Kronika Czechów, Kronika Kosmasa (łac.Chronica Boemorum) – dzieło historiograficzne, spisane przez praskiego kanonika, Kosmasa (ok. 1045–1125). Kronika powstała mniej więcej w tym samym czasie co pierwsza Kronika Galla Anonima.
Autor i dzieło
Autor zabrał się do spisywania dzieła swego życia po roku 1110 i pisał ją aż do śmierci. Pozostawił po sobie trzy ukończone księgi i jedną rozpoczętą; obejmują one dzieje Czechów od czasów legendarnych aż do roku 1125.
Kronika Kosmasa jest głównym źródłem do historii dawnych Czech. Nie jest to jednak utwór obiektywny – autor bywa niechętnie usposobiony zarówno do Polaków, jak i do Niemców[1]. Dodatkowo pomija wiele informacji dotyczących rytu słowiańskiego w Czechach[2], pozytywny stosunek do tego rytu króla Wratysława II[3][4], a także unika podania informacji o istnieniu klasztoru w Sazawie[5], który do 1096 r. ośrodkiem liturgii słowiańskiej.
Kronika została spisana po łacinie, w manierze typowej dla swej epoki – prozą rytmiczną, niekiedy rymowaną. Dla opisu dziejów najdawniejszych wykorzystuje Kosmas tradycję ustną, podania, legendy, ale też inne wczesne księgi historyczne (jak np. Kronika Reginona z Prüm z 915 roku)[6].
Rękopisy
Do naszych czasów miało zachować się piętnaście rękopisów Kroniki Czechów dziekana praskiego, a także trzy niewielkie fragmenty[7].
Rękopis Budziszyński - przechowywany w Knihovna Narodniho Musea v Praze, sygn. VII F 69 - powstał na przełomie XII i XIII w.[8].
Rękopis Sztokholmski - przechowywany w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie, wpisany do Codexu Gigas, rękopis powstał w XIII w.[9].
Rękopis Lipski - przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu Lipskiego (w publikacji Biblioteka Uniwersytetu Karola Marksa w Lipsku), sygn. Cod. Ms 1324, rękopis powstał w XII w.[10]
Rękopis Sztrasburski - spalił się w 1870 r., a przechowywany był w Sztrasburskiej Bibliotece Miejskiej, powstał albo w pod koniec XII wieku, albo na przełomie XII/XIII w. Do dzisiaj zachowały się wyłącznie dwie reprodukcje[11].
Rękopis Drezdeński - przechowywany w Sächsiche-Landesbibliothe w Dreźnie, sygn. Ms. Dresd. I 43, rękopis datowany jest na XII w.[12].
Rękopis Kapitulny - przechowywany w Bibliotece Kapituły katedralnej w Pradze, sygn. G5, powstawać miał w latach 1320 - 1343[14].
Pergaminowa karta z końcowymi rozdziałami Ks. III. oraz z kilkoma wierszami z Kroniki Kanonika Wyszehradzkiego - przechowywany w Sächsiche-Landesbibliothe w Dreźnie, sygn. J. 122 h. 1. Powstał w wieku XIV[15]. Największy fragment z trzech pozostyałych.
Rękopis Brneński - przechowywany w Archiwum Miejskim w Brnie, powstał w XV w.[16].
Rękopis Carloviensis - przechowywany w Bibliotece Kapituły praskiej, sygn. G55, powstał ok. XV w.[17].
Rękopis Wiedeński Drugi - przechowywany w Österreichische Nationalbibliothek w Wiedniu, sygn. 7391., powstał w Pradze w XVII w.[19].
Kodeks z Donaueschingen - przechowywany w Bibliotece Fürstenbergów, sygn. 697, pochodzi z XV w.[20].
Rękopis Rudnicki - w 1978 r. znajdował się w depozycie Biblioteki Lobkowitzów w Universitni Knihovne w Pradze, sygn. Ms. R. VI F. b3, powstała w XV w.[21].
Po śmierci Kosmasa jego dzieło znalazło bezpośrednich kontynuatorów. Najważniejszym z nich był anonimowy autor związany z czeskim dworem książęcym, uzupełniający kronikę w latach 1126–1142 i znany w literaturze jako Kanonik wyszehradzki.
Rozważa się też wpływ Kosmasa na późniejszego kronikarza Wawrzyńca z Brzezowa, katolickiego historyka doby husyckiej.
Swego rodzaju kontynuacją, a zarazem i uzupełnieniem jest tzw. KronikaMnicha Sazwawskiego[24]. Uzupełnia ona informacje o Wratysławie II i klasztorze w Sazawie[25]. Część samodzielna jest silne inspirowana oryginałem Kosmasa[26].
Wydania
Pierwotny rękopis tej kroniki nie dochował się do naszych czasów, więc poniższe wydanie krytyczne opiera się na 15 różnych rękopisach źródłowych.
[1923], przedruk 1995, Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag. Wyd. Bertold Bretholz. Berlin, «Monumenta Germaniae Historica - Scriptores rerum Germanicarum», Nova series, t. 2. (wersja elektroniczna: jak poniżej).
Polskie tłumaczenia
[1968] Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła,wstęp i komentarze opracowała Maria Wojciechowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa; Wyd. 1, 459 stron.
[2006] wznowienie: Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wyd. 2 poprawione i uzupełnione, «Skarby Biblioteki Narodowej», Wrocław 2006, 411 stron.
[2012] wznowienie: Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wyd. 3 poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Templum, «Źródła Średniowieczne», Wodzisław Śląski 2012, 237 stron.
Bibliografia
Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag. Bertold Bretholz. Berlin: 1923, seria: Monumenta Germaniae Historica. [dostęp 2014-02-11].brak strony w książce
[1974] Kamínková, Evá. Výbor ukázek z kroniky Kosmovy a kroniky Vavřince z Březové. Univerzita Karlova, Praha.
Przypisy
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 14.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 16.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 17.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 16-17.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 16.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 18.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 55.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 56.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 57-58.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 60.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 61-62.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 62-63.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 62, 64.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 65.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 66.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 66.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, ss. 67-68.
↑Kosmasa Kronika Czechów. Przekład, wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 68.
↑Wraz z Kroniką Kanonika Wyszehradzkiego zostały przetłumaczone i opatrzone komentarzami przez Marię Wojciechowską w zbiorczym wydaniu - Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszehradzki, Mnich Sazawski. Do dziś (tj. 19.03.2024 r.) ukazały się dwa wydania. Pierwsze z 1978 nakładem Wydawnictwa PWN i drugie z 2006 nakładem Wydawnictwa Ossolineum w serii «Skarby Biblioteki Narodowej».
↑Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszechradzki, Mnich Sazawski. Wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 27.
↑Kronikarze Czescy. Kanonik Wyszechradzki, Mnich Sazawski. Wstęp i komentarze M. Wojciechowska, Wrocław 2006, s. 28.
Linki zewnętrzne
Tekst kroniki po łacinie opatrzony wstępem i przypisami po niemiecku
Kronika Kosmasa po łacinie i czesku. 147.231.53.91. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-22)].