| |
| Pseudonim |
Komeda |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
27 kwietnia 1931 |
| Data i miejsce śmierci |
23 kwietnia 1969 |
| Przyczyna śmierci |
uraz głowy |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
| Zawód |
pianista, kompozytor laryngolog |
| Aktywność |
1956–1969 |
| Wydawnictwo | |
| Zespoły | |
| Komeda Quintet, Komeda Quartet, Komeda Sextet | |
| Strona internetowa | |
Krzysztof Komeda, właśc. Krzysztof Trzciński (ur. 27 kwietnia 1931 w Poznaniu, zm. 23 kwietnia 1969 w Warszawie) – polski kompozytor i pianista jazzowy, twórca muzyki filmowej. Pionier jazzu nowoczesnego w Polsce. Najczęściej występował z własnym sekstetem (założonym w 1956). Napisał muzykę do 65 filmów. Pierwszym filmem zilustrowanym muzycznie przez Komedę była etiuda filmowa Romana Polańskiego Dwaj ludzie z szafą (1958), ostatnim zaś również film tego reżysera – Dziecko Rosemary (USA, 1968), ze słynną „Kołysanką” jako motywem przewodnim. Z wykształcenia lekarz laryngolog.
Jako muzyk jazzowy wywarł istotny wpływ na ukształtowanie się oryginalnego stylu, określanego jako polska szkoła jazzu, który już po tragicznej śmierci artysty miał wpływ na rozwój międzynarodowej sceny jazzowej, zwłaszcza awangardy lat 70. XX wieku skupionej wokół wydawnictwa ECM.
Mieszkał m.in. w Częstochowie, Wałbrzychu[1], Ostrowie Wielkopolskim (matura 1950 w I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kompałły i Wojciecha Lipskiego, udział w spotkaniach „Klubu Muzyki i Poezji”) i Poznaniu (studia medyczne).
Od czwartego roku życia pobierał lekcje gry na fortepianie. W wieku ośmiu lat został przyjęty do konserwatorium poznańskiego, jednak wojna pokrzyżowała plany edukacji muzycznej[2]. Wraz z rodziną został wysiedlony z Wielkopolski i przez lata wojny mieszkał w Alejach 31 w Częstochowie. W tym czasie prywatnie pobierał naukę gry, prawdopodobnie u Wandy Kopeckiej z d. Neufeld, absolwentki konserwatorium w Petersburgu. Lekcje kontynuował prawdopodobnie także przez pewien czas po przesiedleniu pianistki do częstochowskiego getta. W 1945 r. wyjechał z Częstochowy[3]. Po zakończeniu wojny (do 1950) zgłębiał teorię muzyki i grę na fortepianie w szkole państwowej. Podczas zabawy w wojnę napisał na ścianie komęda, co kojarzyło mu się z placówką wojskową[2].
Po skończeniu szkoły średniej rozpoczął (za namową matki) studia medyczne na Akademii Medycznej w Poznaniu wybierając laryngologię, chcąc dokształcać się w dziedzinie foniatrii. W czasie nauki w szkole średniej w Ostrowie Wielkopolskim jego zainteresowania krążyły wokół muzyki rozrywkowej i tanecznej. Pierwszy zespół Krzysztofa powstał już w czasach szkolnych i nosił nazwę Carioca[4]. W okresie tym poznał Witolda Kujawskiego, absolwenta tej samej szkoły, który był znanym swingującym basistą. Kujawski wprowadził Komedę-Trzcińskiego do jazzu i namówił na wyjazdy muzyczne do Krakowa. W małym mieszkaniu Kujawskiego w Krakowie (publiczne granie jazzu do 1956 roku było przez władze komunistyczne zakazane, jako muzyki niezgodnej z panującymi zasadami socrealizmu w kulturze) odbywały się jam sessions z udziałem takich muzyków, jak Matuszkiewicz, Borowiec czy Walasek. Po dwóch latach nauki przerwał studia medyczne, które jednak ukończył uzyskując dyplom lekarski w 1956[5]. W tym też okresie zaczął używać (dla potrzeb występów scenicznych) pseudonimu Komeda, chcąc ukryć swoją fascynację muzyką jazzową przed przełożonymi i współpracownikami. Jazz, pomimo „odwilży” październikowej 1956 roku, nadal był traktowany przez władzę bardzo nieufnie. W latach pięćdziesiątych za granie jazzu w poznańskich lokalach rozrywkowych został usunięty ze Związku Młodzieży Polskiej[5].
