Moneta pamiątkowa Banku Rosji z wizerunkiem Władimira Wiernadskiego i artystycznym przedstawieniem noosfery

Noosfera – koncepcja filozoficzna opracowana i spopularyzowana przez biogeochemika Władimira Wiernadskiego oraz filozofa i jezuickiego księdza Pierre'a Teilharda de Chardina. Wiernadski zdefiniował noosferę jako nowy stan biosfery[1] i opisał ją jako planetarną „sferę rozumu”[2][3]. Noosfera reprezentuje najwyższy etap rozwoju biosfery, czyli etap racjonalnej działalności ludzkości[4].

Słowo to pochodzi od greckiego νόος („nous”, „umysł”, „rozum”) i σφαῖρα („kula”), w leksykalnej analogii do „atmosfery” i „biosfery”[5]. Koncepcja nie może być przypisywana tylko jednemu autorowi. Jej autorzy, Wiernadski i de Chardin, opracowali dwie powiązane, ale całkowicie różne koncepcje, z których pierwsza oparta jest na naukach geologicznych, a druga na teologii. Obie koncepcje noosfery podzielają jednak wspólną tezę, że ludzki rozum i myśl naukowa stworzyły i będą tworzyć kolejną ewolucyjną warstwę geologiczną. Ta warstwa geologiczna jest częścią łańcucha ewolucyjnego[6][7]. Autorzy drugiego pokolenia, głównie pochodzenia rosyjskiego, rozwinęli koncepcję Wiernadskiego, tworząc powiązane pojęcia: noocenoza i noocenologia[4].

Autorzy pojęcia

Termin noosfera został po raz pierwszy użyty w publikacjach Pierre'a Teilharda de Chardina w 1922 roku[8] w jego Cosmogenesis[9]. Z terminem tym zapoznał Wiernadskiego najprawdopodobniej ich wspólny znajomy Édouard Le Roy podczas pobytu w Paryżu[10]. Niektóre źródła podają nawet, że Le Roy jako pierwszy zaproponował ten termin[11]. Sam Wiernadski napisał, że po raz pierwszy zetknął się z tą koncepcją przez Le Roya podczas jego wykładów w Collège de France w 1927 roku i że Le Roy kładł nacisk na wspólne badanie tej koncepcji z de Chardinem[12]. Według listów Wiernadskiego, pomysły na temat noosfery zaczerpnął on z artykułu Le Roya pt. Les origines humaines et l'evolution de l'intelligence, a szczególnie z jego części III: La noosfera et l'hominizacja, po czym przerobił tę koncepcję przez pryzmat swojej dziedziny własnej, biogeochemii[13]. Historyk Kendall E. Bailes konkluduje, że Wiernadski i de Chardin wywierali na siebie wzajemny wpływ, ponieważ de Chardin również uczęszczał na wykłady Wiernadskiego na temat biogeochemii, zanim stworzył koncepcję noosfery[14].

W relacji stwierdzono, że Le Roy i de Chardin nie byli świadomi koncepcji biosfery w swojej koncepcji noosfery i że to Wiernadski wprowadził ich do tego pojęcia, co dało ich konceptualizacji oparcie w naukach przyrodniczych[15]. Zarówno de Chardin, jak i Wiernadski opierają swoje koncepcje noosfery na terminie „biosfera”, opracowanym przez Edwarda Suessa w 1875 roku[16]. Pomimo odmiennego pochodzenia, podejścia i zainteresowań de Chardina i Wiernadskiego, łączy ich kilka fundamentalnych tematów. Obaj przekroczyli granice nauk przyrodniczych i podjęli próbę stworzenia całościowych konstrukcji teoretycznych, opartych na filozofii, naukach społecznych i autoryzowanych interpretacjach teorii ewolucji[16]. Co więcej, obaj myśliciele byli przekonani o teleologicznym charakterze ewolucji. Argumentowali również, że działalność człowieka staje się siłą geologiczną i że sposób, w jaki jest kierowana, może wpływać na środowisko[17]. Istnieją zasadnicze różnice pomiędzy tymi dwiema koncepcjami.

