca Storno, przedstawiający św. Marcina z Tours jako rzymskiego legionistę przed poświęceniem się Bogu i obdarowującego z tej okazji swoim płaszczem pewnego żebraka. Storno udekorował również wnętrze świątyni, w tym romańską i gotycką kryptę – najstarsze zachowane części świątyni.

Bazylika św. Marcina i krypta

Centrum życia klasztornego stanowi kościół św. Marcina. Jest on miejscem odprawiania mszy świętej i liturgii godzin. Budowę obecnego kościoła w Pannonhalmie, trzeciego w tym miejscu, stanowiącego szczytowe osiągnięcie wczesnego gotyku[9], rozpoczęto na początku XIII wieku za rządów opata Urosa i konsekrowano ok. 1224 roku.

Pierwszy kościół datowany jest na XI wiek. Jego pozostałości odkryto w podziemiach, po zachodniej stronie dzisiejszej budowli. Z zachowanych murów można wywnioskować, iż pierwszy kościół miał formę bazyliki o rozmiarach porównywalnych z dzisiejszą świątynią, z podwójną kaplicą i podwójną kryptą. Pod ścianą nawy południowej znajdują się fragmenty drugiego kościoła zbudowanego w XII wieku i konsekrowanego w 1137 roku za rządów opata Dávida. W trakcie prac wykopaliskowych odkryto w zakrystii dwa zamurowane wejścia oraz schody prowadzące do grobowców[9].

Kościół został rozbudowany za panowania króla Macieja Korwina. Zamknięto wówczas wschodnie zakończenia naw i ukończono kaplicę św. Benedykta. Wyposażenie kościoła uległo całkowitemu zniszczeniu podczas okupacji tureckiej. Po 1720 roku, za rządów opata Benedeka Sajghó, rozpoczęto renowację kościoła. Ostatniej renowacji świątyni podjął się w latach 60. XIX wieku Ferenc Storno. Z tego okresu pochodzą: ołtarz główny, ambona, freski na sklepieniu i witraże w wyższym rzędzie okien. Tematem ikonograficznym tych witraży jest św. Marcin[9].

Bezpośrednio pod kościołem znajduje się krypta. Kapitele jej kolumn zostały wyrzeźbione w stylu wczesnogotyckim, przywołując surową tradycję cysterską. Sklepienia krypty wspierają się na konsolach wyrzeźbionych w kształcie ludzkich głów. Czerwone drzwi wykonane zostały w stylu romańskim w 1699 roku[10].

Porta Speciosa

W średniowieczu jednym z głównych wejść do kościoła była tzw. Porta Speciosa (ozdobna brama). Portal stanowi wejście do kościoła z krużganków i został zbudowany w XIII wieku. Stanowi on ideowe odwołanie do Niebiańskiego Jeruzalem z Apokalipsy św. Jana, do którego prowadziło 12 bram noszących imiona apostołów i ma stanowić przypomnienie o Niebiańskim Jeruzalem zakonnikom wchodzącym do kościoła na modlitwy. Portal składa się z sześciu par kolumn po każdej stronie, wykonanych z czerwonego marmuru[11].

Klasztor

Krużganki

W 1472 roku król Maciej Korwin windykował opactwo. To za jego rządów rozpoczęto budowę krużganków w stylu późnogotyckim, zachowanych do dziś. Prace budowlane przypuszczalnie prowadzili rzemieślnicy z królewskiego warsztatu w Wyszehradzie. Ich budowę ukończono prawdopodobnie w 1486 roku, o czym informuje inskrypcja na jednym z narożników.

Niewielki wewnętrzny ogród, otoczony przez krużganki, nosi nazwę Paradisum (Raj) stanowiąc metaforyczne, ziemskie odwołanie do raju biblijnego. W średniowieczu w ogrodzie uprawiano zioła pomagające ciału w przywracaniu mu zupełności i zdrowia, na podobieństwo raju[11].

