ResponseEve, a responsive template by SiGa

Krzyż Zasługi za Dzielność
	; Awers – wzór 1992; (błędna kolejność barw środkowych pasków).
	; Baretka – wzór 1928.
	; Baretka – wzór 1992.
Ustanowiono	7 marca 1928
Powyżej	Krzyż Wojskowy
Poniżej	Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
Powiązane	Krzyż Zasługi
	Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyż Zasługi za Dzielność – polskie odznaczenie państwowe ustanowione w 1928, jako odmiana Krzyża Zasługi, celem szczególnego wyróżnienia żołnierzy, funkcjonariuszy Policji i służb mundurowych. Krzyż został zniesiony w 1944 i wznowiony w 1992.

To odznaczenie nie jest podzielone na stopnie.

Zasady nadawania

Historia

Krzyż Zasługi za Dzielność został ustanowiony rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 7 marca 1928^[1]. Był odznaczeniem nadawanym funkcjonariuszom Policji Państwowej, żołnierzom Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszom Straży Celnej za czyny spełnione w specjalnie ciężkich warunkach z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz życia i mienia obywateli. Po zmianach z 25 maja 1939, był nadawany również żołnierzom Wojska Polskiego, funkcjonariuszom Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego oraz Straży Granicznej.

Krzyż mógł być nadany tej samej osobie tylko trzy razy. Nadawał go Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych lub Ministra Skarbu, a od 1939 roku także Ministra Spraw Wojskowych.

Z przyznaniem Krzyża Zasługi za Dzielność po raz pierwszy lub drugi wiązała się dożywotnia pensja w wysokości 200 ówczesnych złotych rocznie (płatna 2 stycznia). Krzyże Zasługi przyznane przed wejściem w życie rozporządzenia żołnierzom KOP, funkcjonariuszom Policji i Straży Celnej, za czyny uzasadniające nadanie Krzyża Zasługi za Dzielność, zamieniano na Krzyż Zasługi za Dzielność. Odznaczeni otrzymywali Krzyż bezpłatnie.

Po II wojnie światowej, Krzyż Zasługi za Dzielność nie został przyjęty do nowego systemu odznaczeń Polski Ludowej z 22 grudnia 1944^[2].

Obecnie

Krzyż Zasługi za Dzielność został ponownie włączony do polskiego systemu odznaczeń ustawą z dnia 16 października 1992 o orderach i odznaczeniach^[3]. Nadaje się go obecnie policjantom, funkcjonariuszom Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu (początkowo: UOP), Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Celno-Skarbowej, Straży Pożarnej oraz żołnierzom za czyny spełnione w specjalnie ciężkich warunkach, z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz życia, mienia i bezpieczeństwa obywateli^[4]. Może być wyjątkowo nadawany także innym osobom.

Krzyż Zasługi Za Dzielność może być nadany tej samej osobie wielokrotnie. Nadawany jest przez Prezydenta RP. Wnioski o nadanie Krzyża Zasługi Za Dzielność przedstawia Prezydentowi Minister Spraw Wewnętrznych albo Minister Obrony Narodowej.

Przed II wojną światową Krzyż Zasługi Za Dzielność nosiło się na lewej piersi, w kolejności po Krzyżu Walecznych, a przed Złotym Krzyżem Zasługi. Od 1992, nosiło się go w kolejności po Złotym Krzyżu Zasługi i Srebrnym Krzyżu Zasługi z Mieczami, a przed Srebrnym Krzyżem Zasługi. W rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 lipca 2007 został usytuowany po Krzyżu Wojskowym, a przed Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami^[5].

Opis odznaki

Odznaka Krzyża Zasługi za Dzielność jest identyczna jak Srebrnego Krzyża Zasługi, z tym że na górnym i bocznych ramionach posiada napis: ZA / DZIEL/NOŚĆ srebrnymi literami.

Wstążka Krzyża jest pąsowa (w II RP wstążka była amarantowa), szerokości 40 mm z niebieskimi paskami po bokach o szerokości 3 mm (odpowiadająca Krzyżowi Zasługi), z tym, że w latach 1928–1945 uzupełniona była niebiesko-zielonym (w połowie niebieskim – chabrowym, a połowie zielonym) paskiem szerokości 10 mm biegnącym ukośnie od prawego górnego do lewego dolnego rogu. Od 1992 roku pośrodku wstążki jest pionowy niebiesko-zielony pasek szerokości 4 mm.

Kolejne nadanie Krzyża Zasługi Za Dzielność oznacza się przez nałożenie na wstążkę posiadanego już Krzyża okucia w kształcie srebrzonej, gładkiej, matowej listewki szerokości 5 mm z polerowanymi krawędziami.