Pojęcie

W teorii Wiernadskiego noosfera jest trzecią w kolejności fazą rozwoju Ziemi, po geosferze (materia nieożywiona) i biosferze (życie biologiczne). Tak jak pojawienie się życia zasadniczo przekształciło geosferę, pojawienie się ludzkiego poznania zasadniczo przekształciło biosferę. W przeciwieństwie do koncepcji teoretyków Gai, czyli promotorów cyberprzestrzeni, noosfera Wiernadskiego pojawia się w punkcie, w którym ludzkość, dzięki opanowaniu procesów nuklearnych, zaczyna tworzyć zasoby poprzez transmutację pierwiastków. Jest to obszar badań w ramach Projektu Globalnej Świadomości[18].

Dla de Chardina noosfera wyłania się i jest konstytuowana przez interakcję ludzkich umysłów. Noosfera rozrastała się wraz z organizacją masy ludzkiej w stosunku do niej samej, gdy zaludniała ona Ziemię. W miarę jak ludzkość organizuje się w bardziej złożone sieci społeczne, tym wyższa staje się świadomość noosfery. Koncepcja ta stanowi rozwinięcie Prawa Złożoności/Świadomości de Chardina, prawa opisującego naturę ewolucji we wszechświecie. De Chardin argumentował, że noosfera rozrasta się w kierunku jeszcze większej integracji i zjednoczenia, czego kulminacją jest Punkt Omega – wierzchołek myśli/świadomości – który uważał za cel historii.

Jeden z oryginalnych aspektów koncepcji noosfery dotyczy ewolucji. Henri Bergson w swojej L'évolution créatrice (1907) był jednym z pierwszych, którzy zaproponowali, że ewolucja jest „twórcza” i niekoniecznie można ją wytłumaczyć wyłącznie darwinowskim doborem naturalnym. L'évolution créatrice zostaje podtrzymana, zdaniem Bergsona, przez stałą witalizm, który animuje życie oraz zasadniczo łączy umysł i ciało; jest to idea przeciwstawiająca się dualizmowi Kartezjusza. W 1923 roku C. Lloyd Morgan posunął się jeszcze dalej w tej teorii, opisując „wyłaniającą się ewolucję”, która mogłaby wyjaśnić rosnącą złożoność (w tym ewolucję umysłu). Morgan odkrył, że wiele z najciekawszych zmian w organizmach żywych ma w dużej mierze charakter nieciągły w stosunku do wcześniejszej ewolucji. Dlatego te żywe istoty niekoniecznie ewoluowały w wyniku stopniowego procesu doboru naturalnego. Twierdził raczej, że proces doświadczeń ewolucyjnych charakteryzuje się skokami złożoności (takimi jak pojawienie się autorefleksyjnego wszechświata, czyli noosfery) i osiąga swego rodzaju jakościowy punktualizm. Wreszcie złożoność kultur ludzkich, zwłaszcza języka, ułatwiła przyspieszenie ewolucji, w której ewolucja kulturowa zachodzi szybciej niż ewolucja biologiczna. Najnowsze zrozumienie ekosystemów ludzkich i wpływu człowieka na biosferę doprowadziło do powiązania pojęcia szans na przetrwanie z „współewolucją”[19] oraz harmonizacją ewolucji kulturowej i biologicznej.

