Krzysztof Zanussi
Ilustracja
Krzysztof Zanussi (2010)
Data i miejsce urodzenia

17 czerwca 1939
Warszawa

Zawód

reżyser
scenarzysta

Współmałżonek

Elżbieta Grocholska-Zanussi[1]

Lata aktywności

od 1967

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy” Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy Order Zasługi Republiki Włoskiej IV Klasy (1951-2001) Order Słonia (Dania) Odznaka Honorowa „Krzyż Pamięci Szlaku Nadziei”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Krzysztof Pius Zanussi (ur. 17 czerwca 1939 w Warszawie[2]) – polski reżyser, scenarzysta i producent filmowy, którego twórczość związana jest głównie z dwoma nurtami polskiego filmu: kinem Młodej Kultury oraz kinem moralnego niepokoju. Komandor Orderu Odrodzenia Polski, od 1992 profesor sztuk filmowych.

Renomę intelektualisty dotykającego problemów moralności, wiary, zła i człowieczeństwa zdobył takimi filmami, jak Struktura kryształu (1969), Iluminacja (1972), Barwy ochronne (1976), Spirala (1978), Constans (1980) i Imperatyw (1982). Realizował filmy nie tylko w Polsce, ale również w Republice Federalnej Niemiec, we Włoszech oraz w Rosji. Był także producentem między innymi Weisera (2000) Wojciecha Marczewskiego, Pręg (2003) Magdaleny Piekorz i Pokotu (2016) Agnieszki Holland. Laureat Złotego Lwa w Wenecji za film Rok spokojnego słońca (1984), dwukrotny laureat Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za Barwy ochronne oraz Życie jako śmiertelną chorobę przenoszoną drogą płciową (2000).

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się 17 czerwca 1939 w Warszawie, jako jedyne dziecko Wandy z domu Niewiadomskiej i Jerzego Zanussich. Ojciec Krzysztofa był z pochodzenia Włochem i wykonywał zawód inżyniera budowlanego. Jerzy Zanussi pragnął, by syn poszedł w jego ślady[3]. Jednakże Krzysztof Zanussi obrał inną drogę. Początkowo studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1959 porzucił ów kierunek na rzecz filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1962 porzucił i te studia, po czym ostatecznie zdecydował się zostać reżyserem. Podjął studia reżyserskie w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, które ukończył w 1966[3][4]. Był aktywny w amatorskim ruchu filmowym[4]. 17 kwietnia 1992 otrzymał tytuł profesora sztuk filmowych w specjalności reżyserii filmowej[5].

Etiudy filmowe i pierwsze filmy telewizyjne (1961–1968)

Podczas studiów w łódzkiej szkole filmowej nakręcił osiem etiud: Ułana i dziewczynę, Parasol przy pogodzie, Łapać złodzieja, Holden (wszystkie 1961), Samolot z Budapesztu (1962), Studentów (1963), Świadka (1964) oraz Śmierć prowincjała (1965)[6]. Najważniejszy okazał się ten ostatni film. W Śmierci prowincjała Zanussi ukazał szczególną, pozbawioną słów relację między konserwatorem dzieł sztuki a prowincjałem zakonnym. Śmierć prowincjała była wielokrotnie nagradzana na międzynarodowych festiwalach, zapewniając reżyserowi między innymi Grand Prix Złoty Dukat na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mannheim[7].

Ukończywszy łódzką szkołę filmową, Zanussi nakręcił na zlecenie Telewizji Polskiej Przemyśl (1966) o tytułowym mieście na Podkarpaciu[8] oraz film oświatowy Maria Dąbrowska o tytułowej pisarce. Kolejny utwór telewizyjny Twarzą w twarz (1967) był moralitetem o urzędniku stojącym w obliczu niebezpieczeństwa zagrażającego drugiemu człowiekowi[9]. Przygotowując się do swojego debiutu pełnometrażowego, Zanussi zrealizował też z udziałem Daniela Olbrychskiego komedię Zaliczenie (1968) o cwanym studencie, który próbuje wymusić na swoim wykładowcy wpisanie zaliczenia do indeksu[10].

Kino Młodej Kultury (1969–1974)

Debiut Zanussiego, Struktura kryształu (1969), okazał się wielkim przełomem w jego karierze. Struktura kryształu czerpie inspirację z filmu Pięknego Serge’a (1958) Claude’a Chabrola. Utwór Zanussiego ukazuje spotkanie dwóch naukowców, z których pierwszy wybrał wielkomiejską karierę naukową, drugi zaś dobrowolnie z niej zrezygnował i pracuje na wsi jako meteorolog. Struktura kryształu cechowała się ascetyczną formą, czarno-białą kolorystyką oraz wykorzystaniem naturalnych plenerów i wnętrz[11]. Film wpisywał się w postulaty nowego nurtu filmowego, nazywanego kinem Młodej Kultury[12].

Realizując film górski Góry o zmierzchu (1970), Zanussi wprowadził do swojego kina stałą aktorkę, Maję Komorowską. W 1970 roku Komorowska otrzymała główną rolę w filmie Życie rodzinne, W tym filmie partnerowała znacznie bardziej doświadczonemu Olbrychskiemu, który wcielił się w rolę architekta przybywającego do rozpadającego się domu rodzinnego. Komorowska, grając siostrę głównego bohatera, zdominowała na ekranie ówczesnego gwiazdora, jakim był Olbrychski[13]. Jako ojciec bohatera w filmie wystąpił też Jan Kreczmar. Życie rodzinne zdobyło uznanie publiczności, otrzymując w plebiscycie czasopisma „Film” Złotą Kaczkę za najlepszy polski film roku. Jednakże zdarzały się głosy sprzeciwu, takie jak ten Maryli Hopfinger: „Porozumienie z ojcem jest niemożliwe i niepotrzebne. […] A jeśli tak, po co autor styka ich z sobą ponownie? […] Próby zetknięcia przeciwieństw w «konwencji paramilitarnej» nie były w stanie złagodzić znakomite aktorstwo, malowniczość obrazu, narracja i realizatorska sprawność”[14].

Do dylematów z Życia rodzinnego Zanussi nawiązał jeszcze w realizowanym w koprodukcji polsko-zachodnioniemieckiej utworze Rola (Die Rolle, 1971). W Roli Zanussi obsadził ponownie Kreczmara i Olbrychskiego w rolach ojca i syna[15]. W Za ścianą (1971), kolejnym filmie telewizyjnym reżysera, ponownie wystąpiła Komorowska. Wcieliła się w rolę zachowawczej, wyautowanej naukowiec, która składa wizytę u mieszkającego w pokoju obok, wyrachowanego cynika. W roli tego ostatniego Zanussi obsadził kolejnego stałego aktora, Zbigniewa Zapasiewicza. W przeciwieństwie do Życia rodzinnego, zdaniem Hopfinger „diagnoza uogólniająca przekonuje. […] Autor nie ukrywa swego przesłania: nadziei na rozbudzenie niepokoju, na wstrząs, który skłoni do autorefleksji i rewizji, i nikłego cienia wiary w szansę podwójnego ocalenia”[14].

