Kutuz arab. قطز (pełne imię: al-Malik al-Muzaffar Sajf ad-Din Kutuz al-Mu’izzi), zm. 24 października 1260 – sułtan mameluków, panujący od listopada 1259 aż do śmierci.

Kutuz rozpoczął swoją karierę jako mameluk sułtana Ajbaka (1250 - 1257), wchodzący w skład jego gwardii Al-Mu’izzijja. Szybko stał się on prawą ręką sułtana, o czym świadczy choćby fakt, iż w 1252 Ajbak doprowadził do objęcia przez Kutuza kluczowego stanowiska wicekróla Egiptu (na’ib as-saltana bi-Misr). Był to tylko jeden z elementów rywalizacji sułtana ze stronnictwem skupionym wokół mameluków z dawnej gwardii sułtana As-Saliha (1238 - 1249), Bahrytów, na których czele stał emir Aktaj al-Dżamadar. To właśnie Kutuz wraz z dwoma innymi mamelukami ostatecznie zamordował Aktaja z polecenia sułtana 18 września 1254, co doprowadziło do ucieczki z Egiptu wielu wpływowych Bahrytów. Kiedy po śmierci Ajbaka z rąk Szadżar ad-Durr (1250) tron przejął jego piętnastoletni syn Al-Mansur Ali (1257 - 1259) Kutuz zachował tytuł wicekróla i administrował państwem. W walce o władzę musiał jednak rywalizować ze swoimi mameluckimi towarzyszami, Sandżarem al-Halabim, a następnie Aktajem al-Mustaribim, którzy kolejno sprawowali stanowisko głównodowodzącego armią (atabak al-asakir)[1][2].

Wygnani Bahryci, nad którymi przywództwo przejął Bajbars, wstąpili na służbę ajjubidzkiego władcy Al-Karaku, Al-Mughisa Umara (1250 - 1263), którego posiadłości stanowiły znakomitą bazę wypadową do ataku na Egipt. W listopadzie 1257 współdziałający z Al-Mughisem Bahryci najechali Egipt, zostali jednak pokonani przez Kutuza i Aktaja pod As-Salihijją na podejściu do Delty Nilu od wschodu. Pomimo to w kwietniu 1258 Bahryci i Al-Mughis ponowili atak, tylko po to by ponownie ponieść klęskę w drugiej bitwie pod As-Salihijją, w której tym razem Kutuz zdziesiątkował szeregi Bahrytów i zgładził wielu ich czołowych przywódców[1].

Tymczasem w 1258 Mongołowie zdobyli Bagdad, niszcząc abbasydzki kalifat, po czym ruszyli dalej na zachód, w kierunku Al-Dżaziry i Syrii. W tej sytuacji w listopadzie 1259 Kutuz doprowadził do detronizacji małoletniego Al-Mansura Alego i sam objął sułtanat, uzasadniając to koniecznością silnego przywództwa w obliczu zagrożenia, przy czym miał obiecać emirom protestującym przeciwko temu aktowi uzurpacji że ustąpi z tronu gdy Mongołowie zostaną pokonani. Kutuz stał się tym samym pierwszym z wielu późniejszych mameluków, którzy zdetronizowali syna swojego dawnego przywódcy (ustaz) by przejąć sułtanat, ustanawiając tym samym, jak to ujął Ibn Taghribirdi "groźny precedens, który doprowadził do upadku spraw Egiptu"[3]. 25 stycznia 1260 Mongołowie zdobyli Aleppo, skąd wcześniej uciekł ajjubidzki sułtan An-Nasir Jusuf (1236 - 1260), tylko po to by niedługo później i tak dostać się do niewoli Hulagu-chana (1256 - 1265). W tej krytycznej sytuacji Kutuz i Bajbars porozumieli się ze sobą i ten ostatni 17 marca 1260 powrócił do Egiptu, po uzyskaniu zaprzysiężonej przez sułtana gwarancji bezpieczeństwa. Kilka dni później w ręce Mongołów wpadł Damaszek, a ich oddziały dotarły aż do Hebronu i Gazy[4][2].

Hulagu wysłał do Kutuza poselstwo wzywając do poddania się jednak ten w odpowiedzi zabił mongolskich posłów, co było jawnym wyzwaniem. 26 lipca 1260 mamelucka armia wyruszyła w kierunku Palestyny. Nowemu sułtanowi udało się zagwarantować swobodny przemarsz mameluckich sił przez terytorium Akki, odrzucił on jednak ofertę pomocy ze strony miejscowych krzyżowców. Bajbars ruszył przodem z oddziałem zwiadowczym, aby rozpoznać stanowiska armii Mongołów, która rozłożyła się obozem pod Ajn Dżalut w dolinie Jezreel. To w tym terenie 3 września 1260 mamelucy pokonali armię mongolską, której dowódca Kitboga został zabity. "Był to koniec panowania Mongołów w Syrii i Egipt uwolnił się od groźby mongolskiego najazdu"[5].

W wyniku mongolskiej inwazji Ajjubidzi utracili panowanie nad głównymi miastami Syrii i teraz bez walki przeszła ona pod zwierzchnictwo sułtanatu mameluków. Kutuz pozwolił zachować władzę w swoich niewielkich państewkach pozostałym przy życiu ajjubidzkim władcom Himsu, Hamy i Al-Karaku, którzy jednak odtąd musieli uznawać nad sobą władzę sułtana mameluków. Sandżar al-Halabi został namiestnikiem Damaszku, a Aleppo dostało się Ala ad-Din Alemu, synowi zmarłego w poprzednim roku władcy Mosulu Badr ad-Din Lulu (1232 - 1259). Uporawszy się ze sprawami Syrii, Kutuz wyruszył w drogę powrotną do Kairu. Tymczasem rywalizacja pomiędzy dawnymi mamelukami z gwardii Al-Mu’izzijja a Bahrytami wcale nie wygasła, lecz jedynie przycichła w momencie mongolskiego zagrożenia, i po jego zażegnaniu wybuchła z nową siłą. Bahryci zawiązali spisek i w drodze powrotnej do Egiptu 24 października 1260 zamordowali Kutuza w al-Kusajr w pobliżu As-Salihiji[5][2].

Przypisy

  1. a b Holt 1993 ↓, s. 104 - 105.
  2. a b c Little 1986 ↓, s. 571.
  3. Ibn Taghribirdi, An-Nudżum az-Zahira, vii, Cairo 1938, s. 56 za: D. P. Little: Kuţuz. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume V. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 571. ISBN 90-04-07819-3.
  4. Holt 1993 ↓, s. 106 - 107.
  5. a b Holt 1993 ↓, s. 108.

Bibliografia

  • Peter Malcolm Holt: Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku. (przeł.) Barbara Czarska. Warszawa: Państw. Instytut Wydawniczy, 1993. ISBN 83-06-02290-4.
  • D. P. Little: Kuţuz. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume V. Leiden: E.J. Brill, 1986, s. 571 - 572. ISBN 90-04-07819-3.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się