Przypisy

  1. Samson i Pitt 1999 ↓, s. 6.
  2. Yanshin i Yanshina 1997 ↓, s. 6.
  3. Моисеев 1990 ↓, s. 26.
  4. a b Петрашов 1998 ↓, s. 6
  5. Lane 1996 ↓, s. 4.
  6. Vernadsky 1997 ↓.
  7. de Chardin 1959 ↓.
  8. de Chardin 1923 ↓, s. 71, 230, 261.
  9. Б.И. Вернадский - выдающийся ученый. Тамбовский государственный технический университет. [dostęp 2023-10-23]. (ros.).
  10. Fuchs-Kittowski i Krüger 1997 ↓, s. 768.
  11. Моисеев 1990 ↓, s. 24.
  12. Вернадский 2018 ↓.
  13. Fuchs-Kittowski i Krüger 1997 ↓, s. 769.
  14. Bailes 1990 ↓, s. 162.
  15. Danilov-Danil'yan, Losev i Reyf 2009 ↓, s. 181.
  16. a b Levit 2000 ↓, s. 161
  17. Lavrenova 2019 ↓, s. 16.
  18. The Global Consciousness Project Meaningful Correlations in Random Data. noosphere.princeton.edu. [dostęp 2023-10-23]. (ang.).
  19. Norgaard 1994 ↓.

Bibliografia

  • Kendall E. Bailes: Science and Russian Culture in an Age of Revolutions - V.I. Vernadsky and His Scientific School, 1863-1945. Bloomigton, Indianapolis: Indiana University Press, 1990. (ang.).
  • Victor I. Danilov-Danil'yan, K. S. Losev, Igor E. Reyf: Sustainable Development and the Limitation of Growth: Future Prospects for World Civilization. Berlin: Springer Science & Business Media, 2009. ISBN 978-3-540-75249-3. (ang.).
  • Pierre Teilhard de Chardin: Der Mensch im Kosmos. München: C.H Beck, 1959. (niem.).
  • The Vision of the Past. W: Pierre Teilhard de Chardin: Hominization. 1923. (ang.).
  • K. Fuchs-Kittowski, P. Krüger. The Noosphere Vision of Pierre Teilhard de Chardin and Vladimir I. Vernadsky in the Perspective of Information and of World Wide Communication. „World Futures”. 50 (1–4), 1997. (ang.). 
  • David H. Lane: The phenomenon of Teilhard: prophet for a new age. Mercer University Press, 1996. ISBN 978-0-86554-498-7. (ang.).
  • Olga Lavrenova: Spaces and Meanings: Semantics of the Cultural Landscape. Cham: Springer, 2019. ISBN 978-3-030-15167-6. (ang.).
  • Georgy S. Levit: The Biosphere and the Noosphere Theories of V.I. Vernadsky and P. Teilhard de Chardin: A Methodological Essay. Moscow: International Archives on the History of Science/Archives Internationales D'Histoire des Sciences, 2000. (ang.).
  • Richard B. Norgaard: Development betrayed : the end of progress and a coevolutionary revisioning of the future. London: Routledge, 1994. ISBN 0-203-01240-2. OCLC 69862402. (ang.).
  • Paul R. Samson, David Pitt: The Biosphere and Noosphere Reader: Global Environment, Society and Change. Moscow: International Archives on the History of Science/Archives Internationales D'Histoire des Sciences, 1999. ISBN 0-415-16644-6. (ang.).
  • Vladimir Ivanovich Vernadsky: Scientific Thought as a Planetary Phenomenon. Moscow: Nongovernmental Ecological V.I.Vernadsky Foundation, 1997. (ang.).
  • A. L. Yanshin, F.T. Yanshina: Preface; in Vernadsky, Vladimir Ivanovich: Scientific Thought as a Planetary Phenomenon. Moscow: Nongovernmental Ecological V.I.Vernadsky Foundation, 1997. (ang.).
  • Владимир Вернадский: Несколько слов о ноосфере. Москва: Strelbytskyy Multimedia Publishing, 2018. (ros.).
  • Никита Николаевич Моисеев. Человек и ноосфера. „Молодая гвардия”, 1990. (ros.). 
  • В.В. Петрашов: Начала нооценологии: наука о восстановлении экосистем и создании нооценозов. Москва: 1998. (ros.).

Zobacz też


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się