Fascynacja jazzem i przyjaźń ze znanymi muzykami wzmocniły związki Krzysztofa Trzcińskiego z muzyką, co było przyczyną rezygnacji z pracy w klinice w Poznaniu i poświęcenie się pracy muzycznej. Współpracował z pierwszym powojennym, pionierskim zespołem jazzowym – krakowsko-łódzką grupą „Melomani”, której filarami byli Jerzy Matuszkiewicz, Andrzej Trzaskowski i Witold Kujawski. Grał z różnymi poznańskimi grupami rozrywkowymi m.in. z grupą Jerzego Grzewińskiego, która przekształciła się w zespół dixielandowy. Styl ten jednak nie spełniał aspiracji muzycznych Komedy. Pociągała go przede wszystkim muzyka nowoczesna – „modern jazz”. Dzięki tej pasji powstał „Komeda Sextet” (1956). Komeda zaprosił do współpracy Jana „Ptaszyna” Wróblewskiego i Jerzego Miliana odnosząc spektakularny sukces na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie.
„Komeda Sextet” stał się pierwszą polską grupą jazzową grającą muzykę nowoczesną, a jego nowatorskie wykonania utorowały drogę dla jazzu w Polsce. Wraz z saksofonistą Janem „Ptaszynem” Wróblewskim i wibrafonistą Jerzym Milianem, „Sextet” grał jazz nawiązujący do tradycji europejskich i będący syntezą dwóch wówczas najpopularniejszych grup – Modern Jazz Quartet i The Gerry Mulligan Quartet. Trzciński potrafił odnaleźć sposoby indywidualnej ekspresji jazzu w sobie; połączyć go ze słowiańskim liryzmem i tradycjami muzyki polskiej.
W latach 1956–1962 Komeda wraz ze swoją grupą brał udział w kolejnych krajowych festiwalach, przygotowując zawsze bardzo ambitne programy. Były to także lata pierwszych sukcesów zagranicznych – w Moskwie, Grenoble i Paryżu. Powstało wtedy również przedstawienie „Jazz i poezja” pokazane na Jazz Jamboree '60, a później w Filharmonii Warszawskiej.
W 1958 roku rozpoczęła się przygoda Krzysztofa Trzcińskiego z muzyką filmową. Powstały utwory do filmów Polańskiego „Nóż w wodzie”, Wajdy „Niewinni czarodzieje”, Nasfetera „Mój tato” oraz Morgensterna „Do widzenia, do jutra”. Okres, który w artystycznej biografii Komedy może być nazywany okresem dojrzewania i doskonalenia jego własnego muzycznego języka, był ukoronowany „Etiudami baletowymi” wykonanymi na Jazz Jamboree '62. Pomimo tego, iż przyjęcie „Etiud” przez krajową krytykę było raczej chłodne, otworzyły one przed Krzysztofem Komedą-Trzcińskim wrota muzycznej Europy.