Baretki

II RP

Analogicznie do wyglądu wstążki odznaczenia, baretkę Krzyża Zasługi uzupełniano ukośnym chabrowo-zielonym paskiem. Na baretkach Krzyża Zasługi za Dzielność zakładane były oznaki dodatkowe w postaci okuć^[6]:

Baretki Krzyża Zasługi za Dzielność (II RP)
nadany po raz pierwszy	nadany dwukrotnie	nadany trzykrotnie

III RP

Baretkę sporządza się ze wstążki odznaczenia. Na baretkę nakłada się pionowe srebrzone galoniki kolejnych nadań odznaczenia.

Baretki Krzyża Zasługi Za Dzielność (od 1992)
nad. po raz pierwszy	nad. dwukrotnie	nad. trzykrotnie	nad. czterokrotnie	nad. pięciokrotnie

Odznaczeni

Do 11 listopada 1935 Krzyżem Zasługi za Dzielność zostało odznaczonych 233 policjantów, w tym 20 oficerów i 213 szeregowych, z czego 38 pośmiertnie^[7]. Liczba nadań w okresie II RP do końca 1938 wyniosła 377 szt.

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Krzyżem Zasługi za Dzielność (II Rzeczpospolita).

W latach 1992–2009 przyznano 2384 Krzyży Zasługi za Dzielność^[8].

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Krzyżem Zasługi za Dzielność (III Rzeczpospolita).

Przypisy

↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r. o ustanowieniu Krzyża Zasługi Za Dzielność (Dz.U. z 1928 r. nr 30, poz. 279).
↑ Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 grudnia 1944 r. o orderach, odznaczeniach oraz medalach (Dz.U. z 1944 r. nr 17, poz. 91)
↑ Ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 2022 r. poz. 1031, art. 17)
↑ Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1948, art. 23)
↑ Rozporządzenie Prezydenta RP weszło w życie 10 października 2007 (Dz.U. z 2007 r. nr 151, poz. 1075).
↑ Bończa-Tomaszewski 1939 ↓, s. Uzupełnienia (do art. 88, na s. 71, po wierszu ostatnim).
↑ W. Mazurek. Kronika. Czcimy pamięć poległych policjantów. „Przegląd Policyjny”. Nr 1, s. 74, 1936.
↑ Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].

Linki zewnętrzne

Krzyż Zasługi za Dzielność. [w:] Kompetencje: Ordery i odznaczenia [on-line]. prezydent.pl. [dostęp 2017-01-26].
Kazimierz Sejda: Ordery, odznaczenia i medale Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1932, s. 65-67.
Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa, Kraków: 1939.

[1] Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r. o ustanowieniu Krzyża Zasługi Za Dzielność (Dz.U. z 1928 r. nr 30, poz. 279).

[2] Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 grudnia 1944 r. o orderach, odznaczeniach oraz medalach (Dz.U. z 1944 r. nr 17, poz. 91)

[3] Ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 2022 r. poz. 1031, art. 17)

[4] Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1948, art. 23)

[5] Rozporządzenie Prezydenta RP weszło w życie 10 października 2007 (Dz.U. z 2007 r. nr 151, poz. 1075).

[CITEREFBończa-Tomaszewski1939Uzupełnienia_(do_art._88,_na_s._71,_po_wierszu_ostatnim)-6] Bończa-Tomaszewski 1939 ↓, s. Uzupełnienia (do art. 88, na s. 71, po wierszu ostatnim).

[7] W. Mazurek. Kronika. Czcimy pamięć poległych policjantów. „Przegląd Policyjny”. Nr 1, s. 74, 1936.

[8] Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].

[wojna-9] Ordery i odznaczenia nadawane w czasie wojny i do pięciu lat po niej, obecnie wstrzymane

[10] Odznaczenia nadawane do 16 października 1992, obecnie nadawanie zakończono

[do1999-11] Odznaczenia nadawane do 8 maja 1999, obecnie nadawanie zakończono

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[A]

[B]

[C]

Rodzaj odznaczenia	order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe

II RP na obczyźnie^[B]	Krzyż Kampanii Wrześniowej Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino Medal Lotniczy Medal Morski Medal Morski Polskiej Marynarki Handlowej Medal Wojska
Organizacje PPP^[C]	Krzyż Armii Krajowej Krzyż Batalionów Chłopskich Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego
RP-PRL 1944–1989^[C]	Krzyż Bitwy pod Lenino Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Krzyż Oświęcimski Krzyż Partyzancki Krzyż za udział w Wojnie 1918–1921 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal za Warszawę 1939–1945 Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” Śląski Krzyż Powstańczy Warszawski Krzyż Powstańczy Wielkopolski Krzyż Powstańczy

