Muzyka w starożytności
Muzyka chińska jest najstarszą ze wszystkich. Sposób śpiewania odbiegał od naturalnego sposobu wydobywania dźwięków i zbliżał się do towarzyszących mu instrumentów. Słowa miały większą wagę niż melodia. Muzyką często zajmowali się cesarze. Powstała wówczas muzyka kultowa, wokalna, ludowa i kameralna.
Muzyka wyrastała z filozofii. Ideał to dźwięki długo brzmiące, wprowadzające słuchacza w określony stan emocji. Muzyka pomagała osiągnąć spokój. Powstaje pierwsza instytucja muzyczna – Cesarskie Biuro Muzyki.
Opierano się na skali pięciotonowej (pentatonika): c, d, e, g, a. Za Konfucjusza wprowadzono półtony. Każdy dźwięk w skali odpowiadał jednemu członkowi rodziny:
Instrumenty:
Istotne były również dzwony, których barwa miała znaczenie symboliczne. Dźwięk dzwonu oznaczał jesień, przemijanie, metal. Barwa bębnów mogła być natomiast symbolem północy, zimy, wody czy skóry.
Muzyka wokalna została rozwinięta na gruncie obrzędów i biesiad. Śpiewano nosowo, melizmatycznie. Muzykę wokalną wykonywano a capella lub z towarzyszeniem instrumentów.
Wiadomości na temat starożytnej muzyki chińskiej czerpie się z obserwacji dzisiejszej muzyki ludowej. W obecnych czasach pieśni są wykonywane na wzór starożytnych pieśni obrzędowych, religijnych, historycznych.
Muzyka związana z ceremoniałem religijnym (głównie Sumerowie) i jako muzyka dworska (Akadowie, Asyryjczycy). Wierzono, że między mikro- a makrokosmosem istnieje harmonia. Muzyka może odbijać harmonię dzięki proporcjom matematycznym. Muzyka starożytnej Mezopotamii wywarła wielki wpływ na dzieje muzyki europejskiej, ponieważ stała się jednym z jej źródeł (obok muzyki Egiptu legła u podstaw muzyki Izraela, a także antycznej Grecji).
W Mezopotamii powstały zręby pierwszego systemu teoretycznego, łączącego muzykę, magię, astrologię i matematykę. Przez swój uporządkowany charakter muzyka łączona była z kosmosem, czyli ładem wszechświata; np. interwały muzyczne (unison, oktawa, kwinta, kwarta), będące niczym innym jak proporcjami matematycznymi, wynikłymi z podziału struny na części, łączono z porami roku. W ten sposób muzyka odbijała harmonię makrokosmosu. Te zagadnienia przejęli i rozwinęli w następnym tysiącleciu greccy pitagorejczycy. Przez swój związek z magią muzyka dostępna była wyłącznie kapłanom. W zasadzie praktyka muzyczna (śpiewy, tańce) uznawana była za działanie magiczne, a więc posiadające moc sprawczą na równi z zaklęciami. Muzycy szkoleni byli w szkołach, początkowo istniejących wyłącznie przy świątyniach, gdzie oprócz wiedzy muzycznej szkolono ich w zakresie teologii, kosmologii czy wiedzy o demonach. W Mezopotamii nie znano notacji muzycznej, stąd wszystkie utwory przekazywane były na drodze pamięciowej.
Znano liczne instrumenty, zbliżone do instrumentów starożytnego Egiptu (lira, harfa, flet, obój). Przedmioty te traktowane były jak obiekty magiczne o wielkiej mocy. W ciągu wieków ich konstrukcja ulegała zmianie; np. lira ewoluowała z postaci 3-strunowej (ok., 3000 p.n.e.) do 15-strunowej (ok. 2300 p.n.e.), podobnie jak harfa (ewolucja od 4 do 22 strun). W mezopotamskich instrumentach strunowych po raz pierwszy zastosowano progi na gryfach. Z form muzycznych znano monodię oraz responsorium. Dominowała muzyka wokalna (zaklęcia, inkantacje).