Za najgłośniejszy film Zanussiego epoki Kina Młodej Kultury uchodzi jednak Iluminacja (1972), której główny bohater – grany przez naturszczyka Stanisława Latałłę – rozpoczyna studia i karierę naukową w poszukiwaniu prawdy o istnieniu. Tej jednak nie odnajduje w nauce, próbuje więc szukać sensu życia także w duchowości. Zanussi w swoim dziele wytwarzał „dialektyczne napięcie między tym, co duchowo odczuwalne, acz nieweryfikowalne przez naukę, a «naukowością», która przy pozorach podania wyjaśnienia nie oferuje żadnej wiedzy istotnej”[16]. Na sławie Iluminacji zaważyła także forma, przypominająca filmy Jeana-Luca Godarda. Jak pisał Sebastian Jagielski, „utwór oparty został na strukturze eseju: fikcja łączy się tu z dokumentem, wykład oświatowy z wypowiedziami naukowców wprost do kamery”[17]. Iluminacja została uhonorowana Grand Prix, nagrodą FIPRESCI oraz Nagrodą Jury Ekumenicznego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno[18].

Nakręciwszy filozoficzną powiastkę Hipoteza (1972) o naukowcu, który waha się nad pomocą tonącej kobiecie, Zanussi próbował kariery za granicą. Amerykańskie Morderstwo w Catamount (The Catamount Killing, 1974) odbiega od dotychczasowego dorobku reżysera, jako że opowiada kryminalną historię bankiera, który obrabowuje swój własny bank[19]. Dla odmiany wyreżyserowany w Polsce Bilans kwartalny (1974), ponownie z udziałem Komorowskiej, stanowi opowieść o kobiecie, która poddaje rewizji przebieg swego dotychczasowego małżeństwa[20]. Tematem telewizyjnego Miłosierdzia płatnego z góry (1975) jest starcie postaw jugosłowiańskiej gastarbeiterki (Jadwiga Jankowska-Cieślak) oraz władczej baronowej (Elisabeth Bergner), u której została zatrudniona[21].

Kino moralnego niepokoju (1976–1980)

Barwy ochronne (1976) stanowią szczególnie ważny film w dorobku reżysera. Zanussi wpisał się nim w formację nazywaną kinem moralnego niepokoju, w ostrym, satyrycznym świetle przedstawiając mikrokosmos obozu naukowego dla językoznawców. Tematem filmu jest pojedynek postaw oderwanego od rzeczywistości uczelnianej doktoranta Jarosława Kruszyńskiego (Piotr Garlicki) oraz pozbawionego złudzeń docenta Jakuba Szelestowskiego (Zapasiewicz), który otwiera mu oczy na wszechobecną korupcję panującą na rodzimej uczelni. Satyra ta, jak podkreślał Marek Radziwon, obejmuje całe środowisko uczelniane: „prorektor jest zwykłym nieukiem, jego żona – idiotką, […] Jarek – obrońcą głupiej sprawy, a studenci – dzieciarnią […]. Jedyną osobą, która nie manifestuje wielkich ambicji albo też skrywa je najskuteczniej, jest Jakub”[22]. Barwy ochronne otrzymały Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, jednak okoliczności przyznania nagrody były dla Zanussiego poniżające. Ówczesny wiceminister kultury Janusz Wilhelmi, który uwielbiał twórczość Zanussiego, wywarł presję na jury festiwalu tak, aby pogrążyć Andrzeja Wajdę i nie dopuścić do przyznania jakiejkolwiek nagrody konkursowej filmowi Człowiek z marmuru (1976) tegoż. Wilhelmi wysłał po Zanussiego śmigłowiec, którym reżyser Barw ochronnych miał dotrzeć do Gdańska. Jednak w geście solidarności z Wajdą Zanussi nie przybył na uroczystość, co przypłacił koniecznością czasowego wyjazdu za granicę. Na terenie RFN-u nakręcił dwa obyczajowe filmy: Lekcję anatomii (Anatomiestunde, 1977) oraz Dom kobiet (Haus der Frauen, 1977)[23][24].

Powróciwszy do Polski po tragicznej śmierci Wilhelmiego w wypadku lotniczym, Zanussi wyreżyserował kolejne prowokacyjne studium człowieczeństwa, Spiralę (1978). Jan Nowicki zagrał w nim rolę zgorzkniałego turysty podróżującego po Tatrach, który konsekwentnie dąży ku śmierci – najpierw udając się na straceńczą podróż wspinaczkową zakończoną przysypaniem przez lawinę, a następnie, po odratowaniu przez taterników – wyskakując przez okno. Spirala była pierwszym filmem Zanussiego docenionym i wyróżnionym na Festiwalu Filmowym w Cannes, dzięki czemu umocniła międzynarodową renomę reżysera. Ów film porównywano z utworem Louis Malle’a Błędny ognik (Le Feu follet, 1963)[25]. Po sukcesie Spirali Zanussi nakręcił – znów w Niemczech Zachodnich – Drogi pośród nocy (Wege in der Nacht, 1979), studium konformizmu uosabianego przez postać wyrafinowanego estety Friedricha (Mathieu Carrière), którego żona (Komorowska) z obrzydzeniem śledzi jego pociąg ku nazizmowi[26]. Drogi wśród nocy były jednak oceniane gorzej, stając się zdaniem Charlesa Kraszewskiego modelowym przykładem afirmacji stereotypów polsko-niemieckich[27].

W 1980 roku, w momencie przełomu solidarnościowego, Zanussi nakręcił dwa kolejne filmy. Constans – opowieść o uzależnionym od matki studencie matematyki, który po jej śmierci zwraca się przeciwko całemu światu – wielce przypadła do gustu publiczności międzynarodowej. David Paul i Sylvia Glover opisywali Constans jako dzieło o „życiu i śmierci, skromności i moralnej zgniliźnie, osobistym szczęściu i odpowiedzialności wobec społeczeństwa”[28]. Gorzej została przyjęta komedia poświęcona „socjalistycznej burżuazji” ukształtowanej za rządów Edwarda Gierka, Kontrakt. Zdaniem Paula i Glover Kontrakt, mimo że zawiera pewne elementy tragiczne, nie wyrasta ponad „oburzającą farsę”[29]. Kontrakt okazał się filmem znamiennym dla nowej fazy w twórczości reżysera: „właśnie wtedy Zanussi, dotychczasowy ulubieniec inteligenckiej widowni, zaczął rozmijać się z jej gustem” (Tadeusz Lubelski)[30].

Na emigracji (1981–1988)

Krzysztof Zanussi w 1988

Gestem otwartego poparcia Zanussiego dla opozycji antykomunistycznej była seria filmów nakręconych na obczyźnie. Zachodnioniemieckie Pokuszenie (Die Versuchung, 1981) demonstrowało starcie postaw pomiędzy otwartą i uczuciową polską malarką (Komorowska) a jej mężem, chłodnym i wyobcowanym Niemcem (Helmut Griem); w finale malarka opuszcza męża i udaje się do klasztoru[31]. Zrealizowana na zlecenie koprodukcja włosko-brytyjska, Z dalekiego kraju (Da un paese lontano, 1981), stanowiła biografię Karola Wojtyły do momentu, gdy ten został wybrany papieżem Janem Pawłem II[32]. James L. Franklin z „The Boston Globe” kwitował film słowami, że „więcej mówi nam o owym dalekim kraju aniżeli o samym człowieku”[33]. Zachodnioniemiecko-szwajcarski Sinobrody (Blaubart, 1982) według powieści Maxa Frischa ukazywał losy lekarza, który żywi platoniczną miłość do prostytutki[34].

