Liczba podwójna (liczba mnoga podwójna, dualis[1][2]) – występująca w niektórych językach (w tym w dawnej polszczyźnie[3] i czeszczyźnie[4]) kategoria gramatyczna, służąca wyrażaniu podwójności, parzystości. Ma ona własne formy gramatyczne, inne od form liczby mnogiej, na oznaczenie dwóch osób lub rzeczy, na przykład:
Wymowa głoski e pochylonego (é) „pochyla” (skłania) się ku wymowie i lub y w zależności od poprzedzających lub następujących dźwięków (a w przypadku poprzedzającej głoski i lub y zanika zlewając się z nią), ano podobnież pierwotnie o pochylone (ó) jedynie '„pochylało”' się ku współczesnemu u.
Rzeczowniki występujące w języku polskim w liczbie podwójnej miały trzy formy przypadkowe, np.
Wszystkie słowa mają lub miały swoją odmianę liczby podwójnej. Przykładowo: „Z obiemá/a otwartémá/a rękomá/a”, „Nagrobek dwiema braciej”.
Inne części mowy, pozostające w zdaniu w związku składniowym z rzeczownikami i odmienne przez liczbę (przymiotniki, osobowe formy czasowników), również mogą posiadać formy liczby podwójnej. Występuje współcześnie m.in. w językach łużyckich[4], języku litewskim, słoweńskim[4], arabskim, aleuckim i w niektórych dialektach języka polskiego[8]. Liczbę podwójną miał język praindoeuropejski i następujące po nim języki jak m.in.: prasłowiański i wywodzące się z prasłowiańskiego. Większość współczesnych języków indoeuropejskich utraciła liczbę podwójną. W języku polskim zanikała ona od XV w., a we współczesnym dialekcie ogólnopolskim zachowały się tylko jej szczątki.
| Słowa | Liczba | ||
|---|---|---|---|
| pojedyncza | podwójna | mnoga | |
| mężczyzna | vyras | vyru | vyrai |
| dziewczyna | mergina | mergini | merginos |
| idę | einu | einava | einame |
| Słowa | Liczba | ||
|---|---|---|---|
| pojedyncza | podwójna | mnoga | |
| chłopak | fant | fanta | fantje |
| dziewczyna | punca | punci | punce |
| idę | grem | greva | gremo |
Niektóre rzeczowniki oznaczające części ciała człowieka, które występują parami (np. oczy, uszy, ręce) do dziś zachowały kilka form liczby podwójnej:
Liczba podwójna rzeczownika przetrwała bez zmian w przysłowiach takich jak:
(Dwie) „niewieście” (dwie) „słowie” to właśnie rzeczowniki liczby podwójnej[3].
Jan Kochanowski swobodnie władał liczbą podwójną[10].
Mianownik liczebnika 200 to zrost wyrazów dwa i liczby podwójnej od sto (tj. ście, liczba mnoga brzmiała zaś sta, por. trzy sta).
| Liczba | ||
|---|---|---|
| pojedyncza | podwójna | mnoga |
| oko | oczy | oka |
| ucho | uszy | ucha |
| ręka | ręce | ręki[12] |
Zanikająca umiejętność władania liczbą podwójną mogła objawiać się na różne sposoby aż do ogólnie całkowitej utraty tej umiejętności. (Przykładowo stopniowo zanikało odróżnianie jej odpowiednio do rodzajów: męskiego, żeńskiego itd. w pierwszej i trzeciej osobie itd).
Można zauważyć w przykładach na dole jak w późniejszych wiekach zmieszałe i „zatarłe” są odmiany ileś bardziej niż tu niżej rekonstruowane.
Końcówka „ta” będąca w liczbie podwójnej, odmienia się w liczbę mnogą jako „cie”.
Podobnież niektórzy jeszcze przypuszczają, że końcówka „we” w liczbie mnogiej to „wy”. Natomiast w tabelce pominięto tu rozróżnienia płci w liczbie podwójnej. Możnaby rekonstruować odpowiednio: (rodzaj męski:) wa(j) ( dwa(j) ) szli, (one) we (dwie/dwié) szłé. Rodzaj „ono“ podobnież dbając o spójność końcówek w zdaniu. I tak dalej.
| (Uwaga: trzeba pamiętać o powyższych spostrzeżeniach).
Liczba: | ||
|---|---|---|
| pojedyncza: | podwójna: | mnoga: |
| (ja jeden) robię, (ty jeden) robisz | we robiwa, wy robita | robi my, robicie |
| (ja jeden) idę, (ty jeden) idziesz | we idziewa, wy idzieta | idzie my, idziecie |
| chodź ja (tryb rozkaźnikowy 1 os. l. poj.), chodź ty | we chodźwa, wy chodźta | chodź my, chodźcie |
Wyrazy takie jak: kwiecie, listowie, a też teoretycznie przymiotnikowe jak bezkrólewie, wzbogacenie i inne kończące się na -ie.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