Biblioteka

Biblioteka klasztorna – fragment owalnego holu, zbudowanego przez Jánosa Packha

Oprócz wieży i budynku szkoły podstawowej jednym z najbardziej charakterystycznych elementów kompleksu klasztornego jest biblioteka. Choć budowla została ukończona ok. 1830 roku, to jej idea liczy sobie 1500 lat i nawiązuje do myśli św. Benedykta, który kładł tak ogromny nacisk na czytanie w ciągu życia w klasztorze, iż dzięki pracy zakonników zgromadzona została nie tylko literatura wczesnochrześcijańska ale też dzieła cywilizacji grecko-rzymskiej.

Podłużną część budynku biblioteki zaprojektował i zbudował architekt Jószef Ferenc Engel w latach 20. XIX wieku. Budynek ten rozbudował później János Packh dobudowując owalny hol. Wnętrze udekorował Josef Klieber z Wiednia. Na czterech stronach sklepienia holu umieszczone zostały alegorie symbolizujące cztery fakultety średniowiecznego uniwersytetu: Prawo, Teologię, Medycynę i Sztukę. Dziełem Kliebera są również gipsowe posągi królów: św. Stefana (założyciela) i Franciszka I (odnowiciela klasztoru). Malowidło centralne na sklepieniu części podłużnej stanowi wyobrażenie Pallas Ateny (Minerwy). Na krótszych ścianach budynku umieszczono portrety starożytnych filozofów i uczonych a na dłuższych – portrety wybitnych osobistości z historii Węgier.

W końcu XI wieku, w czasie panowania króla Władysława I, jak to zaświadcza jeden z manuskryptów (z ok. 1090), w zbiorach klasztoru w Pannonhalmie znajdowało się 80 woluminów (ok. 200 dzieł). W chwili rozwiązania zgromadzenia zakonnego w 1786 zbiór liczył 4000 woluminów. Po wznowieniu działalności przez klasztor w 1802 do jego biblioteki powróciło jedynie 757 woluminów i 27 manuskryptów. Zbiory zaczęły się jednak szybko powiększać i wówczas podjęto decyzję o zbudowaniu nowej biblioteki. Zbiory nadal się powiększały i obecnie obejmują 400 000 woluminów[12].

Jeden z manuskryptów, datowany na 1055, ma specjalne znaczenie, ponieważ wśród łacińskich zdań zawiera urywek w języku węgierskim, najstarszy znany zapisany wers w tym języku[13].

Refektarz

Do najcenniejszych artystycznie elementów założenia należy refektarz. Zbudowano go w połowie wschodniego skrzydła. Dwukondygnacyjna budowla w kształcie prostokąta ze sklepieniem zwierciadlanym powstała przypuszczalnie w latach 1725–1730. Malowidła ścienne w technice al secco wykonał w latach 1728–1730 szwajcarski artysta Davide Antonio Fossati. Malowidła na sklepieniu przedstawiają apoteozę św. Stefana. Tematem malowideł ściennych są sceny biblijne związane tematycznie z jedzeniem: podanie ukrzyżowanemu Chrystusowi gąbki z octem, kuszenie Jezusa na pustyni, Daniel w jaskini lwów, uczta Baltazara, ścięcie św. Jana Chrzciciela i scena z życia św. Benedykta[14].

Pomnik milenijny

Pomnik króla Stefana I, w tle widoczny pomnik milenijny

Dla upamiętnienia 1000. rocznicy osiedlenia się Węgrów w 896 wzniesiono w 1896 w kotlinie karpackiej siedem pomników symbolizujących siedem plemion węgierskich. Do dziś przetrwał tylko jeden z nich – w Pannohalmie.

Budowla była pierwotnie przekryta 26-metrową, dwupowłokową kopułą zwieńczoną reliefem z brązu w kształcie węgierskiej korony królewskiej. Z powodu zniszczenia zewnętrzna powłoka została w latach 1937–1938 rozebrana i budynek przybrał dzisiejszy wygląd. Wewnątrz jest to okrągłe pomieszczenie z dwoma oknami, przekryte niską kopułą (dawna kopuła wewnętrzna). Niedokończony fresk na ścianie wschodniej namalowany w 1938 przez Vilmosa Aba Nováka przedstawia alegorię powstania państwa węgierskiego[15].