Bardziej osobisty charakter miały dwa filmy Zanussiego wyświetlane w kinach. W zachodnioniemieckim Imperatywie (Imperativ, 1982) Zanussi rozwijał wątki z Iluminacji. Główny bohater filmu, matematyk i wykładowca akademicki (Robert Powell), poszukuje sensu życia w dysputach filozoficznych z popem. Owe poszukiwania prowadzą matematyka na skraj rozpaczy. Richard Grenier z „The New York Timesa” opisywał Imperatyw jako dzieło „dziwne, lecz interesujące – rozgadane, pełne fanatyzmu, nieco szalone”[35]. Prawdziwym triumfem Zanussiego jako międzynarodowego autora na wygnaniu stał się jednak kręcony w koprodukcji Rok spokojnego słońca (1984). Jest to melodramat o Polce (Komorowska), którą po II wojnie światowej gnębi ubek (Zapasiewicz). Kobieta zyskuje szansę na emigrację dzięki uczuciu, które żywi do niej amerykański żołnierz (Scott Wilson). Przeszkodą w opuszczeniu kraju jest jednak matka, którą Polka musi się opiekować. Dla władz komunistycznych film z oczywistych powodów był niewygodny, gdyż „ewidentnie «szkalował» władzę ludową, przypominając jej grzechy założycielskie” (Ewa Ciszewska, Marta Kasprzak)[36]. Gdy jednak Rok spokojnego słońca otrzymał Złotego Lwa na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, został ostatecznie włączony do szerszej kinowej dystrybucji w Polsce[37].

Kolejny film nakręcony w RFN, Paradygmat, czyli potęga zła (Paradigma, 1985), ukazuje losy studenta teologii, który paradoksalnie brnie w postępujące uzależnienie od zła, ubiegając się o stypendium od demonicznego producenta broni (Vittorio Gassman). Paradygmat dowodził postępującego rozwarstwienia opinii krytyków wobec Zanussiego. O ile filmoznawca Tomasz Kłys chwalił po latach film jako „arcydzieło […] mieniące się znaczeniowymi niuansami”[16], o tyle Małgorzata Sadowska oraz Bartosz Żurawiecki ostro krytykowali Paradygmat za skrajnie homofobiczny portret fabrykanta, który niemal gwałci głównego bohatera[38]. W zrealizowanym trzy lata później filmie Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest (Wherever You Are, 1988) Zanussi zajął się z kolei historią ambasadora Urugwaju w Polsce, który za swą bierność wobec potajemnych zbrojeń mniejszości niemieckiej przed II wojną światową zostaje ukarany; jego żona popada w szaleństwo oraz zostaje później zamordowana przez hitlerowców[39].

Powrót do Polski (po 1989)

Krzysztof Zanussi w czasie zdjęć do filmu Persona non grata we wrześniu 2004 w Moskwie
Krzysztof Zanussi w 2008
Krzysztof Zanussi podczas GoEast w 2014
Ekipa filmowa na prezentacji polskiego filmu Pokot na 67. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie
Krzysztof Zanussi w Regionalnym Instytucie Kultury w Katowicach, w 2020

W 1989 roku Zanussi powrócił na stałe do Polski, gdzie nakręcił Stan posiadania, opowieść o dawnym opozycjoniście (Artur Żmijewski), który po transformacji ustrojowej zakochuje się w cynicznej cenzorce (Krystyna Janda). Stan posiadania zdobył na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie nagrodę jury ekumenicznego, gdyż podejmował zdaniem Marioli Marczak problem „konieczności zgodnego współżycia z dawnymi opresorami”, ale też „weryfikacji etycznej i pragmatycznej zachowań inteligencji oraz jej ethosu w czasach kreowania nowego porządku społecznego”[40]. Ukończywszy niemiecki film telewizyjny Długa rozmowa z ptakiem (1990), reżyser podjął się realizacji hagiograficznej biografii ojca Maksymiliana Kolbe, który poniósł męczeńską śmierć w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Jednak zdaniem Kłysa film Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990), pozbawiony autorskiego sznytu, należał do „najsłabszych w dorobku reżysera”[16]. Natomiast Dotknięcie ręki (1993) o studencie muzykologii, który zachęca dawno nieaktywnego zawodowo maestra (Max von Sydow) do skomponowania swego wyśnionego utworu, cieszyło się lepszą renomą wśród krytyków. Michał Zacharzewski pisał, iż „w Dotknięciu ręki Zanussi podejmuje temat natchnienia i inspiracji. […] Reżyser zastanawia się bowiem, czy istnieje coś takiego jak powołanie do stworzenia czegoś wiekopomnego”[41].

Cwał (1995), jeden z ostatnich filmów Zanussiego z udziałem Mai Komorowskiej, okazał się szczególnym utworem w jego dorobku. Osadzony w realiach epoki stalinowskiej komediodramat był poświęcony chłopcu (Bartosz Obuchowicz), synowi akowca wysłanemu przez matkę do ekscentrycznej ciotki (Komorowska). Ta świadomie wybrała strategię dwójmyślenia, aby przetrwać mroczne czasy stalinizmu. Zanussi przekonywał przy okazji realizacji Cwału, że ten film ma dlań charakter autobiograficzny i jest jak „karta wyjęta z rodzinnego albumu”[42]. Cwał został uhonorowany między innymi Nagrodą Specjalną Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, a z uznaniem spotkały się też role Komorowskiej i Obuchowicza. Jerzy Płażewski pisał, że Cwał traktuje o „filozofii przetrwania” w erze, która nie sprzyja człowieczeństwu[43].

Po realizacji Cwału Zanussi podjął się wyreżyserowania serialu Opowieści weekendowe (1996–2000), w zamierzeniu kontrapunktu dla cyklu telewizyjnego Dekalog (1988) Krzysztofa Kieślowskiego[44]. Nakręcił też kolejny hagiograficzny film, Brata naszego Boga (1997) na podstawie sztuki Wojtyły o Adamie Chmielowskim[16]. Jednakże największy sukces artystyczny w Polsce po 1989 roku reżyser osiągnął filmem Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000). Jego główny bohater, śmiertelnie chory i zgorzkniały profesor (Zapasiewicz), z zemsty za niemożność odwrócenia swojego losu obraca swój gniew przeciwko młodej parze. Życie spotkało się z uznaniem krytyków i zostało nagrodzone Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, jednak nie miało szans na szeroką dystrybucję poza Polską. Derek Elley z „Variety” pisał, że „Życie, przejrzyście wyreżyserowane, bardzo proste i świadome ograniczeń sztuki filmowej, jest łatwym, wciągającym seansem – rodzajem pewnego jakościowego kina europejskiego, które już prawie wygasło, pochodzącego prosto z serca, nie zaś podręcznikowego”[45]. Zanussi podjął wkrótce po nakręceniu Życia decyzję o wyreżyserowaniu jego spin-offa pod nazwą Suplement (2002), który skupiał się właśnie na młodej parze. „Nieoświeceni odrzucą dzieło rzemieślnika jako filozoficzną operę mydlaną, ale dla nadających na tych samych falach, co Zanussi, Suplement będzie pochłaniał aż do momentu rozproszenia uwagi” – pisano w „Variety”[46]. Suplement został uhonorowany nagrodą FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie[46].

Sukces artystyczny Zanussi odniósł też filmem Persona non grata (2005), w którym ambasador RP w Urugwaju (Zapasiewicz) gorzknieje w obliczu niemożności naprawienia świata. W Personie non grata jako rosyjski wiceminister spraw zagranicznych wystąpił ceniony wówczas rosyjski reżyser Nikita Michałkow, późniejszy apologeta Władimira Putina[47].

