Odelsk
Адэльск
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Białoruś

Obwód

 grodzieński

Rejon

grodzieński

Sielsowiet

Odelsk

Populacja (2009)
• liczba ludności


661

Nr kierunkowy

80152

Kod pocztowy

231713

Tablice rejestracyjne

4

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego, blisko lewej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Odelsk”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Odelsk”
Ziemia53°24′20″N 23°45′45″E/53,405556 23,762500

Odelsk (biał. Адэльск, ros. Одельск) – wieś, dawne miasto na historycznej zachodniej Grodzieńszczyźnie,[1] na Białorusi (miasto od XVI w. do 1934) w obwodzie grodzieńskim, nieopodal płynącej kilka kilometrów na południe rzeki Odła (dopływu Świsłoczy), kilkaset metrów od granicy z Polską, 30 kilometrów na południe od Grodna.

Historia

Bona Sforza, królowa polska, odnawia spalony przywilej króla Kazimierza IV Jagiellończyka na targ w miasteczku Odelsk 12 czerwca 1546 roku.

Miasto królewskie ekonomii grodzieńskiej położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[2].

Pierwsza osada powstała na trakcie z Brześcia Litewskiego do Grodna, wiodącym przez Bielsk Podlaski, Narew i Krynki[3]. Pierwsza pisana wzmianka o Odelsku pochodzi z 1490 roku, kiedy to Kazimierz IV Jagiellończyk przeznaczył fundusze na wzniesienie w mieście katolickiego kościoła powołania Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Ten sam król nadał miasteczku prawa i swobody oraz pozwolił urządzać jarmarki w niedzielę. W 1494 r. wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk potwierdził przywileje ojca dla Odelska. 12 czerwca 1546 r. królowa Bona Sforza wydała przywilej dla Odelska, od tego czasu Odelsk otrzymał swobody miejskie i cieszył się nimi przez wieki. W dokumencie mówi się o targach i wolnościach. Wspomniane tu są poprzednie dokumenty otrzymane od króla Kazimierza. Ponadto mowa jest o tym, że „poprzedni dokument spalił się w pożarze kościoła”. W dokumencie tym królowa Bona nadaje targi w niedzielę i nadania gruntów miejskich tak jak to mieli mieszczanie w Krynkach. Przywilej wystawiony w Krakowie dla wójta miasteczka Odelsk Wasyla Simonowicza i mieszczanina Jakuba Paulusowicza[4]. Po III rozbiorze Polski i nowym podziale administracyjnym królestwa Prus w czerwcu 1796, miejscowość trafiła (wraz z miastami Choroszcz, Gródek, Janów, Jasionówka, Knyszyn, Sokółka, Wasilków i Zabłudów) do departamentu białostockiego pod kierownictwem landrata Czyża. Później Odelsk wraz z Białostocczyzną trafił pod berło Imperium Rosyjskiego.

W roku 1800 w Odelsku znajdowały się 172 domy, w 1886 natomiast 274 domy[a] i 1346 mieszkańców, w 1897 populacja wzrosła do 1435. W całym tym okresie według spisów około 95% stanowili Polacy, a zgodnie z kryterium religii 90–96% mieszkańców to katolicy, pozostali to żydzi i kilku prawosławnych. W 1921 mieszkały tu 1333 osoby, a w 1990 r. w Odelsku było 761 mieszkańców.

Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości Odelsk trafił pod administracyjny zarząd nowo utworzonego polskiego powiatu sokólskiego. Ze względu na niewielkie rozmiary miejscowości, 13 czerwca 1934 roku Odelsk utracił prawa miejskie[5]. Za II RP istniała gmina Odelsk z siedzibą w Babikach, do której w 1934 roku przyłączono Odelsk (po utracie praw miejskich).