Wiosną 1960 r. wyjechał po raz pierwszy do Skandynawii. Wszystkie jego występy w sztokholmskiej „Gyllene Cirkeln” i kopenhaskim „Jazzhus Montmartre”, które gościły najbardziej znane gwiazdy amerykańskiego jazzu, okazały się prawdziwym sukcesem. Zainteresowanie muzyką Komedy było tak duże, że firma fonograficzna „Metronome” nagrała longplay z jego muzyką wykonywaną przez międzynarodowy kwintet – Allan Botschinsky – trąbka, Jan „Ptaszyn” Wróblewski – saksofon tenorowy, Krzysztof Komeda – fortepian, Roman „Gucio” Dyląg – kontrabas, Rune Carlsson – perkusja, a reżyser duński Henning Carlsen zamówił u niego muzykę do swoich filmów: „Hvad med os”, „Kattorna” i „Sult” (oparty na powieści Knuta Hamsuna). Po sukcesach skandynawskich nastąpiły dalsze – na festiwalach jazzowych w Pradze, Bled i Królewcu, oraz podczas tournée po Bułgarii i obydwu państwach niemieckich. W maju 1967 „Komeda Quartet” w składzie: (Tomasz Stańko – trąbka, Roman Dyląg – kontrabas, Rune Carlsson – perkusja, a ponadto Zbigniew Namysłowski – sax) nagrał „Lirik und Jazz” dla zachodnioniemieckiej wytwórni „Electrola”.
Od 1968 roku Trzciński przebywał w Los Angeles, gdzie pracował z Romanem Polańskim nad muzyką do filmów „Dziecko Rosemary” i Kulika „The Riot”. W grudniu tego samego roku, w Los Angeles, uległ tragicznemu wypadkowi. Gdy wraz z pisarzem Markiem Hłaską wracał do domu, został przez niego nieumyślnie zepchnięty ze skarpy. Komeda upadł i zranił się poważnie w głowę[6]. Przez kilka tygodni skarżył się na migrenę i bóle głowy. Ostatecznie stwierdzono u niego krwiaka mózgu. Przewieziony przez żonę Zofię do kraju – zmarł w szpitalu w Warszawie. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 18-6-24)[7].
Żona Zofia (ur. 1929, zm. 2009), ślub w 1958.
fab. – fabularny; dok. – dokument; kr. – krótkometrażowy; anim. – animowany; ser. – serial
| Tytuł | Reżyser | Gatunek | Rok wydania |
|---|---|---|---|
| Dwaj ludzie z szafą | Roman Polański | fab. kr. | (1958) |
| Gdy spadają anioły | Roman Polański | fab. kr. | (1959) |
| Do widzenia, do jutra | Janusz Morgenstern | fab. | (1960) |
| Niewinni czarodzieje | Andrzej Wajda | fab. | (1960) |
| Przejażdżka | Janusz Nasfeter | fab. kr. | (1960) |
| Szklana góra | Paweł Komorowski | fab. | (1960) |
| Kon-Tiki | Andrzej Kondratiuk | dok. | (1961) |
| Łańcuch | Roman Polański | fab. kr. | (1961) |
| Gruby i chudy (Le Gros et le Maigre) | Roman Polański | fab. kr. | (1961) |
| Cmentarz Remu | Edward Etler | dok. kr. | (1961) |
| Wyrok | Jerzy Passendorfer | fab. | (1961) |
| Ambulans | Janusz Morgenstern | fab. kr. | (1961) |
| Nóż w wodzie | Roman Polański | fab. | (1962) |
| Nad wielką wodą | Andrzej Kondratiuk | groteska kr. | (1962) |
| Mój stary | Janusz Nasfeter | fab. | (1962) |
| Ssaki | Roman Polański | fab. kr. | (1962) |
| Jutro premiera | Janusz Morgenstern | fab. | (1962) |
| Piegowaty dzień | Jerzy Passendorfer | dok. kr. | (1962) |
| Rekordzista | Stefan Matyjaszkiewicz | fab. kr. | (1962) |