Kolejne filmy Zanussiego spotykały się jednak z coraz większą krytyką. Kręcone w koprodukcji polsko-ukraińskiej Serce na dłoni (2008), w którym ukraiński biznesmen (Bohdan Stupka) poszukuje nadziei na przeszczep serca w młodym desperacie, było złośliwie komentowane. Paweł T. Felis pisał: „Najbardziej przeraża nie to, że Zanussiemu film się nie udał, ale fakt, że twórca Iluminacji nakręcił obraz tak jednoznacznie mizdrzący się do widza”[48]. Rewizyta (2009), w której wybrani bohaterowie filmów Zanussiego ponownie się ze sobą spotykali, również nie przyniosła sukcesu artyście[49]. Całkowitą klęską artystyczną okazało się jednak Obce ciało (2014). Nakręcona w koprodukcji polsko-włosko-rosyjskiej opowieść o polskiej katoliczce (Agata Buzek), pragnącej pójść do klasztoru wbrew zdaniu jej włoskiego partnera (Riccardo Leonelli), zderzała szlachetność Polki z cynizmem wychowanej przez komunistkę szefowej korporacji (Agnieszka Grochowska). Tadeusz Lubelski odczytywał ów kontrast jako wyjątkowo nachalny: „Walcząc ze swoją epoką w imię wartości, w które wierzy, zasłużony reżyser osiąga efekt odwrotny do zamierzonego: późnymi nieudanymi filmami nikogo do swoich racji nie przekonuje, a dawnych miłośników – ostatecznie do siebie zraża”[50]. Obce ciało otrzymało sześć filmowych antynagród – Węży – w tym dla najgorszego polskiego filmu roku[51]. Wariacja na temat mitu Fausta, Eter (2018), też nie miała najlepszej prasy. Tomasz Gardziński z portalu Spider’s Web kwitował film słowami, że Zanussi „nie jest w stanie wystarczająco zaufać ich [widzów] inteligencji i dojrzałości, by zejść z pozycji mędrca na poziom towarzysza. Poucza zamiast angażować i ostatecznie ponosi porażkę”[52].

Kolejny film pod tytułem Liczba doskonała (2022), znów oparty na pojedynku postaw mężczyzny u kresu życia (Andrzej Seweryn) i młodego matematyka (Jan Marczewski), miał problemy dystrybucyjne; został pominięty w konkursie głównym na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych[53], a po premierze kinowej w kwietniu 2023 roku spotkał się ze spolaryzowanym odbiorem. Przykładowo, ks. Andrzej Luter z „Więzi” pisał: „Zanussi pyta widza, tu i teraz, w 2023 roku: kim jesteś, po co istniejesz, co robisz, i co chcesz robić? Nie odpowiada na te pytania indoktrynacyjnie, niczego nie narzuca. Pozostawia przestrzeń wolności”[54]. Z drugiej strony, Janek Brzozowski z portalu Film.org.pl przekonywał, że dysputy głównych bohaterów „mogą wydawać się początkowo interesujące, z czasem grzęzną jednak na intelektualnej mieliźnie”[55].

Działalność pozareżyserska

Wykładowca Wydziału Radia i Telewizji im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego[5][56], Collegium Civitas w Warszawie[57] oraz Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego[58]. Recenzent rozpraw doktorskich i habilitacyjnych[59]. Członek krajowy czynny Wydziału VI Twórczości Artystycznej Polskiej Akademii Umiejętności (od 1994)[60], stacji PAU w Katowicach oraz Komitetu „Polska w Zjednoczonej Europie” Prezydium Polskiej Akademii Nauk[5]. Pełni funkcję przewodniczącego Rady Programowej i wykładowcy Akademii Multi Art w Krakowie[61][62]. Jest honorowym przewodniczącym włoskiego festiwalu Popoli e Religioni – Terni Film Festival[63].

Osobie i twórczości Krzysztofa Zanussiego poświęcono dwa filmy dokumentalne: Strukturę człowieka (1989, reż. Grażyna Banaszkiewicz)[64] i Niepokój (2004, reż. Krzysztof Tchórzewski)[64].

Styl filmowy

Dorota Narewska twierdziła, że „kino Zanussiego dotyka duchowości jako pewnej ogólnej właściwości rozumnej osoby ludzkiej poszukującej prawdy”[65]. Halina Orczak-Moraczewska dodawała, iż bohaterem zbiorowym dzieł reżysera jest „człowiek postawiony przed wyborem między wartościami a pokusą ich odrzucenia. Probierzem jest jego moralna wrażliwość wyrażająca się kompromisem pomiędzy sferą marzeń o indywidualnej wolności a życiową praktyką, która tę wolność dobrowolnie ogranicza”[4]. Howard Feinstein rozwijał tematykę pojedynku postaw, wskazując trzy typy starć u Zanussiego: pomiędzy determinizmem a wolną wolą; pomiędzy empiryzmem (analizą rozumową) a wiarą katolicką (łaską); wreszcie pomiędzy samoświadomością człowieka a niewidzialną presją ze strony społecznego środowiska[66]. Magdalena Nawisielska interpretowała kino Zanussiego jako psychoanalityczną arenę zmagań z wiecznym brakiem, który jego bohaterowie wypełniają (nieobecność ojca lub też Boga)[67].

Jakub Majmurek, oceniając dorobek reżysera, pisał iż „wszystkie najlepsze filmy Zanussiego rozgrywały się w środowisku polskiej, peerelowskiej inteligencji. Reżyser doskonale znał i czuł to środowisko, jego problemy, symboliczne (nie tylko zresztą) stawki, o jakie toczyła się w nim gra”. Jednakże twórczość Zanussiego po 1989 roku zdaniem Majmurka składa się z filmów, które „choć poprawne warsztatowo, są sztywne, akademickie, nie ma w nich eksperymentów z formą i językiem filmowym, nie ma ducha twórczych poszukiwań”[68]. Wiktor Rusin oskarżał późne kino Zanussiego o pozorowanie dylematów moralnych:

„wszystkie pytania i dramaty są wyłącznie pozorne, albowiem padają ze skrycie pewnej siebie, sztucznej perspektywy stworzonej przez aspiracje etyczne (duch etyki zachodniego chrześcijaństwa) oraz estetyczne (styl »prawdziwego inteligenta«) współczesnego, moralnego konformisty”[67].

Poglądy

Krzysztof Zanussi deklarował się jako konserwatysta i wierzący katolik. Wielokrotnie z dezaprobatą wyrażał się o świeckości cywilizacji zachodnioeuropejskiej, wieszcząc jej rychły upadek[69][70]. Obawiał się jednak również populistycznych rządów we Włoszech, w Polsce oraz na Węgrzech, które jego zdaniem były „oznakami pewnej niedojrzałości społecznej”[69]. Z niepokojem obserwował także demontaż studiów filmowych na rzecz scentralizowanej produkcji filmowej w 2019 roku, kwitując ową inicjatywę ówczesnego ministra kultury Piotra Glińskiego jako pomysł „PRL-owski”[71]. Przyjmował jednocześnie z rozczarowaniem rządy Prawa i Sprawiedliwości po 2015 roku, twierdząc iż „bezideowość” wcześniej rządzącej Platformy Obywatelskiej została zastąpiona „fałszywą ideowością”[72]. Był zwolennikiem demokracji przedstawicielskiej jako pragmatycznie lepszej niż dyktatura, podkreślając, że władza „nie powinna spoczywać w rękach jednej partii czy ludzi”[73]. Miał także świadomość, że zmierzch cywilizacji zachodniej wynikał z „ilości upokorzeń, które na przestrzeni wieków zafundowaliśmy ludziom z innych kontynentów […]. Odwet jest przecież naturalną potrzebą człowieka. Myślę, że możemy się go spodziewać”[70].

Zanussi sprzeciwiał się drugiej fali feminizmu:

„Jestem za tym dobrym feminizmem, który kazał paniom domagać się praw wyborczych, możliwości kształcenia itd.… Ale przeciw temu złemu, który ma je dziś uczynić identycznymi jak mężczyźni – w karierowiczostwie, bezwzględności, wulgarności”[74].