II wojna światowa

W 1944 wytyczono tymczasową nową granicę polsko-radziecką, która pozostawiała Odelsk w granicach Białoruskiej SRR. Późniejsza ostateczna delimitacja utrzymała ten stan rzeczy, pomimo że Linia Curzona, w oparciu o którą granicę tę wyznaczano, przebiegała dwa kilometry na wschód i mieszkańcy wsi (w 1945 w zdecydowanej większości narodowości polskiej) oczekiwali i podejmowali starania o włączenie Odelska do Polski, gdzie pozostawała większa część ich parafii i większość ich ziem uprawnych. Dyrektora miejscowej szkoły Ignacego Mazura, który inicjował zbieranie podpisów o przyłączenie do Polski Sowieci zesłali na 10 lat, a wielu mieszkańców, w tym jednorazowo grupa 200 osobowa uciekało przez nową granicę przed łagrami. Zdaniem mieszkańców przyczyną takiego wytyczenia granicy było istnienie w miasteczku kilku murowanych domów „niezbędnych” sowieckiej administracji[6]. Przebieg granicy tymczasowej z 1944 jednak utrzymano i pozostaje on taki do dziś.

Po II wojnie światowej

Bezpośrednio po zakończeniu II wojny rozpoczęto przymusową kolektywizację i siłą zapędzano do kołchozu, do którego przystępowali dobrowolnie jedynie ci którzy nic nie mieli. Gospodarzom zabrano inwentarz i ziemię, pozostawiając jedynie niewielkie działki przyzagrodowe, na które nakładano dodatkowo wysokie niemożliwe do zapłaty podatki i obowiązkowe kontyngenty tak by doprowadzić je do upadku. Niezapłacony podatek egzekwowano rekwizycjami żywego inwentarza i resztek plonów często prosto z pola. Opornych zamykano w więzieniach lub zsyłano. Jednocześnie kołchoz zarządzany nieefektywnie wypłacał za ciężką niezmechanizowaną pracę fizyczną (z braku padłych w kołchozie koni do orki zaprzęgano ludzi) w naturze (np. zbożem, ziemniakami lub słomą) albo nie płacąc wcale. Dodatkowo ludność wiejska w ZSRR nie mogła (aż do końca lat siedemdziesiątych) opuszczać kołchozów i była prześladowana za podejmowanie zajęć dodatkowych jak rzemiosło i usługi (np. kopanie studni po pracy w kołchozie). Żeby przeżyć ludzie ryzykowali kradnąc mienie kołchozowe, wielu także próbowało uciekać za coraz szczelniej chronioną granicę[7].

W Odelsku znajduje się zabytkowy drewniany Kościół Wniebowzięcia NMP pochodzący z XVIII wieku (parafię utworzono tu w 1490) z murowaną dzwonnicą.

W Odelsku urodził się w 1946 i wychowywał Tadeusz Kondrusiewicz, późniejszy arcybiskup Moskwy, w latach 2007–2021 metropolita mińsko-mohylewski. W tutejszej szkole polskiej uczyła Andżelika Borys, działaczka polonijna na Białorusi.

Zobacz też

Uwagi

  1. Według innych źródeł[jakich?] w 1887 było tu 259 domów, dwa „budynki socjalne” i cztery składy.

Przypisy

  1. Odwiedzamy polską część Grodzieńszczyzny, PolskieRadio.pl, https://www.polskieradio.pl/7/5103/Artykul/2349934, [dostęp 2020-09-15].
  2. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
  3. Lokotko, Knyazeva, Morozov, Izotova: Tourist mosaic of Belarus. Mińsk: Belaruskaya navuka, 2013, s. 390. ISBN 978-985-08-1571-2.
  4. Wydarzenia i fakty z historii Odelska. [dostęp 2017-11-16].
  5. Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420.
  6. Stanisław Poczobut Odlanicki, Po wioskach i okolicach, http://kresy24.pl/14481/przewodnik-wedrowki-po-grodzienszczyznie-szlak3/.
  7. Ziemia bez gospodarza. Kolektywizacja na Zachodniej Białorusi – Kresy24.pl.

Bibliografia

  • Odelsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 376.
  • Odelsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 400.
  • Odelsk, w: Pinkas Hakehillot Polin, publikacja Jad Waszem
  • Genealogia rodziny Guttmann. gutman.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-03)].
  • Odelsk walczący, w: „Głos znad Niemna”, witryna Związku Polaków na Białorusi
  • Odelsk walczy z sowiecką okupacją. kresy24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-10)]., w: Biblioteka Kresowa, Kresy24.pl

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się