U Egipcjan muzyka była związana z religią, a także ze spędzaniem wolnego czasu. Obok muzyki wokalnej rozwijali także instrumentalną. Wykorzystywano instrumenty:
Za pomocą ruchów dłoni informowano śpiewaków o kierunku zmiany melodii (tzw. cheironomia, rozwijana też w muzyce europejskiego średniowiecza). Kapłanki mogły wykonywać muzykę. Od I tys. p.n.e. istniało szkolnictwo muzyczne.
Egipcjanie nie znali pisma nutowego, zatem dziś czerpie się wiadomości o egipskiej muzyce starożytnej z zachowanych zabytków czy traktatów teoretycznych. Na zabytkach architektonicznych były przedstawiane sceny z życia ludzi wysoko urodzonych lub kapłanów, którym towarzyszyli muzycy. Ponadto były utrwalane biesiady, tańce, obrzędy w świątyniach. Muzyków i śpiewaków przedstawiano na wprost siebie. Jednakże śpiewacy byli ważniejsi, ponieważ oni dawali znaki instrumentalistom. Muzyka była wykonywana prawdopodobnie bardzo żywiołowo.
Wiadomości o muzyce znajdują się w Starym Testamencie (przede wszystkim informacje o instrumentach) oraz w śpiewach synagogalnych, które zachowały się do dziś.
Rozwijała się muzyka obrzędowa. Wykonywano ją a capella. Muzyka była całkowicie podporządkowana tekstowi. Teksty psalmów opracowywano sylabicznie, czasem zdarzały się improwizacje melizmatyczne. Śpiewy pozostawały ametryczne. Wykorzystywano tylko skale diatoniczne. Muzykę tę przejął chorał gregoriański.
Istniała również muzyka taneczna i rozrywkowa, jednak do dziś zachowało się bardzo mało źródeł, mówiących o niej.
Muzyka indyjska jest bardzo hermetyczna. To muzyka tradycyjna, która właściwie w niezmienionej formie zachowała się do dzisiejszych czasów. Dominował w niej śpiew, choć tworzono także muzykę instrumentalną. Tekst był podporządkowany muzyce.
Dwuczęściowy utwór śpiewany, czasem instrumentalny.
Fragment, w którym prezentowano melodię i ją modyfikowano w oparciu o skale. Pojawiały się różne warianty melodii, często improwizowane. Służyło to nawiązaniu kontaktu z odbiorcami. Wykonawcom nie chodziło o aplauz publiczności; próbowano raczej wprowadzić słuchacza w pewnego rodzaju hipnozę, czemu miało służyć powtarzanie melodii i wykorzystywanie wciąż tego samego schematu rytmicznego. Celem ragi był trans zarówno odbiocy, jak i twórcy muzyki.
Muzyk, który nawiązał więź z odbiorcą, starał się utrzymać ją i pogłębiać. Służyło temu wprowadzenie instrumentów perkusyjnych. Tempo utworu zwiększało się, ale schemat rytmiczny, zwany tala, pozostawał niezmienny. Ragom towarzyszyło wiele gestów, śpiew zaś charakteryzował się ozdobnością i melizmatycznością.
W Indiach znano wiele skal. Każda z nich zbudowana jest z 22 ćwierćtonów, zwanych śruti.
Muzyka była związana nie tylko z obrzędami religijnymi, ale też z poezją i dramatem. Stanowiła część filozofii. Dominowała muzyka wokalna. Wykorzystywano instrumenty:
Grecki inżynier Ktesibios skonstruował w III wieku p.n.e. w Aleksandrii organy wodno-hydrauliczne (wody wpływająca do naczynia wypierała powietrze, kierowane do piszczałek).
