Cuculus saturatus[1] | |||
Blyth, 1843 | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
kukułka wschodnia | ||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Kukułka wschodnia (Cuculus saturatus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kukułkowatych (Cuculidae). Częściowo wędrowny; przedstawiciele jednego z podgatunków gniazdują w Azji Południowo-Wschodniej, a zimują w Indonezji, zaś przedstawiciele drugiego z podgatunków prowadzą osiadły tryb życia i występują w Malezji oraz Indonezji. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem.
Po raz pierwszy gatunek opisał Edward Blyth w 1843. Holotyp pochodził z Nepalu. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Cuculus saturatus[3]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę nazwę[4].
Klasyfikacja kukułki wschodniej jako gatunku jest sporna. IOC uznaje ją za odrębny, monotypowy gatunek[4]. Podobną klasyfikację zastosowano w monografii The Cuckoos: Cuculidae z serii Bird Families of the World (2005)[5] i na Kompletnej liście ptaków świata (2020)[6]. Inni autorzy, w tym HBW Alive, łączą ją w jeden gatunek razem z kukułką syberyjską (C. optatus)[7] (w klasycznym wydaniu HBW 1997 rozdzielali je[8]), a w tym ujęciu obydwa taksony są uznawane za podgatunek tego samego gatunku (w tym przypadku: C. s. saturatus i C. s. optatus)[7]. Były one opisywane jako osobne gatunki aż do 1940, kiedy w Check-list of birds of the world James Lee Peters przedstawił je jako podgatunki C. saturatus[9][10]. Tak też były zazwyczaj traktowane aż do drugiej połowy lat 90. XX wieku. Według wyników badań opublikowanych w 2016 struktura pieśni kukułki wschodniej i syberyjskiej jest – wbrew uprzednim doniesieniom – całkowicie rozbieżna, co pozwala na zaklasyfikowanie ich jako osobnych gatunków[9].
Czasem do kukułki wschodniej, dawniej też kukułki małej (C. poliocephalus)[11], włączana jest też kukułka sundajska (C. (s.) lepidus)[7], która przez autorów HBW jest już uznawana za osobny gatunek[7][11], tak jak i przez Roberta Payne’a w The Cuckoos[5]. IOC również wymienia ją jako odrębny gatunek[4]. Na Kompletnej liście ptaków świata wyszczególniona jest jako jeden z podgatunków kukułki wschodniej[6].
Kukułka sundajska (C. (s.) lepidus) bywa też dzielona na dwa podgatunki – nominatywny Müller, 1845[12] oraz C. l. insulindae Hartert, 1912[13]. Autorzy HBW nie uznają jego wyróżniania za zasadne[11], IOC również traktuje kukułkę sundajską jako takson monotypowy[4]. W monografii The Cuckoos (2005) jest on wymieniany[5], w Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds (1999) – również, jednak jako jeden z 4 podgatunków Cuculus saturatus[14]. Dawniej uznawano go za jeden z podgatunków kukułki małej (C. poliocephalus)[11][15], jednak różnice w głosie, morfologii, budowie skorupki jaja i biologii lęgowej wskazują, że przedstawiciele tej populacji są kukułkami sundajskimi, a nie małymi[15].
W dalszej części artykułu zastosowano systematykę autorów Kompletnej listy ptaków świata, wedle której wyróżnia się dwa podgatunki kukułki wschodniej: nominatywny (C. s. saturatus) i kukułkę sundajską (C. (s.) lepidus), a kukułka syberyjska jest odrębnym gatunkiem[6]. Klasyfikację w zależności od ujęcia przedstawia poniższa tabela. Przedstawiona data odnosi się do publikacji w przypadku źródeł książkowych i do daty dostępu lub wersji w przypadku internetowych baz aktualizowanych cyklicznie.
Klasyfikacja kukułki wschodniej w poszczególnych publikacjach | |||||
---|---|---|---|---|---|
Publikacja lub autorytet | Data | Status danego taksonu | |||
saturatus | optatus | lepidus | insulindae | ||
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[4] | 2020 | osobne gatunki | nieuznawany | ||
Handbook of the Birds of the World Alive[7] | 2020 | podgatunki C. saturatus | osobny gatunek | nieuznawany | |
Kompletna lista ptaków świata[6] | 2019 | podgatunek C. saturatus | osobny gatunek | podgatunek C. saturatus | nieuznawany |
The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World[16] | 2013 | podgatunek C. saturatus | osobny gatunek | podgatunek C. saturatus | nieuznawany |
The Cuckoos: Cuculidae (Bird Families of the World)[5] | 2005 | osobne gatunki | podgatunki C. lepidus | ||
Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds[14] | 1999 | podgatunki C. saturatus | |||
Handbook of the Birds of the World, t. 4[8] | 1997 | podgatunek C. saturatus | osobny gatunek | podgatunek C. saturatus | nieuznawany |
Check-list of birds of the world, t.4[10] | 1940 | podgatunki C. saturatus | podgatunki C. poliocephalus |
Długość ciała wynosi 29–33 cm[7][11]. Dalszy opis dotyczy osobników podgatunku nominatywnego, o ile nie zaznaczono inaczej. Upierzenie samców i samic (w przypadku jednej z dwóch odmian barwnych) w większości jest identyczne, lecz ogółem dymorfizm płciowy występuje.
