Hydrobates castro | |||
(Harcourt, 1851) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
nawałnik białorzytny | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zasięg występowania | |||
Nawałnik białorzytny[4], nawałnik maderski[5] (Hydrobates castro) – gatunek małego ptaka morskiego z rodziny nawałników (Hydrobatidae). Zasiedla różne obszary, zależnie od pory roku; poza okresem lęgowym przebywa na otwartym morzu.
Miejsca lęgowe znajdują się we wschodniej części Oceanu Atlantyckiego – na Berlenga Grande i na Azorach (z wyjątkiem głównych wysp) – oraz na wyspach na Oceanie Spokojnym – u wybrzeży Japonii, na Hawajach i Galapagos.
Długość ciała wynosi 19–20 cm, masa ciała 33–67 g. Ciemno ubarwiony, ale ma biały kuper. Gatunek podobny jest do oceannika żółtopłetwego, nawałnika dużego oraz nawałnika burzowego.
Żeruje w nocy, zjada małe ryby, kałamarnice, skorupiaki, tłuste części padliny zwierząt morskich oraz odpadki. Najprawdopodobniej lokalizuje zdobycz za pomocą węchu.
W okresie lęgowym składa jedno jajo, kształtem i barwą identyczne jak jajo nawałnika dużego. Oboje rodzice wysiadują na zmianę przez 38–42 dni i zmieniają się co 2–6 dni.
Gatunek został opisany w 1851 przez angielskiego przyrodnika Harcourta pod nazwą Thalassidroma castro w dziele A Sketch of Madeira (dosł. Zarys Maderów) na stronie 123. Okaz typowy pochodził z Ilhas Desertas[6]. Nazwę Oceanodroma castro otrzymał w 1914 roku od brazylijskiej ornitolożki niemieckiego pochodzenia Marii Emilii Snethlage[2]. Obecnie zaliczany zwykle do rodzaju Hydrobates[4][6].
Cechy morfologiczne i behawioralne wskazywały na istnienie dwóch odmiennych fenotypowo populacji nawałników białorzytnych – rozmnażające się w porze ciepłej i w porze chłodnej[7]. Późniejsze badania wykazały, że ptaki z jednej populacji nie rozpoznają głosów ptaków należących do drugiej[8]. Również analizy genetyczne wskazywały na istotne różnice pomiędzy nimi, dlatego w 2008 roku Mark Bolton i współpracownicy opisali populację rozmnażającą się w porze ciepłej jako odrębny gatunek – nawałnik azorski (Oceanodroma monteiroi)[9].
W starszych klasyfikacjach nawałnik białorzytny bywał uznawany za monotypowy[1], jednak nowsze sugerują, że H. castro obejmuje co najmniej pięć gatunków kryptycznych, występujących na pokrywających się obszarach[10] i różniących się m.in. okresem lęgowym[4]. Pomiędzy populacjami atlantyckimi a pacyficznymi oraz pomiędzy wszystkimi pacyficznymi występują stałe różnice w haplotypie. Nawałniki występujące w Republice Zielonego Przylądka i na Galapagos należą do odrębnych kladów, które oddzieliły się od pozostałych populacji nie później niż 150 000 lat temu[11]. Cztery nawałniki białorzytne złapane w Zatoce Gwinejskiej były znacznie większe i miały w mniejszym stopniu biało zabarwiony kuper, co sugeruje, że należą one do odrębnego, nieopisanego dotąd podgatunku[6]. Niekiedy za podgatunki nawałnika białorzytnego uważa się nawałnika zielonoprzylądkowego oraz nawałnika azorskiego[12].
Etymologia nazwy naukowej: Nazwa rodzajowa, Oceanodroma, oznacza „oceanicznego biegacza”. Pochodzi od greckich słów οκεανος (okeanos), oznaczającego ocean, oraz δροηоς (dromos) oznaczającego bieganie. Odnosi się ona do chodzenia i biegania po powierzchni wody w trakcie lądowania na niej. Nazwa gatunkowa castro pochodzi od lokalnej nazwy tego ptaka na Maderach na Ilhas Desertas, Roque de Castro[13]. Lokalna nazwa na wyspie Kauaʻi to 'Akē'Akē[14].