Kaplica Najświętszej Marii Panny

Budowa kaplicy pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny rozpoczęła się w 1714. Pierwotnie było to miejsce modlitwy dla ludności napływowej, mieszkającej w pobliżu opactwa. Kaplica była w 1865 poddana renowacji. Wewnątrz niej znajdują się 3 barokowe ołtarze i niewielkie XVIII-wieczne organy. Krypta pod kaplicą była wykorzystywana na przestrzeni dziejów jako miejsce pochówku zakonników[16].

Arboretum

Fragment arboretum

Zakonnicy w średniowieczu uprawiali i zbierali zioła dla leczenia chorych. Podobnie było w klasztorze w Pannonhalmie. W 1830 w sąsiedztwie opactwa założono arboretum składające się z 80 drzew i krzewów. Obecny swój kształt arboretum zawdzięcza projektowi Fábiána Szedera z lat 40. XIX wieku.

Obejmuje ono dzisiaj kilkaset gatunków drzew i krzewów, z których wiele to rzadkie na terenie Węgier okazy przyrodnicze. Arboretum służy dziś rekreacji i wypoczynkowi ale jest też miejscem edukacji i badań naukowych, tym bardziej że zamieszkuje je liczna populacja ptaków[17].

Zbiory

Stare klasztory stały się z biegiem czasu swego rodzaju muzeami, jako że zakonnicy gromadzili drogocenne naczynia liturgiczne uważając liturgię za najcenniejszą część ich życia zakonnego. Powiększające się zbiory potrzebowały miejsca do ich przechowywania i ekspozycji.

Wraz z budową biblioteki (1824) część pomieszczeń przylegających do holu głównego przeznaczono na zbiory, które obejmowały: malarstwo, grafikę, monety, antyki, herbarium, minerały, kolekcje drzew i ziaren, wypchanych ptaków i kamieni szlachetnych.

Zbiory klasztorne w Pannonhalmie należą do najcenniejszych na terenie Węgier[18].

Lista opatów[19]

  • Anastazy (wzmiankowany 1002)
  • Rasia (wzmiankowany 1015)
  • Mór (?–1036)
  • Péter 1091–1103
  • Deda 1124–1131
  • Dávid 1131–1150
  • Rafael 1151–1175
  • Rajnald 1175–1180
  • Simili 1180–1189
  • Péter 1189–1192
  • Balázs 1192–1198
  • János 1198–1201
  • Uros 1207–1241
  • Salamon 1249–1252
  • Favus 1252–1262
  • Bonifác 1263
  • Herman 1288–1300
  • Miklós I. 1300–1306
  • Imre (Henrik) 1306–1307
  • Jakab 1307–1308
  • János 1308–1309
  • László 1309–1311
  • Miklós II. 1312–1318
  • Miklós III. 1319–1333
  • Vilmos Hammer 1333–1354
  • Szigfrid 1355–1365
  • László Czudar 1365–1372
  • Domonkos 1372–1377
  • Władysław Biały (Piaszt Ulászló), opat komendatoryjny 1377–1379
  • István 1380–1398
  • Miklós Marczali Dózsa opat komendatoryjny 1399–1404
  • János Albeni 1404–1406
  • Konrád Óvári 1406–1408
  • János Kropidló opat komendatoryjny 1408–1421
  • Miklós Dobói 1422–1438
  • László Héderváry opat komendatoryjny 1439–1447
  • Tamás Döbrentei opat komendatoryjny 1447–1467
  • János Vitéz opat komendatoryjny 1467–1472
  • Maciej Korwin opat komendatoryjny 1472–1490
  • Tamás Bakócz opat komendatoryjny 1490–1492
  • Władysław II Jagiellończyk opat komendatoryjny 1493–1500
  • Máté Tolnai 1500–1535
  • Mihály Győry 1535–1542
  • Ferenc Nyáry Bedegi 1543–1547
  • János Csanády 1548–1556
  • László Martonfalvi 1556–1562
  • Péter Bocsi Thorday 1563–1566
  • István Fejérkövy komtur 1567–1593
  • Mátyás Pálffy 1638–1646
  • Placid Magger 1647–1667
  • Placid Lendvay 1689–1699
  • Egyed Karner 1699–1708
  • Benedek Sajghó 1722–1768
  • Sámuel Vajda 1768–1795
  • Dániel Somogyi 1795–1801
  • Mór Czinár 1829–1841
  • Mihály Rimely 1842–1865
  • Krizosztom Kruesz 1865–1885
  • Lipót Fehér 1892–1910
  • Tibor Hajdu 1910–1918
  • Remig Bárdos 1920–1932
  • Krizosztom Kelemen 1933–1950
  • Pál Sárközy 1951–1957
  • Norbert Béla Legányi 1957–1969
  • András József Szennay 1973–1991
  • Asztrik Várszegi 1991–

