Gnejusz Newiusz (łac. Gnaeus Naevius) – poeta rzymski, który najprawdopodobniej urodził się w Kapui w Kampanii, a zmarł około 201 p.n.e. w Utyce (Afryka Północna).
Brał udział w I wojnie punickiej (264-241 p.n.e.). Od 235 p.n.e. pisał sztuki teatralne, komedie i tragedie. Pierwszą wystawił w 235 p.n.e. w Rzymie. Były to zazwyczaj przeróbki dramatu greckiego, ale także własne komedie o tematyce rzymskiej (fabula togata). Do naszych czasów dotarło 35 tytułów tych sztuk i około 140 fragmentów. Wprowadził do literatury rzymskiej fabula praetexta, czyli tragedię o tematyce narodowej.
Autor pierwszych rzymskich tragedii opartych na tematyce mitologicznej (Romulus) i historycznej (opis zwycięstwa nad Galami - Clastidium). Napisał Bellum Poenicum - epos o I wojnie punickiej (7 ksiąg), który to utwór wywarł wpływ na Eneidę Wergiliusza.
Naraził się (przez złośliwe aluzje w swych utworach) rodowi Cecyliuszy Metellów i Scypionowi Afrykańskiemu. Był więziony w 206 p.n.e. i skazany na karę pręgierza. Po uwolnieniu osiadł w afrykańskim mieście Utyka, gdzie zmarł. Z jego twórczości pozostały jedynie niewielkie fragmenty oraz tytuły dramatów.
Zachowane tytuły i fragmenty
Komedie
- Akontizomenos (Zabójca)
- Agitatoria (Komedia o poganiaczu)
- Agrypnuntes (Bezsenni)
- Apella (Apulijka)
- Astiologa (Uprzejma)
- Ariolus (Wieszczek) uważana za komedię rodzimą (fabula togata)
- Carbonaria (Węglowa)
- Clamidaria (Płaszczowa)
- Colax (Pochlebca)
- Commotria (tylko tytuł)
- Corollaria (Kwieciarka)
- Dementes (Szalejący)
- Demetrius (tylko tytuł)
- Dolus (Podstęp)
- Figulus (Garncarz)
- Glaucoma (Katarakta na oku)
- Gymnasticus (Mistrz gimnastyki)
- Lampadio (imię niewolnika)
|
- Leon
- Lydus (przez niektórych zaliczana do tragedii)
- Nagido (tylko jeden wyraz zachowany)
- Nautae (Żeglarze)
- Nervolaria (Jądrowa?)
- Paelex (Nierządnica)
- Personata (Maskowa)
- Proiectus (Porzucony)
- Quadrigemini (Czworaczki)
- Stalagmus (tytuł od imienia niewolnika)
- Stigmatias (Nacechowany)
- Tarentilla (Dziewczyna z Tarentu)
- Technicus (Szarlatan)
- Testicularia (Jądrowa)
- Tribacelus (sztuka o śmiałej tematyce erotycznej)
- Triphallus (Arcymęski)
- Tunicularia (Komedia o tunice)
|
Tragedie
- Andromacha
- Belli Punici carmen (epopeja narodowa o wojnie punickiej)
- Clastidium (uczczenie zwycięstwa z Galami)
- Danae
- Equos Troianos (Koń trojański)
- Hector Proficiscens (Wyprawa Hektora)
- Iphigenia
- Lycurgos
- Romulus lub Lupus (odmiana tragedii narodowej fabula praetexta)
|
|
Bibliografia
- Słownik pisarzy antycznych. Pod red. Anny Świderkówny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001, s. 346-8. ISBN 83-214-1199-1.
Kontrola autorytatywna (
osoba):
- ISNI: 0000000399014527, 0000000447864658
- VIAF: 25721768, 2205159248542404870006, 5049153063172419320004, 6794159248147004870001
- LCCN: n85356413
- GND: 118586246
- BnF: 124152123
- SUDOC: 061797049
- SBN: CFIV040660
- NLA: 36010666
- NKC: osd2013772912
- BNE: XX1047705
- NTA: 069644888, 07515000X
- BIBSYS: 90154406
- CiNii: DA07869475
- Open Library: OL2138081A
- PLWABN: 9810561048005606
- NUKAT: n2006078078
- J9U: 987007265723205171
- CANTIC: a11578877
- NSK: 000118102
- ΕΒΕ: 227735
- BLBNB: 000306992
- LIH: LNB:C6cr;=Bu
- WorldCat: viaf-214473755, lccn-n85356413