Nawałnik białorzytny jest wielkości szpaka zwyczajnego. Długość ciała wynosi 19–21 cm, a rozpiętość skrzydeł 45 cm[15][16][17]. Dziób mierzy łącznie z tubką 40,4 mm, sama tubka 5,5 mm[18]. Długość skrzydła samca mieści się w granicach 144 i 158 mm, samicy zaś 149–160 mm. Długość ogona wynosi 64–76 mm, natomiast samego tułowia 21–24 cm[19]. Masa ciała jest taka sama u obu płci i wynosi 33–67 g[20]. Nawałniki azorskie, klasyfikowane przez niektórych jako podgatunek nawałnika białorzytnego, są przeważnie o około 10% lżejsze, jednak mają dłuższe skrzydła i ogony[7].
Nie występuje dymorfizm płciowy[21]. Ciemno ubarwiony nawałnik. Upierzenie dorosłych osobników niezmienne, przez cały rok ciemnobrązowe z białym kuprem. Na wierzchu skrzydeł, przez pokrywy drugorzędowe, biegnie niewyraźny, jasny pas. Lotki i sterówki ciemniejsze niż reszta upierzenia. Tęczówki mają barwę brązową, dziób i nogi czarne. Młode osobniki przypominają dorosłe[17][19].
Nawałnik białorzytny przypomina oceannika żółtopłetwego, nawałnika dużego[22] oraz nawałnika burzowego. Mocniej zbudowany od tych gatunków[22]. Jasny pas na wierzchu skrzydeł jest mniej widoczny niż u tych gatunków. Ogon jest lekko rozwidlony, jednakże często wydaje się równo ścięty. W locie nogi nie wystają za ogon. Biały kuper zdaje się być szerszy i bardziej prostokątny od białych kuprów powyższych gatunków[17]. Płytkie uderzenia skrzydeł, lot szybowy podobny jak u burzykowatych[21].
Na lądzie spędza tylko okres lęgowy. Poza tym na morzu[17].
Nawałnik białorzytny wyprowadza lęgi we wschodniej części Oceanu Atlantyckiego na Berlenga Grande i Azorach (z wyjątkiem głównych wysp, patrz niżej). Zalatuje także na Wyspę Wniebowstąpienia oraz na Wyspę Świętej Heleny. Ponadto gniazduje na wysepkach u wschodnich wybrzeży Japonii, na Hawajach (na zboczach Mauna Loa na wyspie Hawaiʻi – tę kolonię lęgową odkryto w 2015 roku jako pierwszą na wyspach hawajskich[23]; ponadto wyspa Kauaʻi i być może Maui – znaleziono tam młode, ale nie gniazda czy jaja[24]), a także na Galapagos[25]. Przypuszcza się, że występował na wszystkich większych wyspach hawajskich, jego skamieniałości znaleziono na Oʻahu i Molokaʻi[24]. Występował również na Wyspach Kanaryjskich i głównych wyspach Azorów[26]. Sporadycznie pojawia się w Antigui i Barbudzie, Kanadzie, Francji, na Kubie, w Ghanie, Izraelu, Rosji oraz na Wyspach Brytyjskich[3]. W Polsce nie odnotowano[27].
Nawałnik białorzytny odżywia się nocą. Aby złapać zdobycz, zanurza się, trzymając się na skrzydłach. Często uderza w wodę stopami. W trakcie żerowania woli przebywać w cieplejszych obszarach oceanów. Może się to wiązać z głębokością albo wypływem wód głębinowych. Pożywienie stanowią małe ryby, kałamarnice, skorupiaki, tłuste części padliny zwierząt morskich oraz odpadki. Według danych z Galapagos zjadane ryby mają długość 37–50 mm. Z zebranych tam 15 żołądków w 14 odnaleziono fragmenty rybich oczu, w 4 resztki głowonogów, a w kolejnym znajdowały się 3–4 gramy kałamarnic z grupy Myopsina[28].