Zanussi był w bliskich kontaktach z rosyjskimi ludźmi kultury, fascynował się tamtejszą kulturą: „społeczeństwo rosyjskie – w przeciwieństwie do polskiego znacznie szybciej krzepnie w nowych warunkach”[75]. Był jednak wśród intelektualistów, którzy protestowali przeciwko uwięzieniu przez Rosjan ukraińskiego reżysera Ołeha Sencowa[76]. Potępiał również agresywność Kremla w polityce zagranicznej: bombardowanie Czeczenii, agresję na Ukrainę[77]. Podkreślał swe przywiązanie do sceptycyzmu, który „pozwala mi bronić wartości. Nie pozwala mi ich zbyt łatwo zaakceptować, ponieważ zawsze dostrzega w człowieku jego różne oblicza”[78].

Zanussi otwarcie gardził humanistami, uznając fundusze przeznaczane na nauki humanistyczne za zmarnowane: „w humanistyce kompletna niedorajda, najbardziej popychana, z największymi pieniędzmi, nie zajdzie bardzo daleko”[79]. Przełożyło się to na treść jego filmów, w których to właśnie przedstawiciele nauk ścisłych są przedstawieni jako dostojni, tymczasem humaniści – jako ludzie groteskowi[79]. Zdaniem filmoznawcy Sebastiana Jagielskiego, w swoich filmach i wywiadach z nim przeprowadzanych Zanussi zdradzał też homofobiczną retorykę. W wywiadzie z 1998 roku dla „Kina” reżyser stawiał znak równości między homoseksualizmem a pedofilią[80]. Jagielski zauważył, że w wielu filmach reżysera homoseksualizm kojarzony jest „z demoralizacją i sadomasochizmem (Paradygmat, Urok wszeteczny), szantażem (Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest) czy zniewieściałymi «ciotami» (Kontrakt, Serce na dłoni)”[81]. Gdy jeszcze w 2006 roku Małgorzata Sadowska i Bartosz Żurawiecki opublikowali tekst o homofobicznych tropach w filmach Zanussiego, ten straszył autorów publikacji pozwem sądowym[82]; sam później ironizował, że stał się w mediach „dyżurnym homofobem”[83].

Życie prywatne

Żonaty z Elżbietą Grocholską-Zanussi[84]. Mieszka w Laskach[85].

Filmografia

 Zobacz też: Filmografia Krzysztofa Zanussiego.

Publikacje książkowe

  • O montażu w filmie amatorskim (1968)
  • Nowele filmowe (Warszawa 1976)
  • Scenariusze filmowe (Warszawa 1978)
  • Rozmowy o filmie amatorskim (Warszawa 1978)
  • Kontrakt (Warszawa 1980)
  • Scenariusze filmowe II (Warszawa 1985)
  • Scenariusze filmowe III (Warszawa 1992)
  • Opowieści weekendowe. Cykl nowel telewizyjnych (Wrocław 1997)
  • Pora umierać. Wspomnienia, refleksje, anegdoty (Warszawa 1997)
  • Scenariusze filmowe IV (Warszawa 1998)
  • Między jarmarkiem a salonem (Warszawa 1999)
  • „Wielbłąd i ucho igielne” (Zamość 2001)
  • Bigos nie zginie! … w rodzinnej Europie (Warszawa 2003)
  • Strategie życia, czyli jak zjeść ciastko i je mieć (Poznań 2015)

