miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
przed 1302 | ||||
Burmistrz |
Bartłomiej Królikowski | ||||
Powierzchnia |
5,54 km² | ||||
Populacja (01.01.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 91 | ||||
Kod pocztowy |
74-240 | ||||
Tablice rejestracyjne |
ZPY | ||||
Położenie na mapie gminy Lipiany | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu pyrzyckiego | |||||
53°00′11″N 14°58′10″E/53,003056 14,969444 | |||||
TERC (TERYT) |
3212034 | ||||
SIMC |
0979120 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 174-240 Lipiany | |||||
Strona internetowa |
Lipiany (niem. Lippehne) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie pyrzyckim, położone na Pojezierzu Myśliborskim, pomiędzy jeziorami Lipiańskim i Kościelnym. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Lipiany i dekanatu Lipiany. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa szczecińskiego.
Według danych z 31 grudnia 2017 miasto liczyło 3982 mieszkańców[2].
W mieście bierze początek droga wojewódzka nr 156 biegnąca w kierunku wschodnim do Barlinka.
Lipiany leżą na historycznym Pomorzu Zachodnim[3]. Uzyskały lokację miejską przed 1302 rokiem[4].
Lipiany położone są na skraju Pojezierza Myśliborskiego w miejscu o naturalnych walorach obronnych, jakie stanowiły wody Jeziora Wądół i Jeziora Kościelnego, otaczając miasto od północy, wschodu i południa.
W IX w. powstał na półwyspie jeziora Wedyjskiego (obecnie Wądół i Kościelne[5]) warowny gród Pomorzan, który wchodził w skład systemu obronnego plemienia Pyrzyczan, stanowiąc ich południową strażnicę. Wokół grodu powstała osada podgrodowa, której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, rybołówstwem, częściowo handlem i rzemiosłem[6].
Do XIII wieku tereny te należały do księstwa pomorskiego[5]. Pierwszy zapis o sadzie pochodzi z 1265[7]. 18 sierpnia 1276 biskup kamieński Herman sprzedał ziemię lipiańską (Terra Lipene) za 3000 srebrnych marek margrabiom brandenburskim[8] Ottonowi, Johannowi i Konradowi, którzy włączyli ją do Nowej Marchii. Prawa miejskie miejscowość uzyskała na początku XIV wieku. Po wygaśnięciu brandenburskiej dynastii askańskiej w 1319 wybuchła wojna o przynależność regionu. Region i miasto zajął książę wołogoski Warcisław IV[9]. Po długotrwałych sporach o sukcesję w 1337 r. jako lenno biskupa kamieńskiego miasto pozostało ostatecznie przy Brandenburgii. W 1344 roku mieszczanie z Lipian otrzymali przywilej wedle którego mogli być sądzeni tylko w obrębie murów obronnych, a rajcy przed sądem dworskim margrabiego[10]. W latach 1371-1372 miasto było niszczone przez najazdy książąt szczecińskich[7]. Od najdawniejszych czasów Lipiany miały prawo odbywania 4 jarmarków rocznie. Od 1373 we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 zawarto porozumienie w sprawie sprzedaży miasta Polsce, jednakże ostatecznie sprzedano je jeszcze w tym samym roku Krzyżakom. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1433 Lipiany zostały spustoszone przez husytów, a po wybuchu kolejnej wojny polsko-krzyżackiej w 1454 Krzyżacy sprzedali miasto z regionem, aby pozyskać środki na prowadzenie wojny. W 1467 ponownie spustoszone, tym razem przez Pomorzan, a później przez strony walczące podczas wojny trzydziestoletniej. Kolejne zniszczenia przyniosły wojny i przemarsze wojsk w XVII wieku, bieda była tak wielka, że znany jest przypadek wdowy, która w 1636 sprzedała łan ziemi za połeć słoniny[7].
W średniowieczu miasto słynęło z browarów i miejscowego piwa lipiańskiego Zaczynaj[5].
Na początku XIX wieku ma miejsce sztuczne obniżenie poziomu lustra wody na jeziorze, które dzieli się na dwa oddzielne akweny, towarzyszy temu rozwój wikliniarstwa[7]. Po 1840 r. wybudowano drogę łączącą Lipiany z Pyrzycami i Myśliborzem, w 1882 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kostrzynem, a rok później ze Stargardem. Od 1871 do 1945 w granicach Niemiec. Pod koniec XIX wieku założono tu kilka fabryk, m.in. wikliniarską (w 1890 r.).
