1223 – wzmiankowany podczas bitwy nad rzeką Kałką, stoczoną między wojskami rusko-połowieckimi a armią mongolską; ale nie jest jasne, czy chodzi o Nieśwież lub Nieświcz.
17 września 1445 – król Kazimierz Jagiellończyk przekazał Nieśwież Mikołajowi Niemirowiczowi, bojarowi litewskiemu, który wybitnie przysłużył się wyniesieniu Kazimierza Jagiellończyka na tron[5][6]. Rok ten uważa się za właściwą datę założenia Nieświeża, którą potwierdzają źródła historyczne[7].
wraz ze ślubem wojewodzianki trockiej Zofii Montygerdowicz i Stanisława Kiszki, hetmana w. lit., Nieśwież przechodzi w posiadanie litewskiego rodu Kiszków
21 grudnia 1906 – zarejestrowane zostało Polskie Towarzystwo „Oświata” w Nieświeżu, zajmujące się wspieraniem polskiej edukacji; władze rosyjskie ponownie zdelegalizowały je w 1909 lub 1910 roku[12].
1909 – w czasie wyborów samorządowych, do rady miejskiej zostało wybranych 11 Polaków, 3 Rosjan i 1 Żyd[13]
styczeń 1912 – władze rosyjskie zlikwidowały Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności w Nieświeżu, gdyż nie pozwalały mu na działalność, która, według jego założycieli, miała polegać na organizowaniu szkół rzemieślniczych i ochron[14].
grudzień 1918 – po wycofaniu się Niemców miejscowość została zajęta bez walki przez bolszewików[15].
Nieśwież w II Rzeczypospolitej:
14 marca 1919 – wybuchło powstanie nieświeskie, mieszkańcy wyzwolili miasto od bolszewików; 5 dni później zostało stłumione, a 24 marca organizatorzy rozstrzelani[16].
plebania kościelna z przełomie XVI i XVII wieku, przebudowana w XVIII z efektowną elewacją ogrodową
Wieża ceglana z połowy XVI wieku stanowiąca dawniej wzmocnienie bramy prowadzącej z zamku do miasta. W późniejszym okresie przebudowana na kościelną dzwonnicę.
Brama Słucka z 1690 r. Po rozebraniu umocnień miejskich przebudowana w 1760 roku w stylu barokowym. We wnętrzu ołtarz i tablica w języku polskim z 1760 roku ku czci Maryi Panny.
Ratusz z 1752 w stylu barokowym, przebudowany w 1836 r. Wieża ratuszowa została obniżona o dwie kondygnacje w XIX w. i odbudowana po 1930 roku.
Hale targowe (sukiennice) rozbudowane w 1752 roku poprzez dodanie trzeciego rzędu kramów od strony ratusza
Kościół benedyktynek pw. św. Eufemii z klasztorem w stylu barokowym ufundowane przez księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotkę” wybudowane w latach 1590–1596 prawdopodobnie według projektu jezuickiego architekta Giovanniego Marii Bernardoniego[21]. W 1866 roku władze rosyjskie przekazały kościół cerkwi prawosławnej i wtedy też rozebrano wieżę, a klasztor w 1878 roku zamieniono na koszary. Po 1918 roku w budynkach klasztornych mieściło się seminarium nauczycielskie. Obok kościoła barokowa wieża-brama z 1763 roku. We wnętrzu kościoła pw. Przemienienia Pańskiego we wsi Nowa Mysz z 1825 znajduje się bogate wyposażenie przeniesione z kościoła benedyktynek w Nieświeżu, w tym trzy barokowe ołtarze z XVII wieku, rokokowa ambona z 1757 roku i rokokowe organy z 1762 roku.
Klasztor bernardynów w stylu barokowym, obecnie z zatarciem cech stylowych. Kościół barokowy pw. św. Katarzyny rozebrano po 1950 roku.
Kwatera cmentarna z 1926 roku dla poległych i zmarłych funkcjonariuszy Policji Państwowej.
Kwatera cmentarna poległych żołnierzy polskich z 1920 roku
Zajazd z XIX w.
Domy z XIX w.
Budynek z XIX w., mieszczący ob. muzeum lokalne
Demografia
Ludzie związani z Nieświeżem
Adam Abramowicz – polski jezuita, po podziale prowincji litewskiej jezuitów działał w Nieświeżu jako rektor kolegium
Olgierd Jeleński – polski działacz społeczny, polityk i samorządowiec, w latach 1922–1932 działał w samorządzie miasta i powiatu Nieśwież
Dźmitryj Kasmowicz – białoruski emigracyjny publicysta, pisarz i działacz narodowy oraz antykomunistyczny, w okresie II wojny światowej inspektor kolaboracyjnej z Niemcami BOK
Maciej Kawęczyński – polski i białoruski wydawca i drukarz, działacz reformacji na Litwie, uznawany za założyciela pierwszej drukarni na obszarze północno-wschodnich terenów Rzeczypospolitej, wydawca dzieł kalwińskich w językach: polskim i starobiałoruskim
Władysław Syrokomla – polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu, w latach 1833–1837 kształcił się w prowadzonej przez dominikanów szkole w Nieświeżu, zawarł tu też związek małżeński
↑Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], belstat.gov.by [dostęp 2019-03-09].
↑Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
↑Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 100.
↑Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 12.
↑T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195.
↑W. Semkowicz, O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle roku 1413, w: Lithuano-Slavica Posnaniensia. Studia Historia, t. III, Poznań 1989, s. 51.
↑T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195–196.
↑T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 198.
↑T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 196.
↑Józef Łukaszewicz Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, Poznań 1822, t. 2, s. 180, 181.
↑Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. s. 37–38.
↑W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją…. s. 169.
↑Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. s. 39.
↑Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 44.
↑Ronny Heidenreich: Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć. W: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. s. 211–213.
↑Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑Tadeusz Bernatowicz, Kościół i klasztor Benedyktynek w Nieświeżu, [w:] Sztuka kresów wschodnich. Materiały sesji naukowej, vol. 2, ed. J. K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 128–137.
Bibliografia
Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
Pod red. Anny Kaminsky: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. Lipsk: Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, 2011, s. 278. [dostęp 2011-07-27]. (biał.).