Nagrody i wyróżnienia

Uroczystość wręczenia Medalu Per Artem Ad Deum – Krzysztof Zanussi z Prezesem Targów Kielce, dr. Andrzejem Mochoniem
Nagrody za filmy
Rok Film Instytucja Nagroda[6]
1967 Śmierć prowincjała Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim Złoty Dukat
Festiwal Etiud PWSFTviT Nagroda Dyskusyjnych Klubów Filmowych
Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych w Wenecji Lew św. Marka w kategorii fabularnych filmów krótkich
1968 Festiwal Etiud Studenckich WGIK w Moskwie nagroda za najlepszy film zagraniczny
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid Złota Aurelia
1969 Krzysztof Penderecki Krakowski Festiwal Filmowy Srebrny Lajkonik
Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Animowanych w Lipsku Srebrny Gołąb
Struktura kryształu Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w Łodzi Nagroda im. Andrzeja Munka
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Kolombo II nagroda
1970 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mar del Plata Nagroda za scenariusz
Nagroda Federacji Argentyńskich Klubów Filmowych
Nagroda argentyńskich krytyków filmowych za debiut reżyserski
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Panamie Nagroda specjalna
Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid Premio Cidad de Valladolid
1971 Za ścianą Międzynarodowy Festiwal Filmów Autorskich w San Remo Grand Prix
Życie rodzinne Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago Srebrny Hugo
1972 Czasopismo „Film” Złota Kaczka za najlepszy film polski
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid II Nagroda „Premio de San Gregorio”
Premio Cidad de Valladolid
Lubuskie Lato Filmowe Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Nagroda za scenariusz
1973 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Kolombo II nagroda
Góry o zmierzchu Festiwal Filmów Górskich i Podróżniczych w Trydencie Trofeum Narodów
Iluminacja Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” Grand Prix „Wielki Jantar”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Locarno Grand Prix
nagroda FIPRESCI
nagroda jury ekumenicznego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim wyróżnienie
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Rawennie Grand Prix
1974 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Specjalna Jury
Lubuskie Lato Filmowe Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich Syrenka Warszawska
1975 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Figueira da Foz Złoty Medal
Bilans kwartalny Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Nagroda Międzynarodowej Katolickiej Organizacji Filmowej
1976 Lubuskie Lato Filmowe Złote Grono
Iluminacja Czasopismo „Film” Nagroda za najlepszy film o tematyce współczesnej
1977 Barwy ochronne Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Teheranie Złoty Koziorożec za reżyserię
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złote Lwy Gdańskie
Nagroda za reżyserię
1978 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Rotterdamie Nagroda dziennikarzy
Spirala Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes Nagroda Jury Ekumenicznego
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda dziennikarzy
Lubuskie Lato Filmowe Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
1979 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Panamie nagroda za reżyserię
nagroda za scenariusz
Czasopismo „Film” Złota Kamera za najlepszy film o tematyce współczesnej
1980 Kontrakt Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji wyróżnienie Katolickiego Biura Filmowego
wyróżnienie UNICEF
Constans Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes Nagroda Specjalna Jury
Nagroda Jury Ekumenicznego
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Specjalna Jury
1981 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Panamie Wielka Nagroda
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Kartagenie nagroda za scenariusz
1982 Imperatyw Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji Nagroda Specjalna Jury
1983 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Figueira da Foz Grand Prix
1984 Rok spokojnego słońca Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji Złoty Lew
nagroda Związku Włoskich Dziennikarzy Filmowych dla filmu zagranicznego
1989 Stan posiadania Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie nagroda jury ekumenicznego
1990 Komitet Kinematografii Nagroda Szefa Kinematografii (Przewodniczącego Komitetu Kinematografii) za twórczość filmową w dziedzinie filmu fabularnego
Festiwal Filmowy w Strasburgu nagroda jury
1993 Dotknięcie ręki Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich Złota Taśma
1996 Cwał Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złoty Klakier
Nagroda Specjalna Jury
Nagroda redakcji "Gościa Niedzielnego”
Nagroda Dziennikarzy
Nagroda „100° Fahrenheita”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Tokio Nagroda Specjalna Jury
1997 Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Złoty Rycerz” w Rosji Srebrny Rycerz
1999 Brat naszego Boga Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Teheranie nagroda za scenariusz
2000 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Złote Lwy Gdańskie
Nagroda Dziennikarzy
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie Nagroda Główna
2001 Wine Country Film Festival w Kalifornii najlepszy reżyser w konkursie międzynarodowym
Polska Akademia Filmowa Orzeł za najlepszy film
Orzeł za najlepszą reżyserię
Orzeł dla najlepszego producenta
Orzeł za najlepszy scenariusz
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Złoty Rycerz” w Rosji Nagroda Specjalna Jury
Tarnowska Nagroda Filmowa Nagroda Jury Młodzieżowego
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” Nagroda Główna „Jańcio Wodnik”
Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich Złota Taśma
Czasopismo „Film” Złota Kaczka za najlepszy polski film
2002 Suplement Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie Nagroda FIPRESCI
2005 Persona non grata Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Jury
2006 Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich Złota Taśma
2014 Obce ciało Międzynarodowy Festiwal Kina Prawosławnego „Pokrow” w Kijowie Nagroda Główna w konkursie filmów fabularnych
2018 Eter Festiwal Filmów Polskich w Los Angeles Hollywood Eagle Award
Nagrody honorowe
Rok Instytucja Nagroda Uzasadnienie[6]
1971 Ministerstwo Kultury i Sztuki Nagroda Ministra Kultury I Sztuki III stopnia b.d.
1977 Lubuskie Lato Filmowe Złote Grono za „twórczość w oparciu o konsekwentnie podejmowaną analizę postaw moralnych człowieka we współczesnym świecie”
1978 Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej Nagroda za lata 1976–1977 b.d.
1982 Katolickie Centrum Filmowe „La Novicella” w Rzymie Nagroda Katolickiego Centrum Filmowego b.d.
1984 Polska Rzeczpospolita Ludowa Nagroda Państwowa I stopnia za osiągnięcia w dziedzinie filmu kinowego i telewizyjnego
1987 Włoskie Stowarzyszenie Autorów Teatralnych i Filmowych nagroda „Lumière” za całokształt twórczości w dziedzinie filmowej
1991 Komitet Kinematografii Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii dla producentów filmowych b.d.
1997 Medal im. Vittorio de Siki za sacrum w sztuce filmowej
1998 Międzynarodowa Grupa Lektury w San Miniato Nagroda Ostatnich Lat XX Wieku b.d.
2001 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Nagroda w dziedzinie filmu b.d.
2001 Przegląd „Febiofest” w Pradze Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2002 Festiwal Premii Internazionali E. Flaiano w Pesarze we Włoszech Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2002 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Jerozolimie Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2003 Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej Dyplom za „wybitne zasługi w dziele wzajemnego zrozumienia i zbliżenia społeczeństw Polski i Rosji”
2003 Festiwal Filmowy Palic w Suboticy nagroda im. Aleksandra Lifki za wkład w rozwój kina europejskiego
2003 Fundacja Ente dello Spettacolo nagroda im. Roberta Bressona b.d.
2006 Festiwal Filmowy na wyspie Ischia Koralowy Klaps za całokształt twórczości b.d.
2006 Festiwal Filmowy w Taorminie Taormina Arte Award for Cinematic Excellence 2006 b.d.
2007 Batumi International Art-House Film Festival Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2007 Uniwersytet Nawarry w Pampelunie Nagroda im. Luki Brajnovicia za całokształt twórczości artystycznej
2007 Ińskie Lato Filmowe w Ińsku Złota Rybka za całokształt twórczości b.d.
2009 Międzynarodowy Festiwal im. Andrieja Tarkowskiego „Zwierciadło” w Iwanowie Nagroda za „wybitny wkład w kinematografię”
2009 Lato Filmów w Warszawie Pióro Mistrza całokształt twórczości scenariopisarskiej
2009 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Sewastopolu Nagroda Specjalna za „wkład w rozwój światowej kinematografii”
2009 Federacja Rosyjska Bałtycka Gwiazda za zasługi w umacnianiu kontaktów i więzi kulturalnych państw regionu Morza Bałtyckiego
2009 Klub Inteligencji Katolickiej Nagroda „Pontifici” b.d.
2010 Festiwal Grand OFF w Warszawie Grand OFF za całokształt twórczości b.d.
2010 Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy Kryształowy Dzik za całokształt twórczości b.d.
2010 Papieska Rada ds. Kultury Medal Per Artem ad Deum b.d.
2011 Kino Charlie w Łodzi Złoty Glan za całokształt twórczości b.d.
2012 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Goa Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2013 Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Tofifest” w Toruniu Złoty Anioł za całokształt twórczości b.d.
2014 Zamojski Festiwal Filmowy „Spotkania z historią” Grand Prix za szczególne zasługi dla polskiej kinematografii historycznej
2014 Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Transilvania” w Klużu-Napoce Nagroda za całokształt twórczości b.d.
2015 Akademia Telewizyjna „SuperWiktor” za całokształt twórczości b.d.
2015 12. Festiwal Filmów – Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu Korona Sandomierska b.d.
2016 Sanktuarium w Łęgowie Człowiek Pojednania i Pokoju[86] b.d.
2017 Prezydent Gdańska Festiwal Solidarity of Arts b.d.
2017 Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce Nagroda Specjalna „Skrzydła” za dokonania w dziedzinie sztuki filmowej poza Polską
2018 Instytut Polski w Moskwie Człowiek Dialogu dla twórców i działaczy kultury zaangażowanych w dialog polsko-rosyjski
2019 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni Platynowe Lwy za całokształt twórczości b.d.
2019 Wojewoda kujawsko-pomorski Nagroda „w uznaniu zasług dla kultury polskiej”
2019 Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Listapad” w Mińsku Nagroda Prezydenta Republiki Białorusi za „zachowanie i promowanie duchowych tradycji w kinematografii”
2019 Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Bałtyckie debiuty” w Swietłogorsku Nagroda za „wkład w rozwój kina”
2019 Wojewoda kujawsko-pomorski statuetka „Tańczącej pary kujawsko-pomorskiej” „w uznaniu zasług dla kultury polskiej”
2019 Festiwal „Kino Pavasaris” w Wilnie Nagroda Honorowa b.d.
2019 Tarnowska Nagroda Filmowa Nagroda za całokształt i wkład w polską kinematografię b.d.
2019 Polska Akademia Filmowa Orzeł za osiągnięcia życia b.d.
2019 Fundacja Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska” Wybitny Polak
2020 Stowarzyszenie Autorów Zdjęć Filmowych Nagroda Specjalna b.d.
2023 Camerimage Nagroda za całokształt twórczości b.d.

