 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia informacji. |
Nomenklatura chemiczna, nazewnictwo chemiczne – system reguł obowiązujących przy nazywaniu pierwiastków i związków chemicznych.
Zasady nomenklatury chemicznej są ustalane przez Komisję Nazewniczą Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry – IUPAC). Nomenklatura ta podlega ciągłym rewizjom i zmianom, które są wynikiem dyskusji nieustannie toczonych w komisji i jej sekcjach. Dla wielu klas związków IUPAC proponuje kilka systemów nazewnictwa; często też dopuszcza stosowanie tradycyjnej nomenklatury nie w pełni systematycznej.
Niektóre ustalenia tej komisji są często bardzo krytykowane jako niepraktyczne i uciążliwe w codziennym użyciu i na skutek tej krytyki po jakimś czasie ulegają zmianom. Zmiany są też często wymuszane przez rozwój nowych dziedzin badań, zaś oficjalna kodyfikacja często za tym rozwojem nie nadąża. Wyniki tych dyskusji i ustaleń są publikowane w czasopiśmie wydawanym przez IUPAC, zatytułowanym Pure and Applied Chemistry.
IUPAC nie posiada żadnej mocy prawnej w narzucaniu komukolwiek zasad nomenklatury i dlatego jego ustalenia należy traktować bardziej jako sugestię niż obowiązujące prawo. W polskim systemie edukacyjnym promowana jest nomenklatura systematyczna IUPAC, natomiast w większości krajów zachodnich nauczana jest głównie nomenklatura tradycyjna.
Dla potrzeb komunikacji międzynarodowej oraz handlu oficjalne nazwy pierwiastków chemicznych, zarówno tych znanych w starożytności, jak i poznanych ostatnio, ustalane są przez Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC), która zdecydowała się na przyjęcie nazw tradycyjnych, nawet gdy symbol pierwiastka oparty jest na łacińskiej – na przykład w języku angielskim przyjęto „gold” i w polskim „złoto”, a nie „aurum”, jako nazwę 79. pierwiastka (Au).
Pierwiastkom chemicznym nadawano nazwy w zależności od[1]:
a także z innych powodów:
Jako oznaczenie pierwiastka stosuje się jedno- lub dwuliterowy (wyjątkowo trzyliterowy przy symbolach tymczasowych) skrót. We wzorach związków chemicznych stosuje się wyłącznie symbole pierwiastków, nie zaś ich nazwy.
Symbol pierwiastka stanowi pierwsza litera jego nazwy najczęściej łacińskiej (np. wodór to H, od łac. hydrogenium). Jeżeli symbol jednoliterowy został nadany pierwiastkowi, a inny pierwiastek ma nazwę zaczynającą się na tę samą literę, symbol tworzony jest z pierwszej i drugiej, lub pierwszej i dalszej litery jego nazwy (np. hel to He, od łac. helium, hafn to Hf, od łac. hafnium).
Dla nowych pierwiastków lub kolejnych jeszcze niezsyntetyzowanych stosuje się symbole tymczasowe w oparciu o ich liczbę atomową np. has (108Hs) miał nazwę Unniloctium (Uno). W symbolu pierwiastka pierwsza litera jest zawsze wielką literą, kolejne natomiast małą literą[1].
Zalecenia dotyczące nazewnictwa systematycznego i akceptowanego nazewnictwa tradycyjnego oraz nazw pośrednich dla związków nieorganicznych opracowywane są przez IUPAC. Najnowsza (stan na rok 2011) publikacja, tak zwana Red Book, pochodzi z roku 2005[2]. System nazewnictwa nieorganicznego opracowywany jest przez IUPAC w języku angielskim, a następnie dostosowywany do innych języków przez odpowiednie organizacje współpracujące – w Polsce jest to Podkomisja Nomenklatury Nieorganicznej Polskiego Towarzystwa Chemicznego (PTChem), której ostatnie zalecenia zostały opublikowane w roku 1998 i były możliwie wiernym tłumaczeniem Red Book I z roku 1990[3].
Zarówno IUPAC, jak i PTChem zalecają stosowanie nomenklatury systematycznej[2][3], jednak dla wybranych kwasów tlenowych i ich pochodnych o ugruntowanym nazewnictwie akceptowane są także nazwy tradycyjne[4][5][6].
Dla szeregu kwasów tlenowych i ich pochodnych, np. anionów, soli lub estrów o ugruntowanym nazewnictwie tradycyjnym, IUPAC akceptuje takie nazwy, na przykład:
W polskim systemie edukacyjnym zaleca się stosowanie systemu Stocka, będącego czymś pośrednim pomiędzy nazewnictwem systematycznym IUPAC sprzed roku 2005 a nazewnictwem tradycyjnym.
| Wzór | Nazwa systematyczna (addytywna) | Nazwa tradycyjna | Nazwa według systemu Stocka | Dawne nazwy systematyczne * |
|---|---|---|---|---|
| HClO | hydroksydochlor | kwas podchlorawy | kwas chlorowy(I) | kwas oksochlorowy, oksochloran wodoru |
| HClO2 | hydroksydooksydochlor | kwas chlorawy | kwas chlorowy(III) | kwas dioksochlorowy, dioksochloran wodoru |
| HClO3 | hydroksydodioksydochlor | kwas chlorowy | kwas chlorowy(V) | kwas trioksochlorowy, trioksochloran wodoru |
| HClO4 | hydroksydotrioksydochlor | kwas nadchlorowy | kwas chlorowy(VII) | kwas tetraoksochlorowy, tetraoksochloran wodoru |
* Nazwę można uzupełnić opcjonalnie o stopień utlenienia – na przykład trioksosiarczan(IV) diwodoru – lub ładunek jonu – na przykład trioksosiarczan(2−) diwodoru – jeśli uważa się to za pomocne.
Z definicji we wszystkich związkach organicznych występują łańcuchy lub pierścienie zbudowane z powiązanych z sobą atomów węgla. Podstawę nomenklatury związków organicznych stanowią reguły nazewnicze węglowodorów.
Terminologię biochemiczną opracowuje Międzynarodowa Unia Biochemii i Biologii Molekularnej (wspólnie z IUPAC).
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