W okresie lęgowym aktywny wyłącznie w nocy. Zapobiega to drapieżnictwu ze strony mew i wydrzyków. Jak u większości petreli, jego chód ograniczony jest tylko do szurających kroków do nory. Dotychczasowe obserwacje nie wykazały, aby nawałnik białorzytny nurkował głębiej niż 85 cm[29]. W okresie lęgowym rzadko oddala się od lądu[30]. Lata płynnie, choć czasami nierówno[15]. Najprawdopodobniej ptak lokalizuje zdobycz zapachem. Często pływa i nurkuje[31].
Na morzu nie odzywa się. W okolicach gniazda wydaje stanowcze, chrapliwe wicka, wicka przeplatane rytmicznym, mruczącym wirra, wirra. W norze odzywa się przeciągłym zawodzeniem[17][32]. Zarówno samce, jak i samice wydają trzy typy odgłosów – nawoływania „w locie”, „norowe” i „wysokie” (ang. Flight Call, Burrow Call i High Call). Dwa pierwsze różnią się w zależności od płci ptaka, który go wydaje, a trzeci („wysoki”) – nie[33].
Lęgi wyprowadza dwa razy, na wiosnę i na jesień. Gniazduje w małych koloniach[17]. Swoje gniazdo zaczyna budować w kwietniu, umieszcza je na klifie: w szczelinie skalnej albo dziurze, w miejscu niedostępnym dla drapieżników. Jaja zaczyna składać w maju lub czerwcu. Do gniazda zbliża się dopiero po zmroku[17][28].
Składa tylko jedno jajo. Kształtem i barwą jest identyczne jak jajo nawałnika dużego (H. leucorhoa)[34]. Ma kształt eliptyczny albo o owalnym zarysie, błyszczące, średnio gładkie. Barwy białej, jeden z końców zawsze w drobne, różowawe plamki. Trzy okazy jaj Hydrobates castro znajdują się w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Mają one wymiary około 3,3×2,38 cm, 3,2×2,43 cm oraz 3,25×2,46 cm[34]. Oboje rodzice wysiadują na zmianę przez 38–42 dni. Zmieniają się przy tej czynności co 2–6 dni[16]. Młode opuszczają gniazdo po 63–73 dniach. Na Galapagos są w pełni opierzone po około 70 dniach, na Wyspie Wniebowstąpienia po 64[35]. Świeżo po opierzeniu ważą około 49 g[28][24]. Sukces lęgowy sprawdzany w dwóch miejscach wynosił 30%–33%[35].
W sporządzanej przez IUCN Czerwonej księdze gatunków zagrożonych nawałnik białorzytny jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[3]; ten sam status ma też w Europie[36]. Według danych z Hawajów jest tam zagrożony wyginięciem (EN – Endangered)[28].
Introdukowane na Hawaje drapieżniki, które zagrażają nawałnikowi białorzytnemu, to: szczury (Rattus), koty domowe (Felis catus), mangusty złociste (Herpestes javanicus, syn. H. auropunctatus), płomykówki (Tyto alba)[28], mewy srebrzyste (Larus argentatus), uszatki zwyczajne (Asio otus) oraz myszy domowe (Mus musculus)[37]. Na Hydrobates castro polują także wprowadzone na Maderę uszatki błotne (Asio flammeus)[38]. Niekorzystny wpływ na populację ma też niszczenie środowisk oraz zakłócające spokój ptaków campingi w okolicach miejsc lęgowych[37].
Według Załącznika I Dyrektywy Ptasiej wymaga szczególnych środków ochronnych[39]. Do działań ochronnych zaliczyć można ochronę siedlisk, zakaz biwakowania w okolicach kolonii lęgowych, kontrolowanie drapieżników oraz monitoring sukcesu lęgowego[37]. Całkowitą liczebność szacowano w 2004 roku na około 150 000 osobników[25].
Mało jest dostępnych informacji na temat przeżywalności tego gatunku. Nawałniki żyją stosunkowo długo jak na swoje niewielkie rozmiary – większość dożywa 15–20 lat, notowano jednak nawałniki duże, które przeżywały ponad 30 lat. Roczna śmiertelność dorosłych nawałników białorzytnych wynosi 5–7% na Galapagos i 9% na Wyspie Wniebowstąpienia[28].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.