Tytuły honoris causa

Ordery i odznaczenia

Galeria

Przypisy

  1. ↑ Barbara Gruszka-Zych, W niebie nie pójdę do dentysty [online], Portal rodzina.wiara.pl, listopad 2010 [dostęp 2016-05-11].
  2. ↑ Zanussi Krzysztof, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-02].
  3. ↑ a b „Kino jak spowiedź”. Reżyser Krzysztof Zanussi kończy 80 lat – Polsat News [online], Polsat News, 17 czerwca 2019 [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  4. ↑ a b c Halina Olczak-Moraczewska, Krzysztof Zanussi [online], Culture.pl [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  5. ↑ a b c Prof. Krzysztof Pius Zanussi, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-08-03].[martwy link]
  6. ↑ a b c Krzysztof Zanussi w bazie filmpolski.pl
  7. ↑ Śmierć prowincjała w bazie filmpolski.pl
  8. ↑ Przemyśl w bazie filmpolski.pl
  9. ↑ Twarzą w twarz w bazie filmpolski.pl
  10. ↑ Zaliczenie w bazie filmpolski.pl
  11. ↑ „Struktura kryształu”, reż. Krzysztof Zanussi [online], Culture.pl, 2001 [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  12. ↑ Marta Hauschild, Trzecia fala polskiego kina? Dzieje kilku terminów, „Kwartalnik Filmowy” (57–58), 2007, s. 112, ISSN 0452-9502 [dostęp 2020-10-27].
  13. ↑ Marcin Malecko, Wrażliwość w służbie etyki. O aktorskich kreacjach Mai Komorowskiej w filmach Krzysztofa Zanussiego, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Humanistyczne” (19), 2017, s. 76–77, DOI: 10.26361/ZNTDH.08.2017.19.05, ISSN 2082-9469 [dostęp 2020-10-23].
  14. ↑ a b Maryla Hopfinger, Zanussiego ćwiczenia z życia, „Kino” (1), 1973, s. 4–11 [dostęp 2020-10-23].
  15. ↑ Rola w bazie filmpolski.pl
  16. ↑ a b c d Tomasz Kłys, Krzysztofa Zanussiego kino intelektualne, [w:] Ewelina Nurczyńska-Fidelska (red.), Kino polskie w trzynastu sekwencjach, Kraków: Rabid, 2005 [dostęp 2020-10-23].
  17. ↑ Sebastian Jagielski, Polska: nie tylko Kino Moralnego Niepokoju, [w:] Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska (red.), Kino epoki nowofalowej, Kraków: Universitas, 2015, s. 1189.
  18. ↑ Iluminacja w bazie filmpolski.pl
  19. ↑ The Catamount Killing w bazie filmpolski.pl
  20. ↑ Bilans kwartalny w bazie filmpolski.pl
  21. ↑ Nachtdienst w bazie filmpolski.pl
  22. ↑ Marek Radziwon, Barwy ochronne nie wyblakły, „Kwartalnik Filmowy” (18), 1997, s. 140 [dostęp 2020-10-23].
  23. ↑ Anatomie Stunde w bazie filmpolski.pl
  24. ↑ Haus der Frauen w bazie filmpolski.pl
  25. ↑ Peter Cowie, Made in Poland: The metaphysical cinema of Krzysztof Zanussi, „Film Comment”, 16 (5), 1980, s. 34–39, ISSN 0015-119X [dostęp 2020-10-23].
  26. ↑ Wege in der Nacht w bazie filmpolski.pl
  27. ↑ Charles S. Kraszewski, Of Whores and Heiresses: Polish Women, German Men and Stereotypes in Heinrich Böll’s „Der Zug war pünktlich” and Krzysztof Zanussi’s „Drogi pośród nocy”, „Comparative Literature Studies”, 40 (3), 2003, s. 306–307, ISSN 0010-4132 [dostęp 2020-10-23].
  28. ↑ David Paul, Sylvia Glover, The Difficulty of Moral Choice: Zanussi’s Contract and The Constant Factor, „Film Quarterly”, 2, 37, 1983, s. 21.
  29. ↑ David Paul, Sylvia Glover, The Difficulty of Moral Choice: Zanussi’s Contract and The Constant Factor, „Film Quarterly”, 2, 37, 1983, s. 20.
  30. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universitas, 2015, s. 445.
  31. ↑ Die Versuchung w bazie filmpolski.pl
  32. ↑ Group raises $5 million to film Pope’s life story, „The Globe and Mail”, 13 listopada 2020, s. 21.
  33. ↑ TV’s flawed biography of a pope from Poland, „Boston Globe”, 20 grudnia 1981, s. 1.
  34. ↑ Blaubart w bazie filmpolski.pl
  35. ↑ Richard Grenier, Film: 'Imperative,' a Religious Quest, „The New York Times”, 29 marca 1985, C14.
  36. ↑ Ewa Ciszewska, Marta Kasprzak, Zagraniczna twórczość Krzysztofa Zanussiego w okresie PRL-u: Konteksty i konsekwencje współpracy z niemieckimi producentami telewizyjnymi, „Kwartalnik Filmowy”, 103, 2018, s. 150.
  37. ↑ David Paul, Gdansk: Pole Position, „Film Comment”, 22 (6), 1985, s. 38.
  38. ↑ Małgorzata Sadowska, Bartosz Żurawiecki, Barwy ochronne, czyli kino seksualnego niepokoju [online], 2002 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26].
  39. ↑ Wherever You Are w bazie filmpolski.pl
  40. ↑ Mariola Marczak, Od inteligencji do klasy średniej. „Dzieje” ethosu inteligenckiego w filmie polskim po roku 1989, „Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL”, 29 (2), 2016, s. 198, ISSN 0860-8024 [dostęp 2020-10-26].
  41. ↑ Michał Zacharzewski, Dotknięcie ręki [online], Z dala od polityki, 3 września 2018 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  42. ↑ Dominika Kaszuba, Reżyser nie tylko dla inteligentów [online], Onet Kultura, 24 lipca 2009 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  43. ↑ Marek Haltof, The Representation of Stalinism in Polish Cinema, „Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes”, 42 (1/2), 2000, s. 58, ISSN 0008-5006 [dostęp 2020-10-26].
  44. ↑ Josephine Woll, Polish film: Krzysztof Zanussi’s Opowiesci weekendowe [online], Kino Eye Magazine, 15 października 2001 [dostęp 2020-10-26].
  45. ↑ Derek Elley, Derek Elley, Life as a Fatal Sexually Transmitted Disease [online], Variety, 13 listopada 2000 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  46. ↑ a b Eddie Cockrell, Supplement [online], Variety, 31 lipca 2002 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  47. ↑ Wacław Radziwinowicz, Michałkow – genialny dworak Stalina, Chruszczowa i Putina [online], Gazeta Wyborcza, 29 sierpnia 2009 [dostęp 2020-10-26].
  48. ↑ Paweł T. Felis, Zanussi z Dodą mizdrzy się do widza [online], Gazeta Wyborcza, 26 września 2008 [dostęp 2020-10-26].
  49. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universita, 2015, s. 703.
  50. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universita, 2015, s. 704.
  51. ↑ Jakub Grygiel, Węże 2015 rozdane. Obce ciało bezkonkurencyjne [online], rozrywka.blog, 2 kwietnia 2015 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  52. ↑ Tomasz Gardziński, To byłby udany film, gdyby tylko Zanussi zaufał widzowi. Eter – recenzja [online], rozrywka.blog, 3 grudnia 2018 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  53. ↑ Jacek Szczerba, Nie kwestionuję pytań Zanussiego. Śmieszy mnie sposób ich „opakowania” i nie chodzi jedynie o perukę [online], Gazeta Wyborcza, 11 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-17].
  54. ↑ Andrzej Luter, „Liczba doskonała”. Ten film trzeba przetrawić, przemyśleć, przeżyć, „Więź”, 16 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  55. ↑ Janek Brzozowski, Liczba doskonała. Płaszczaki Zanussiego [recenzja] [online], film.org.pl, 15 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  56. ↑ Prof. Krzysztof Zanussi [online], Uniwersytet Śląski, 6 października 2019 [dostęp 2020-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-11].