W 1945 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną, ponosząc stosunkowo niewielkie straty[5] – zniszczeniu uległo tylko 39 budynków. Wkrótce Lipiany przekazane zostały administracji polskiej. Dotychczasowa ludność miasta uległa wysiedleniu do Niemiec i została zastąpiona polskimi osadnikami. Przejściowo funkcjonowały nazwy Lipiny oraz Lipiana[11][12] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego[13]). Obowiązującą do dziś nazwę wprowadzono formalnie 7 maja 1946 roku[14]. W okresie Polski Ludowej rozwinął się przemysł spożywczy (m.in. przetwórnia owoców i warzyw), drzewny oraz fabryka armatury[15].
W okresie od 1985 do 2014 w mieście organizowano coroczny festiwal folklorystyczny[16]. Od 1991 r. działa Radio Plus Lipiany (wcześniej Vox FM Lipiany).
16 lipca 2023 w Lipianach odsłonięto pomnik dedykowany Polakom, Żydom, Czechom, Ormianom i sprawiedliwym Ukraińcom, zamordowanym w czasie ludobójstwa w latach 1939-1945 przez nacjonalistów ukraińskich[17].
Stare Miasto cechuje późnośredniowieczny układ urbanistyczny oparty na eliptycznym kształcie z centralnie umieszczonym placem rynkowym. Cały jego obszar wpisany jest do rejestru zabytków[19]. Ważniejsze obiekty w jego obrębie:
W mieście znajduje się remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, komisariat policji, urząd pocztowy, dwa banki, piekarnia, wiele zakładów usługowych, lokali gastronomicznych i miejsc noclegowych. Lipiany to ośrodek produkcji armatur, blach, odzieży, części elektrycznych, a także przetwórstwa spożywczego. Według danych[21] z 2006 roku w mieście było 409 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 317 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
W miejscowości działał Zakład Rybacki Lipiany wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Szczecin[22].
Struktura demograficzna mieszkańców Lipian według danych z 31 grudnia 2007[21]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 4135 | 100 | 2132 | 51,56 | 2003 | 48,44 |
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 752 | 18,19 | 379 | 9,17 | 373 | 9,02 |
Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 2731 | 66,05 | 1289 | 31,17 | 1442 | 34,87 |
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 652 | 15,77 | 464 | 11,22 | 188 | 4,55 |
W mieście znajdują się dwie placówki oświatowe: Przedszkole Miejskie im. Kubusia Puchatka oraz Zespół Szkół w Lipianach, obejmujący szkołę podstawową im. Kornela Makuszyńskiego i liceum ogólnokształcące. W przeszłości w skład Zespołu Szkół wchodziło także gimnazjum.
Ośrodkami kultury w mieście jest Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna im. Agnieszki Osieckiej, a także Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.
Przy Zespole Szkół w Lipianach działają dwie jednostki ZHP: 42. Drużyna Harcerska im. Arkadego Fiedlera "Wędrowcy", oraz 8. Gromada Zuchowa "Promyczki"[23]. Obie jednostki należą do hufca ZHP Myślibórz.
W mieście działa Miejski Klub Sportowy Stal Lipiany, założony 5 maja 1946[24]. Domowe mecze rozgrywa na Stadionie Miejskim przy ulicy Lipowej w Lipianach. W sezonie 2022/23 występuje w klasie A, gr. zachodniopomorska V[25]. Posiada barwy biało-niebieskie[26]. Wychowankiem klubu jest Andrzej Miązek.
14 lipca 1954 w oparciu o koło sportowe „Stal” i LZS przy POM zorganizowano LZS. Ten połączył się 4 lutego 1955 z KS „Budowlani”[27]. W lutym 1957 roku powstał LKS „Wicher”[28].
Z Lipian pochodzi również Lech Piasecki, polski kolarz szosowy i torowy, mistrz świata amatorów i torowy mistrz świata zawodowców, zwycięzca Wyścigu Pokoju, pięciu etapów w Giro d’Italia, lider Tour de France.
W Lipianach wychowała się polska biegaczka Sofia Ennaoui, brązowa medalistka na 1500 metrów w halowych lekkoatletycznych Mistrzostwach Europy w Belgradzie (2017 r.) oraz srebrna medalistka Mistrzostw Europy w Berlinie (2018 r.).
Miasto podzielone jest na 3 okręgi wyborcze. Mieszkańcy Lipian wybierają do swojej rady miejskiej 10 radnych (10 z 15). Pozostałych 5 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Lipiany. Organem wykonawczym jest burmistrz, którym obecnie jest Bartłomiej Królikowski. Siedzibą władz jest zabytkowy ratusz przy placu Wolności.
Burmistrzowie Lipian:
Mieszkańcy Lipian wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.