Grecy stworzyli szereg skal, a fundamentem ich systemu był tetrachord, dokładniej cztery kolejne dźwięki w obrębie kwarty. Skale greckie miały charakter opadający. Pierwszy dźwięk skali był najwyższy.
Istniały 4 skale główne (autentyczne):
Ponadto Grecy stworzyli 8 skal plagalnych. Skale z przedrostkiem hypo- były położone o kwintę w dół od skali głównej, zaś skale z przedrostkiem hyper- o kwintę w górę od skali głównej:
Tetrachordy zestawiano obok siebie albo łączono wspólnym dźwiękiem. Istniały skale diatoniczne, chromatyczne, enharmoniczne. Uprawiano muzykę heterofoniczną – śpiewano melodię, której towarzyszył akompaniament, wykonujący warianty tej melodii.
Obliczenia matematyczne dotyczące proporcji muzycznych dokonywano na monochordzie - instrumencie jednostrunowym, który służył tylko do tego celu, a nie do wykonywania muzyki. Badaniami zajmował się Pitagoras, który ustalił system kwintowy, oraz Didymos – system tercjowy.
Stosowano rytmikę poetycką. Używano poetyckich stóp metrycznych, czyli głosek długo- i krótkobrzmiących: trochej, jamb, amfibrach, daktyl, spondej. Długość sylab była zależna od tempa.
Stosowano notację literową, używając alfabetu greckiego.
Muzykę traktowano jako element kosmosu. Potwierdzały to badania Pitagorasa, który stworzył kwintowy system dźwiękowy i uważał, że proporcje dźwiękowe są odzwierciedleniem proporcji kosmicznych. Stąd pochodzi pogląd o doskonałości harmonii muzycznej.
Damon z Aten (V w. p.n.e.) stworzył podstawy teorii etosu. Był to sposób oddziaływania na człowieka. Każda skala i utwór oparty na tej skali miał mieć różny wpływ na psychikę odbiorcy. I tak skala:
Dopatrywano się moralnego i leczniczego działania muzyki, dlatego rozwinęły się takie dziedziny jak muzykoterapia, muzykologia, teoria muzyki, pedagogika muzyczna, instrumentologia, akustyka.
Wędrowni instrumentaliści i śpiewacy, do których zalicza się rapsodów, wagantów i eodów.
We wcześniejszych okresach, przed powstaniem dramatu, istniała liryka z udziałem aulosu czy kitary, wykonywana przez eodów i rapsodów. Uprawiano trzy rodzaje dramatu: tragedia, komedia i dramat satyrowy. W okresie hellenistycznym w dramacie brały udział grupy śpiewaków, tancerzy i aktorów.
Próba nawiązania do dramatu starogreckiego u progu baroku przyczynił się do powstania opery. Dramat satyrowy zainspirował w XVIII w. w Londynie tzw. operę żebraczą.
Epitafium Seikilosa
Jak długo żyjesz, raduj się życiem
i niczym się nie smuć.
Życie dane nam jest na krótko,
czas zażąda jego zwrotu.
Podobnie jak w Grecji, muzyka towarzyszyła poezji i formom dramatycznym, jak mimy czy atellany. Klimat sprzyjał temu, aby grać i śpiewać na otwartej przestrzeni. Przed podbojem Grecji najpopularniejszymi instrumentami były instrumenty dęte. Często używano trąb, które początkowo nie były zwijane.
Po podboju Grecji w Rzymie upowszechniły się instrumenty takie jak lira czy aulos. Muzyka podkreślała splendor i bogactwo, czemu służyło wykorzystanie dużych zespołów wokalnych i instrumentalnych. Wtedy też wykrystalizował się podział na twórców i słuchaczy. Wcześniej muzykę współtworzono.
W Rzymie tragedia nie zyskała popularności. Za to dużym powodzeniem cieszyła się komedia, będąca zlepkiem dialogów i popularnych piosenek. Duże znaczenie miała muzyka wojenna. Rozwinęło się muzykowanie uliczne. Używano instrumentów:
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.