  57. ↑ ZANUSSI Krzysztof, prof. – Collegium Civitas [online], civitas.edu.pl, 9 sierpnia 2020 [dostęp 2020-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-09].
  58. ↑ Magdalena Czernek, Krzysztof Zanussi odbierze Platynowe Lwy [online], Oficjalny serwis internetowy miasta Gdynia, 20 maja 2019 [dostęp 2020-10-31] (pol.).
  59. ↑ prof. Krzysztof Pius Zanussi [online], recenzenci.opi.org.pl [dostęp 2020-10-31].
  60. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2021, wyd. Kraków 2022, s. 27.
  61. ↑ Wykładowcy AMA Akademia Multi Art. Akademia Multi Art - AMA FILM SCHOOL. [dostęp 2016-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
  62. ↑ Rada Programowa Akademii Multi Art. Akademia Multi Art - AMA FILM SCHOOL. [dostęp 2016-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
  63. ↑ KRZYSZTOF ZANUSSI – Terni Film Festival Popoli e Religioni [online] [dostęp 2020-10-27] (wł.).
  64. ↑ a b Krzysztof Zanussi w bazie filmpolski.pl
  65. ↑ Dorota Narewska, Kino Zanussiego – coś więcej niż „gorący sprzeciw wobec tego, co działo się wokół”, [w:] Andrzej Baczyński, Michał Drożdż (red.), Cierpienie i nadzieja w twórczości filmowej Krzysztofa Zanussiego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe, 2015, s. 43, DOI: 10.15633/9788374384476.04 [dostęp 2020-10-27].
  66. ↑ Howard Feinstein, Zanussi, Krzysztof, [w:] Tom Pendergast, Sara Pendergast (red.), International Dictionary of Films and Filmmakers, Farmington Hills: St. James Press, 2000, s. 1098.
  67. ↑ a b Ewa Drygalska, Kryształy, iluminacje i słaba wiara: Krytyka Polityczna wraca do Zanussiego [online], Popmoderna [dostęp 2020-10-27] (ang.).
  68. ↑ Jakub Majmurek, Kino twórczego zastoju, wyd. 11, Dwutygodnik, sierpień 2009 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26] (pol.).
  69. ↑ a b Aleksandra Jarecka, Krzysztof Zanussi na festiwalu GoEast: Europa Zachodnia jest kulturalnie wyczerpana [online], Deutsche Welle, 15 kwietnia 2019 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  70. ↑ a b Mateusz Demski, Trzeszczący świat – rozmowa z Krzysztofem Zanussim [online], Przekrój, 31 października 2018 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  71. ↑ Zanussi: Reżyserzy będą jakoś próbowali pracować w nowych warunkach. Ale będą one gorsze [online], TVN24, 3 stycznia 2019 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  72. ↑ „Wcześniej bezideowość, teraz fałszywa ideowość”. Zanussi szczerze o PiS: Zawiedli mnie [online], Wprost, 26 marca 2017 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  73. ↑ Zanussi komentuje działania PiS: Chyba nie ma powodu do trwogi [online], naTemat.pl [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  74. ↑ Krzysztof Zanussi: feminizm jest jak cholesterol – wywiad [online], Onet Wiadomości, 3 września 2013 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  75. ↑ Krzysztof Zanussi o Rosji i swoim nowym filmie [online], Onet Wiadomości, 24 kwietnia 2006 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  76. ↑ Zanussi o niedokończonej, proroczej sztuce Sencowa: Ostatni akt życie dopisało [online], TOK FM [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  77. ↑ Natalia Szostak, Krzysztof Zanussi w Russia Today upomniał się o Czeczenię i Ukrainę. „Rosja jest 50 lat za światem” [online], Gazeta Wyborcza, 16 października 2015 [dostęp 2020-10-28].
  78. ↑ Zdzislaw Pietrasik, Applause for a Donkey: An Interview with Krzysztof Zanussi, „Performing Arts Journal”, 12 (2/3), 1990, s. 26, DOI: 10.2307/3245550, JSTOR: 3245550 [dostęp 2020-11-25].
  79. ↑ a b Sebastian Jagielski, Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2013, s. 335, ISBN 978-83-242-2284-1.
  80. ↑ Sebastian Jagielski, Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2013, s. 333, ISBN 978-83-242-2284-1.
  81. ↑ Sebastian Jagielski, Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2013, s. 346, ISBN 978-83-242-2284-1.
  82. ↑ Sebastian Jagielski, ‘I Like Taboo’: Queering the cinema of Krzysztof Zanussi, „Studies in Eastern European Cinema”, 4 (2), 2013, s. 143, DOI: 10.1386/seec.4.2.143_1, ISSN 2040-350X [dostęp 2023-03-06] (ang.).
  83. ↑ Sebastian Jagielski, Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2013, s. 344, ISBN 978-83-242-2284-1.
  84. ↑ Krzysztof Zanussi i Elżbieta Grocholska: żałował, że rzucił się w to uczucie tak późno [online], Viva.pl [dostęp 2022-12-16] (pol.).
  85. ↑ Krzysztof Zanussi [online], www.kobieta.pl [dostęp 2022-12-16] (pol.).
  86. ↑ Krzysztof Zanussi odebrał statuetkę Człowieka Pojednania i Pokoju 2016, Dziennik Bałtycki.
  87. ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
  88. ↑ Doktorzy Honoris Causa. [w:] Uniwersytet Opolski [on-line]. uni.opole.pl. [dostęp 2015-08-12].
  89. ↑ Małgorzata Dąbrowska, Krzysztof Zanussi doktorem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 12 (2013), nr 2, s. 309–311.
  90. ↑ Pierwotnie, postanowieniem Prezydenta RP z dnia 28 czerwca 1999 (M.P. z 1999 r. nr 29, poz. 444 – pkt 1.), odznaczony niższą klasą OOP – Krzyżem Komandorskim; korekta wprowadzona postanowieniem Prezydenta RP z dnia 5 listopada 1999 (M.P. z 2000 r. nr 5, poz. 94).
  91. ↑ Warszawa. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 2011-06-21].
  92. ↑ Zanussi Maestro Krzysztof
  93. ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė [online], Apdovanotų asmenų duomenų bazė | Lietuvos Respublikos Prezidentas [dostęp 2020-10-21] (lit.).
  94. ↑ Указ Президента України № 233/2009. president.gov.ua. [dostęp 2011-04-13]. (ukr.).
  95. ↑ Komunikat Nr 189/VI kad.. orka.sejm.gov.pl, 5 lipca 2010.
  96. ↑ Zanussi komandorem francuskiego orderu. Polski Instytut Sztuki Filmowej, 2012-12-14. [dostęp 2012-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-13)]. (pol.).
  97. ↑ Spotkanie taszkenckiej Polonii z Prof. Krzysztofem Zanussim – Polska w Uzbekistanie – Portal Gov.pl [online], Polska w Uzbekistanie [dostęp 2022-10-13] (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Krzysztof Zanussi w bazie IMDb (ang.)
  • Krzysztof Zanussi w bazie filmpolski.pl
  • Krzysztof Zanussi, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
  • Krzysztof Zanussi, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [dostęp 2021-04-09].
  • Krzysztof Zanussi na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
  • Plakaty do filmów Krzysztofa Zanussiego w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”
  • Krzysztof Zanussi w Katalogu Biblioteki Narodowej
  • Krzysztof Zanussi na stronie Studia Filmowego TOR
  • Prof. Krzysztof Pius Zanussi, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2020-08-03].[martwy link]
Filmy w reżyserii Krzysztofa Zanussiego
1960-69
1970-79
1980-89
1990-99
2000-09
2010-29

Polskie Nagrody Filmowe za najlepszą reżyserię
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Laureaci nagrody „Pontifici”
do 2009
2010–19
lata 20. XXI wieku
Laureaci Medalu Per Artem ad Deum
do 2009
2010–2019
lata 20. XXI wieku

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się