Obrączka oczna żółta. Tęczówka barwy od żółtej po brązową. Dziób czarny, u nasady i wzdłuż krawędzi od zielonawego po żółtawy. Nogi żółte[5].
Tereny lęgowe kukułek wschodnich ciągną się od Kaszmiru przez południowe Himalaje[7], Nepal, Bhutan[17], Asam, północną oraz wschodnią Mjanmę i Tajlandię po południowe Chiny[7] (Fujian, Kuangsi[5]) i Tajwan[7][5]. Według Xia et al. (2016) pieśń osobników z Tajwanu wskazuje jednak na kukułkę syberyjską, nie wschodnią[9]. W Chinach obszary lęgowe leżą na południe od równoleżnika 26°N[5], według innego źródła – na południe od 32°N[18]. W Indiach kukułki wschodnie gniazdują na północ od równoleżnika 26°N[19]. Kukułki wschodnie zimują na obszarze od południowej Tajlandii, kontynentalnej części Malezji i Filipin na południe po Małe Wyspy Sundajskie i Nową Gwineę[7].
Kukułki sundajskie w odróżnieniu od wschodnich nie podejmują wędrówek[11]. Ich zasięg występowania w części kontynentalnej obejmuje jedynie Półwysep Malajski na południe od równoleżnika 5°20’N[20]. Prócz tego zamieszkują Sumatrę i pomniejsze okoliczne wyspy, Borneo, Jawę, Bali, Małe Wyspy Sundajskie (Lombok, Sumbawa, Flores, Pantar, Sumba, Timor) i Moluki (Seram)[11]. Według szacunków BirdLife International zasięg występowania kukułek sundajskich zajmuje około 4,95 mln km²[21].
Środowiskiem życia kukułek wschodnich są lasy. W Himalajach występują w lasach mieszanych z udziałem drzew iglastych oraz liściastych (głównie brzóz i topoli), w lasach modrzewi, zimozielonych lasach liściastych, różaneczników i dębów, w innych zadrzewionych obszarach oraz w zaroślach[5]. W Azji Południowo-Wschodniej również występują w lasach szerokolistnych, a do tego na zadrzewionych, ale otwartych terenach[22]. Podczas wędrówek kukułki wschodnie na Półwyspie Malajskim przebywają w nadbrzeżnych i położonych na równinach lasach. Osiadłe kukułki sundajskie na tym obszarze występują w wysokich lasach górskich, przebywają w środkowej warstwie lasu i w warstwie koron. Kukułki wschodnie na Jawie i Sumatrze zimują w nizinnych lasach deszczowych, w lasach wtórnych, na uprawach i przybrzeżnych wyspach[5]. Na Borneo swoje zimowiska mają w pierwotnych i wtórnych lasach dwuskrzydlcowatych. Pod względem liczebności zimującej populacji kukułki syberyjskie i wschodnie są podobnie duże[23]. Na wyspach Wallacei zimują w nizinnych lasach, na obrzeżach lasów i luźno zadrzewionych plantacjach oraz w zadrzewieniach[5].
W Pakistanie kukułki wschodnie występują w lasach mieszanych powyżej 1800 m n.p.m. – są nieobecne powyżej linii drzew, gdzie występują kukułki zwyczajne (C. canorus) oraz w subtropikalnych lasach sosnowych, gdzie występują kukułki krótkoskrzydłe (C. micropterus) i siwobrzuche (Cacomantis passerinus). W chińskim regionie Kuangsi spotykane są między 1400 a 1600 m n.p.m. w lasach bukowych[5]; ogółem w Chinach między 1300 a 2700 m n.p.m.[18] (dane dotyczące i kukułek wschodnich, i syberyjskich). W Nepalu odnotowywane między 1525 a 3355 m n.p.m.[24], w Bhutanie głównie na wysokości 1000–2800 m n.p.m., ogółem – 600–3600 m n.p.m.[17], w Azji Południowo-Wschodniej – między 800 a 2300 m n.p.m.[22] Na Borneo kukułki sundajskie stwierdzano między 750 a 2750 m n.p.m.[23], na Półwyspie Malajskim – między 950 a 1700 m n.p.m., na Sumatrze i Jawie – powyżej 1000 m n.p.m., podobnie jak na wyspach w regionie Wallacei[5].