PRM	Odznaka Honorowa „Za zasługi w zapewnianiu bezpieczeństwa państwa poza granicami RP” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Legislacji Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Wynalazczości” Odznaka honorowa „Zasłużony dla repatriacji” Odznaka honorowa za Zasługi dla Komunikacji Elektronicznej Odznaka Honorowa za Zasługi dla Polonii i Polaków za Granicą Odznaka Honorowa za Zasługi dla Służby Cywilnej
MAP	Odznaka honorowa „Zasłużony dla Górnictwa RP” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Łączności”
MEiN	Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal „Zasłużony dla Nauki Polskiej Sapientia et Veritas”
MF	Odznaka „Zasłużony dla Krajowej Administracji Skarbowej” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Finansów Publicznych RP”
MI	Odznaka honorowa „Zasłużony dla drogownictwa” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kolejnictwa” Odznaka honorowa „Zasłużony dla transportu RP” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza”
MKiŚ	Odznaka Honorowa za Zasługi dla Energetyki Odznaka honorowa „Zasłużony dla Leśnictwa” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Klimatu Odznaka honorowa „Zasłużony dla polskiej geologii” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Przemysłu Naftowego i Gazowniczego”
MKiDN	Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka „Za opiekę nad zabytkami”
MON	Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Medal Wojska Polskiego Wojskowa odznaka „Za Rany i Kontuzje”
MRiPS	Odznaka Honorowa Primus in Agendo Odznaka Honorowa Meritis pro Familia
MRiRW	Odznaka honorowa „Zasłużony dla Rolnictwa”
MRiT	Odznaka honorowa „Za zasługi dla budownictwa” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Geodezji i Kartografii” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Rozwoju Gospodarki RP
MSiT	Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Turystyki” Odznaka „Za Zasługi dla Sportu”
MSWiA	Medal za Zasługi dla Straży Granicznej Medal za Zasługi dla Policji Medal imienia podkomisarza Policji Andrzeja Struja Odznaka „Zasłużony Policjant” Odznaka „Zasłużony dla Ochrony Przeciwpożarowej” Odznaka Honorowa „Za zasługi w działaniach poza granicami RP” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Samorządu Terytorialnego Odznaka okolicznościowa Medal Stulecia Utworzenia Policji Państwowej Odznaka okolicznościowa Medal 20-lecia Utworzenia Centralnego Biura Śledczego Odznaka okolicznościowa Medal Trzydziestolecia Powołania Straży Granicznej Odznaka Świętego Floriana „Za Zasługi dla Społeczności Lokalnej”
MSZ	Odznaka Honorowa „Bene Merito”
MS	Odznaka „Za zasługi dla więziennictwa” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Wymiaru Sprawiedliwości
MZ	Odznaka „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony zdrowia” Odznaka „Dawca Przeszczepu”
inne organy i urzędy	Medal Honorowy za zasługi dla Żandarmerii Wojskowej Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” Medal „Reipublicae Memoriae Meritum” Medal „Pro Bono Poloniae” Medal „Pro Patria” Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” Krzyż Więźnia Politycznego Odznaka Honorowa „Za Rozminowanie Kraju” Odznaka Honorowa Służby Ochrony Państwa Odznaka Honorowa imienia gen. Stefana Roweckiego „Grota” Odznaka honorowa „Działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Pracy Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka Odznaka Honorowa Zasłużonego dla Bezpieczeństwa w Górnictwie Odznaka honorowa „Za Zasługi dla bankowości RP” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” Odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki RP” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Systemu Badań i Certyfikacji” Odznaka honorowa „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” Odznaka „Semper paratus”
wycofane	Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe Odznaka „Mistrz Sportu” Odznaka „Zasłużony Mistrz Sportu” Medal „Pro Memoria” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka „Zasłużony dla Służby Celnej” Odznaka „Za zasługi dla transportu” Odznaka „Za zasługi w pracy penitencjarnej” Odznaka Honorowa Biura Ochrony Rządu Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” Odznaka honorowa „Wzorowy Kierowca” Odznaka „Wzorowego Sprzedawcy” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Energetyki” Odznaka honorowa „Zasłużony dla górnictwa” Odznaka honorowa „Zasłużony dla bankowości” Odznaka „Za zasługi dla celnictwa” Odznaka Honorowa za Zasługi dla Skarbowości RP Odznaka „Za Zasługi dla Obrony Cywilnej” Odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej”

Ordery	Order Orła Białego Order Virtuti Militari Order Odrodzenia Polski
Odznaczenia	Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych Krzyż Zasługi Krzyż Ochotniczy za Wojnę Medal Niepodległości Krzyż Zasługi za Dzielność Medal Ochotniczy za Wojnę Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi Krzyż Żołnierzy Polskich z Ameryki Medal za Ratowanie Ginących Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Wawrzyn Akademicki Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal 3 Maja Medal za Długoletnią Służbę Medal Zwycięstwa (nieoficj.)
Ustanowione przez władze RP na obczyźnie	Krzyż i Medal Niepodległości (odnow.) Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Walecznych (odnow.) Medal Wojska Medal Lotniczy Medal Morski Medal Morski Polskiej Marynarki Handlowej Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino Krzyż Armii Krajowej Krzyż Kampanii Wrześniowej Odznaka Skarbu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej