.jpg) Marie Under ok. 1903 r. | |
| Data i miejsce urodzenia |
27 marca 1883 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 września 1980 |
| Zawód, zajęcie |
poetka |
Marie Under (1902–1924 Marie Hacker, 1924–1980 Marie Adson; ur. 27 marca 1883 w Tallinnie, zm. 25 września 1980 w Sztokholmie) – estońska poetka[1].
Urodziła się w religijnej rodzinie nauczycielskiej Fredricha i Leeny Under, miała czwórkę rodzeństwa: Evangeline (1880–1932?), Gottrieda (1881–1882), Bertę (1885–1974), Christfrieda (1887–1934)[2]. Uczęszczała do prywatnej szkoły niemieckojęzycznej, ucząc się tam również rosyjskiego i francuskiego. Fascynowała się poezją Goethego, Schillera i Nietzschego. Jej wczesne wiersze były napisane właśnie w języku niemieckim. Pracowała też w gazecie Teataja[3]. Gdy miała 17 lat poznała Eduarda Vilde, który zasugerował jej, by raczej pisała poezję w języku estońskim niż po niemiecku[4].
W 1902 r. poślubiła Carla Hackera (księgowego) i przeniosła się z mężem do Moskwy – tam urodziły się jej dwie córki: Dagmar (1902–1994) i Hedda (1905–1988) i tam poznała malarza Antsa Laikmaa, który admirował i portretował poetkę oraz zachęcał do tworzenia w ojczystym języku[3].
Cztery lata później rodzina wróciła do Estonii, gdzie Under zaangażowała się w krajowy ruch literacki, skupiając wokół siebie rodzimych twórców. W 1913 r. w Teatrze Estońskim poznała Artura Adsona – pisarza, poetę, krytyka teatralnego – za którego wyszła po rozwodzie z pierwszym mężem[5], a który później napisał biografię swojej żony-poetki (wydana w 1974 roku). Para odbyła kilka podróży po Europie: 1921–1923 do Niemiec, 1926 do Paryża, później do Polski, Czechosłowacji, Austrii, Węgier, Włoch, Holandii. W 1927 roku Marie i Artur pobrali się[6].
W 1937 roku Marie Under została honorowym członkiem PEN Clubu. W latach okupacji radzieckiej 1940–1941, Marie publikowała odważną, patriotyczną poezję, kierując się współczuciem wobec deportowanych i cierpiących wojenne trudy rodaków[3]. 20 września 1944 roku została zmuszona wraz z mężem do opuszczenia kraju – dziewięć dni później trafili na trzy miesiące do szwedzkiego obozu dla uchodźców w Sigtuna[7]. Przebywanie przez tak długi czas w tym samym pokoju z 11 osobami wpędziło Marie w depresję: cierpiała na bezsenność, musiała przyjmować leki.
Odtąd aż do śmierci żyła na uchodźstwie w Szwecji, a jej nazwisko i twórczość były zakazane w ojczyźnie[5]. W tym czasie była związana z Muzeum Teatralnym w Drottningholm, wydała także dwa tomy poezji, należała do Związku Pisarzy Szwedzkich[3].
Oboje zmarli małżonkowie zostali pochowani zgodnie ze swoim życzeniem na cmentarzu Skogskyrkogården w Sztokholmie. W 2016 roku ciała zarówno Under, jak i Adsona oraz córki poetki, Heddy Hacker i siostry – Berty Under – przeniesiono na cmentarz Rahumäe w Tallinnie[6].
Pod pseudonimem Mutti, Marie Under zadebiutowała w roku 1904 utworem poetyckim w gazecie Postimees[3].
W roku 1917 wydała tom poetycki „Sonety” (Sonnetid), który spotkał się bardzo dobrym odbiorem[8][5].
Poetka była związana z ugrupowaniem literackim „Siuru” (od nazwy błękitnopiórego magicznego ptaka z estońskiego eposu Kalevipoeg). W tym kręgu (do czasu rozpadu grupy w 1920 roku) tworzyła poezję inspirowaną niemieckim ekspresjonizmem, przy jednoczesnym nawiązywaniu do tradycyjnych estońskich legend i ballad oraz nasycając wiersze awangardową erotyką[3][9]. W Tallinnie prowadziła tzw. salon literacki, poetkę nazywano tam „księżniczką Siuru” (est.Siurus prinsessa)[10]. W krótkim czasie niepodległości Estonii (do 1940 roku) – wraz z pisarzem Friedebertem Tuglasem, Ernstem Enno (pisarzem, poetą), a także Arturem Adsonem i innymi twórcami – Marie Under wyznaczała kierunki sceny literackiej swojego kraju[11].
Publikowała także na wygnaniu, a jej utwory przetłumaczono na ponad 26 języków[12]. Tłumaczyła z niemieckiego na estoński sztuki teatralne i poezję[13].
PEN Club kilkukrotnie nominował poetkę[14] do literackiej Nagrody Nobla: na oficjalnej liście nominowanych znalazła się w 1950 roku[15][16][17].
W 2004 roku na ścianie domu przy ulicy Klubbacken 59 w Hägersten (Szwecja), w którym mieszkała para Under-Adson, umieszczono tablicę pamiątkową[18][19].
Od 2004 działa zespół muzyczny Under Marié[20].
20 listopada 2006 roku odbyła się premiera spektaklu „Under” teatru Muzeum Sztuki Współczesnej KUMU, opartego na listach, pamiętnikach i wspomnieniach poetki. Przedstawienie zostało wyprodukowane przez Merle Karusoo i Raima Pass[21].
Hodowca róż, Mart Ojasalu, wyhodował różę „Marie Under”, która została zaprezentowana 17 lipca 2009 r. w tallińskim Ogrodzie Botanicznym[22].
W 2010 w Tallinnie stanął pomnik Marie Under autorstwa Mati Karmina[23].
Estońskie Ministerstwo Kultury przyznaje Stypendium im. Marie Under na badania nad literaturą estońską i jej rozwojem[24].
W 2016–2017 odkryto, że Estonia nie ma pełnych praw do twórczości Under i Adsona, a mają je Niemcy (Bawaria)[6].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