Kukułki wschodnie odzywają się gwizdem, po którym następują 2–4 niższe i miększe dźwięki, trwające około 0,1 s[5]. To zawołanie można zapisać jako huk/hup, hup-hup-hup-hup)[25][5]. Wysokość pierwszego dźwięku (badana w Indiach i Nepalu) wynosi 480 Hz. Do innych zawołań kukułek wschodnich należą chrapliwe i chichoczące dźwięki, ostre gaak-gaak-gak-ak-ak-ak oraz wydawane przez samice bulgoczące odgłosy kłik-kłik-kłik[5]. Pieśń kukułek wschodnich składa się z 2–4 dźwięków hup, ich liczba czasem różni się w pieśniach i u jednego osobnika[5].
Pożywieniem kukułek wschodnich są owady – głównie gąsienice (zarówno owłosione, jak i nagie), prostoskrzydłe, chrząszcze, muchówki i mrówki. Zjadają również owoce oraz igły i pąki sosen[5].
Okres lęgowy kukułek wschodnich pokrywa się z okresem lęgowym małych ptaków wróblowych, których jest pasożytem lęgowym. W Kaszmirze zniesienia przypadają na okres od maja do czerwca, na Półwyspie Malajskim – od lutego do lipca, w Fujian – na maj, na Jawie i Borneo – na lipiec[8]. Na Sumatrze lęgi prawdopodobnie odbywają się w czerwcu[20].
Kukułki wschodnie jako pasożyty lęgowe składają jaja głównie do gniazd świstunek (Phylloscopidae) z rodzajów Phylloscopus i Seicercus[8] (uwaga: wiele wymienianych gatunków Phylloscopus w nowszych źródłach jest już klasyfikowane w obrębie Seicercus). Do odnotowanych gatunków gospodarzy z poszczególnych rodzajów lub rodzin należą (w nawiasie podano miejsce):
Wygląd jaj zmienny. Mają jasnoniebieską lub białą skorupkę, pokryte są drobnymi czarnymi, brązowymi lub czerwonawymi kropkami[5][8]. Średnie wymiary dla 40 jaj z Indii: 20 na 13,5 mm[29], podawane w literaturze od lat 90. XX wieku przeciętne wymiary: 21 na 16 mm[8][5]. Jedno jajo z Tajwanu mierzyło 20,56 na 13,48 mm i ważyło 2,06 g[30]. Jedyne znane do 2005 roku wymiary dwóch jaj kukułek sundajskich wynosiły 21,2 na 13,7 mm i 19 na 11,8 mm[5].
Przynajmniej do 2005 roku czas trwania inkubacji oraz rozwoju młodych był nieznany, zarówno dla kukułek wschodnich, jak i sundajskich[5]. W 2011 pierwszy raz opisano pisklę kukułki wschodniej; pochodziło ono z gniazda świstunki rododendronowej z Kuejczou. Po wykluciu ważyło 1,78 g. Wykluło się nagie, z różowawą skórą, która po około 3 dniach życia zmieniła barwę na czarniawą. Miało pomarańczowe wnętrze dzioba, które z czasem stało się pomarańczowoczerwone, natomiast początkowo żółte zajady – pomarańczowe. W 4. dniu życia po obydwu stronach górnej szczęki pojawiły się blisko krawędzi tnącej podłużne trójkątne czarne plamy, skierowane węższymi końcami w stronę końcówki dzioba i ciemniejące wraz z rozwojem pisklęcia[30]. Okres inkubacji i rozwoju piskląt u kukułek sundajskich pozostawał nieznany przynajmniej do 2012[20].
IUCN uznaje kukułkę wschodnią za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 2014 (stan w 2020). BirdLife International nie podaje wcześniejszych klasyfikacji ze względu na zmiany w przyjętej systematyce – IUCN klasyfikuje ten gatunek razem z kukułką syberyjską. Uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny[31]. Kukułka sundajska jest klasyfikowana osobno przez IUCN; od 2007 roku ma status gatunku najmniejszej troski, a trend liczebności jej populacji jest uznawany za stabilny[21].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.