| Walter p-38 | Edward Etler | dok. | (1962) |
| Co z nami? (Hvad med os?) | Henning Carlsen | fab. | (1963) |
| Kamień | Julian Dziedzina | dok. | (1963) |
| Kraksa | Edward Etler | dok. | (1963) |
| Mam tu swój dom | Julian Dziedzina | fab. | (1963) |
| Niezawodny sposób | Andrzej Kondratiuk | groteska kr. | (1963) |
| Smarkula | Leonard Buczkowski | fab. | (1963) |
| Ubranie prawie nowe | Włodzimierz Haupe | fab. | (1963) |
| Zbrodniarz i panna | Janusz Nasfeter | fab. | (1963) |
| Kierowcy | Edward Etler | dok. | (1964) |
| Matura | Bogdan Rybczyński | dok. | (1964) |
| Okolice peronów | Edward Etler | dok. | (1964) |
| Pingwin | Jerzy Stefan Stawiński | fab. | (1964) |
| Prawo i pięść | Jerzy Hoffman i J.Skórzewski | fab. | (1964) |
| Przerwany lot | Leonard Buczkowski | fab. | (1964) |
| Najpiękniejsze oszustwa świata cz. II pt. Kolia diamentowa (Les plus belle escroqueries du monde, 2) La Riviere de Diamants) | Roman Polański | fab. nowela | (1964) |
| Alkohol | Edward Etler | dok. | (1965) |
| Kattorna | Henning Carlsen | fab. | (1965) |
| Monolog trębacza | Andrzej Kondratiuk | groteska kr. | (1965) |
| Sztandar | Mirosław Kijowicz | anim. kr. | (1965) |
| Twarz wroga | Edward Etler | dok. | (1965) |
| Uśmiech | Mirosław Kijowicz | anim. kr. | (1965) |
| Perły i dukaty | Józef Hen | fab. kr. | (1965) |
| Azyl | Grzegorz Lasota | dok. | (1966) |
| Bariera | Jerzy Skolimowski | fab. | (1966) |
| Matnia (Cul-de-sac) | Roman Polański | fab. | (1966) |
| Klub profesora Tutki | Andrzej Kondratiuk | ser. | (1966) |
| Kolorowe kłamstwa | Andrzej Kondratiuk | anim. | (1966) |
| Markiza de Pompadour | Józef Hen | fab. kr. | (1966) |
| Niekochana | Janusz Nasfeter | fab. | (1966) |
| Ping-pong | Józef Hen | fab. kr. | (1966) |
| Rondo | Mirosław Kijowicz | anim. | (1966) |
| Wieczór przedświąteczny | Jerzy Stefan Stawiński | fab. | (1966) |
| Z powodu papierosa | Edward Etler | dok. | (1966) |
| Sult | Henning Carlsen | fab. | (1966) |
| Klatki | Mirosław Kijowicz | anim. | (1967) |
| Start (Le Départ) | Jerzy Skolimowski | fab. | (1967) |
| Laterna Magica | Mirosław Kijowicz | anim. | (1967) |
| Menesker modes og sod music opstar i hjerted | Henning Carlsen | fab. | (1967) |
| Mia and Roman | Roman Polański | dok. kr. | (1967) |
| Ręce do góry | Jerzy Skolimowski | fab. | (1967) |
| The Fearless Vampire Killers: Vampires 101 | Roman Polański | fab. kr. | (1967) |
| Nieustraszeni pogromcy wampirów | Roman Polański | fab. | (1967) |
| Wiklinowy kosz | Mirosław Kijowicz | anim. | (1967) |
| Dziecko Rosemary | Roman Polański | fab. | (1968) |
| Klub profesora Tutki sezon 2 | Andrzej Kondratiuk | ser. | (1968) |
| Riot | Buzz Kulik | fab. | (1969) |
| Dlaczego startuje Jacky? (Qu'est ce qui fait courir Jacky?) | Witold Leszczyński, Bronka Ricquier | dok. | (1969) |
| Ręce do góry (wersja II) | Jerzy Skolimowski | fab. | (1981) |
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
