Pierwsza strona Kroniki w Gigas

Kronika Czechów, Kronika Kosmasa (łac. Chronica Boemorum) – dzieło historiograficzne, spisane przez praskiego kanonika, Kosmasa (ok. 1045–1125). Kronika powstała mniej więcej w tym samym czasie co pierwsza Kronika Galla Anonima.

Autor i dzieło

Autor zabrał się do spisywania dzieła swego życia po roku 1110 i pisał ją aż do śmierci. Pozostawił po sobie trzy ukończone księgi i jedną rozpoczętą; obejmują one dzieje Czechów od czasów legendarnych aż do roku 1125.

Kronika Kosmasa jest głównym źródłem do historii dawnych Czech. Nie jest to jednak utwór obiektywny – autor bywa niechętnie usposobiony zarówno do Polaków, jak i do Niemców[1]. Dodatkowo pomija wiele informacji dotyczących rytu słowiańskiego w Czechach[2], pozytywny stosunek do tego rytu króla Wratysława II[3][4], a także unika podania informacji o istnieniu klasztoru w Sazawie[5], który do 1096 r. ośrodkiem liturgii słowiańskiej.

Kronika została spisana po łacinie, w manierze typowej dla swej epoki – prozą rytmiczną, niekiedy rymowaną. Dla opisu dziejów najdawniejszych wykorzystuje Kosmas tradycję ustną, podania, legendy, ale też inne wczesne księgi historyczne (jak np. Kronika Reginona z Prüm z 915 roku)[6].

Rękopisy

Do naszych czasów miało zachować się piętnaście rękopisów Kroniki Czechów dziekana praskiego, a także trzy niewielkie fragmenty[7].

  1. Rękopis Budziszyński - przechowywany w Knihovna Narodniho Musea v Praze, sygn. VII F 69 - powstał na przełomie XII i XIII w.[8].
  2. Rękopis Sztokholmski - przechowywany w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie, wpisany do Codexu Gigas, rękopis powstał w XIII w.[9].
  3. Rękopis Lipski - przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu Lipskiego (w publikacji Biblioteka Uniwersytetu Karola Marksa w Lipsku), sygn. Cod. Ms 1324, rękopis powstał w XII w.[10]
  4. Rękopis Sztrasburski - spalił się w 1870 r., a przechowywany był w Sztrasburskiej Bibliotece Miejskiej, powstał albo w pod koniec XII wieku, albo na przełomie XII/XIII w. Do dzisiaj zachowały się wyłącznie dwie reprodukcje[11].
  5. Rękopis Drezdeński - przechowywany w Sächsiche-Landesbibliothe w Dreźnie, sygn. Ms. Dresd. I 43, rękopis datowany jest na XII w.[12].
  6. Rękopis Wiedeński - przechowywany w Österreichische Nationalbibliothek w Wiedniu, sygn. 508, rękopis prawdopodobnie sporządzono w XIII w.[13].
  7. Rękopis Kapitulny - przechowywany w Bibliotece Kapituły katedralnej w Pradze, sygn. G5, powstawać miał w latach 1320 - 1343[14].
  8. Pergaminowa karta z końcowymi rozdziałami Ks. III. oraz z kilkoma wierszami z Kroniki Kanonika Wyszehradzkiego - przechowywany w Sächsiche-Landesbibliothe w Dreźnie, sygn. J. 122 h. 1. Powstał w wieku XIV[15]. Największy fragment z trzech pozostyałych.
  9. Rękopis Brneński - przechowywany w Archiwum Miejskim w Brnie, powstał w XV w.[16].
  10. Rękopis Carloviensis - przechowywany w Bibliotece Kapituły praskiej, sygn. G55, powstał ok. XV w.[17].
  11. Rękopis Monachijski - Bayrische Staatsbibliothek w Monachium, sygn. Cod. lat. 11029. Powstał albo w pod koniec XII wieku, albo na przełomie XII/XIII w.[18].
  12. Rękopis Wiedeński Drugi - przechowywany w Österreichische Nationalbibliothek w Wiedniu, sygn. 7391., powstał w Pradze w XVII w.[19].
  13. Kodeks z Donaueschingen - przechowywany w Bibliotece Fürstenbergów, sygn. 697, pochodzi z XV w.[20].
  14. Rękopis Rudnicki - w 1978 r. znajdował się w depozycie Biblioteki Lobkowitzów w Universitni Knihovne w Pradze, sygn. Ms. R. VI F. b3, powstała w XV w.[21].
  15. Rękopis Muzealny - przechowywany w Muzeum Narodowym w Pradze, sygn. VIII D 20, powstał ok. XV lub XVI w.[22].
  16. Rękopis Brzewnowski - przechowywany w klasztorze na Brzewnowie, sygn. F3, powstał w XVI w.[23].