Gimnazjum

W 1939 rozpoczęto budowę szkoły przy klasztorze. Premier Węgier Pál Teleki i opat Krizosztom Kelemen zamierzali otworzyć gimnazjum, w którym miano nauczać przede wszystkim języka włoskiego i kultury. Przy szkole utworzono internat. Uczniowie, którzy chodzili do tej samej klasy, korzystali z tego samego dormitorium i mieszkali w tych samych pokojach.

W czerwcu 1948 szkołę przejęło państwo a korytarze prowadzące do klasztoru zamurowano. W 1950 szkołę ponownie otwarto jako gimnazjum. W czasach komunizmu była to jedna z ośmiu katolickich szkół średnich na Węgrzech[20].

Przypisy

  1. Csirke w: Budapeszt i Węgry: Pannonhalma – historia opactwa. [dostęp 2011-10-23].
  2. Cultural Corridors of South East Europe: Saint Martin de Tours: a great European figure, a Symbol of sharing. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  3. Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 250. ISBN 978-83-7425-697-1.
  4. Adrian Phillips, Jo Scotchmer: Hungary. s. 460.
  5. a b UNESCO: Millenary Benedictine Abbey of Pannonhalma and its Natural Environment. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).
  6. a b c d e f Magyar Bencés Kongregáció: A Short History of the Monastery. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  7. Adrian Phillips, Jo Scotchmer: Hungary. s. 462.
  8. Centrum Jana Pawła II: Węgry 6 – 7 IX 1996. [dostęp 2011-10-23].
  9. a b c Magyar Bencés Kongregáció: The Basilica nad the Crypt. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  10. Sacred Destinations: Pannonhalma Archabbey. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  11. a b Magyar Bencés Kongregáció: The Porta Speciosa and the Cloisters. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  12. Magyar Bencés Kongregáció: The Library. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  13. Adrian Phillips, Jo Scotchmer: Hungary. s. 461.
  14. Magyar Bencés Kongregáció: The Baroque Refectory. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  15. Magyar Bencés Kongregáció: The Millennium Monument. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  16. Magyar Bencés Kongregáció: Our Lady Chapel. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  17. Magyar Bencés Kongregáció: The Arboretum (Botanical Garden) and Herbal Garden. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  18. Magyar Bencés Kongregáció: Collections. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).
  19. Paradisum Plantavit. [dostęp 2011-10-30]. (węg.).
  20. Magyar Bencés Kongregáció: The History of the School. [dostęp 2011-10-23]. (ang.).

Bibliografia

  • Adrian Phillips, Jo Scotchmer: Hungary. Wyd. II. Bradt Travel Guides, 2010, s. 460–461. ISBN 978-1-84162-285-9. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Strona oficjalna (węg. • ang. • niem.)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się