Kontynuacje

Po śmierci Kosmasa jego dzieło znalazło bezpośrednich kontynuatorów. Najważniejszym z nich był anonimowy autor związany z czeskim dworem książęcym, uzupełniający kronikę w latach 1126–1142 i znany w literaturze jako Kanonik wyszehradzki. Rozważa się też wpływ Kosmasa na późniejszego kronikarza Wawrzyńca z Brzezowa, katolickiego historyka doby husyckiej.

Swego rodzaju kontynuacją, a zarazem i uzupełnieniem jest tzw. Kronika Mnicha Sazwawskiego[24]. Uzupełnia ona informacje o Wratysławie II i klasztorze w Sazawie[25]. Część samodzielna jest silne inspirowana oryginałem Kosmasa[26].

Wydania

Drzewo genealogiczne rękopisów wg Bertolda Bretholza

Pierwotny rękopis tej kroniki nie dochował się do naszych czasów, więc poniższe wydanie krytyczne opiera się na 15 różnych rękopisach źródłowych.

  • [1923], przedruk 1995, Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag. Wyd. Bertold Bretholz. Berlin, «Monumenta Germaniae Historica - Scriptores rerum Germanicarum», Nova series, t. 2. (wersja elektroniczna: jak poniżej).

Polskie tłumaczenia

  • [1968] Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła,wstęp i komentarze opracowała Maria Wojciechowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa; Wyd. 1, 459 stron.
  • [2006] wznowienie: Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wyd. 2 poprawione i uzupełnione, «Skarby Biblioteki Narodowej», Wrocław 2006, 411 stron.
  • [2012] wznowienie: Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wyd. 3 poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Templum, «Źródła Średniowieczne», Wodzisław Śląski 2012, 237 stron.

Bibliografia

  • Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag. Bertold Bretholz. Berlin: 1923, seria: Monumenta Germaniae Historica. [dostęp 2014-02-11].
  • [1974] Kamínková, Evá. Výbor ukázek z kroniky Kosmovy a kroniky Vavřince z Březové. Univerzita Karlova, Praha.

Przypisy

  1. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 14.
  2. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 16.
  3. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 17.
  4. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 16-17.
  5. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 16.
  6. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 18.
  7. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 55.
  8. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 56.
  9. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 57-58.
  10. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 60.
  11. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 61-62.
  12. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 62-63.
  13. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 62, 64.
  14. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 65.
  15. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 66.
  16. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 66.
  17. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 67-68.
  18. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 68.
  19. Tamże.
  20. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 69.
  21. Tamże.
  22. Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 70.
  23. Tamże.
  24. Wraz z Kroniką Kanonika Wyszehradzkiego zostały przetłumaczone i opatrzone komentarzami przez Marię Wojciechowską w zbiorczym wydaniu - Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszehradzki, Mnich Sazawski. Do dziś (tj. 19.03.2024 r.) ukazały się dwa wydania. Pierwsze z 1978 nakładem Wydawnictwa PWN i drugie z 2006 nakładem Wydawnictwa Ossolineum w serii «Skarby Biblioteki Narodowej».
  25. Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszechradzki, Mnich Sazawski. Wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 27.
  26. Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszechradzki, Mnich Sazawski. Wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 28.

Linki zewnętrzne

  • Tekst kroniki po łacinie opatrzony wstępem i przypisami po niemiecku
  • Kronika Kosmasa po łacinie i czesku. 147.231.53.91. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-22)].
  • Kronika Kosmasa po czesku (PDF)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się