Karta 173r (utwór Cracovia civitas) | |
Oznaczenie |
PL-Wn MS III.8054 |
---|---|
Data powstania |
1430–1455 |
Miejsce powstania |
Polska |
Zawartość |
teksty religijne, utwory muzyczne |
Język | |
Technika |
papier |
Rozmiary |
30,4x22 cm |
Liczba kart |
206 |
Miejsce przechowywania |
Kras 52 – potoczne określenie rękopisu o sygnaturze PL-Wn MS III.8054 (olim: Krasinski 52), stanowiącego najcenniejsze polskie źródło średniowiecznej muzyki polifonicznej.
Manuskrypt znajdował się dawniej w zbiorach Biblioteki Ordynacji Krasińskich (stąd sygnatura „Kras. 52”, stanowiąca potoczne określenia zabytku)[1]. Obecnie przechowywany jest w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie w Zakładzie Rękopisów[2].
Część muzyczna manuskryptu jest najcenniejszym zachowanym rękopisem średniowiecznym z dawnej Biblioteki Krasińskich[3]. Część ta bywa też nazywana najważniejszym zabytkiem polskiej kultury muzycznej okresu przed Fryderykiem Chopinem[4].
Powstanie poszczególnych części Kras 52 datuje się na lata 1430–1455. Wzmiankę o zabytku, pozostającym wówczas w zbiorach zgromadzonych przez Konstantego Świdzińskiego, opublikował w 1857 Wojciech Sowiński[5]. Po 1857 manuskrypt trafił do Biblioteki Krasińskich[6]. W drugiej połowie XIX wieku nastąpiło złączenie pięciu odrębnych części w jedną całość[3]. Pierwszą dokładniejszą informację o manuskrypcie podał w 1907 Aleksander Poliński[7].
Jako własność Biblioteki Krasińskich zabytek przetrwał do 1944, kiedy to zbiory biblioteki, znajdujące się wówczas w Warszawie przy ulicy Okólnik 9, zostały celowo podpalone przez hitlerowskiego okupanta[4]. Uznano, że Kras 52 spłonął wraz z tymi zbiorami[4]. Jednak w 1948 rękopis został ponownie odkryty przypadkiem w monachijskiej Bayerische Staatsbibliothek przez Karola Estreichera, który zauważył znajomą oprawę woluminu przenoszonego przez niemieckiego bibliotekarza[4]. Być może dokument został w czasie wojny wywieziony do Rzeszy przez muzykologa Wolfganga Boettichera[4]. Zidentyfikowany rękopis wrócił do Polski[4].
W okresie międzywojennym i po 1945 rękopisowi poświęciło rozprawy wielu czołowych muzykologów (m.in. Henryk Opieński, Zdzisław Jachimecki, Adolf Chybiński, Maria Szczepańska)[7]. Współcześnie badania nad rękopisem prowadzili Mirosław Perz i Elżbieta Zwolińska[8].
Manuskrypt o wymiarach 30,4 × 22 cm składa się z 206 kart (ostatnia karta nosi numer 205, ponieważ dwie karty otrzymały numer 9) i jedenastu kart ochronnych (I–VI i VII–XI)[3]. Papier, na którym wykonano rękopis, pochodzi z drugiej połowy lat 40. i lat 50. XV wieku (z wyjątkiem kart 163–172, gdzie filigran podobny jest do filigranów z końca XIV w.)[3]. Oprawa z jasnej skóry, z tłoczeniami i ozdobnym napisem na grzbiecie „Rękopism z wieku XV”, wykonana została w XIX wieku[3]. Pismo ma cechy charakterystyczne dla XV wieku[3]. Skromne zdobienia (czerwone i zielone inicjałki), występują tylko w początkowych składkach rękopisu[3].
Na rękopis składa się pięć części:
Pierwsze cztery, niemuzyczne części przepisane były przez kilku (być może trzech) kopistów[3]. Jednym z nich był Piotr z Kazimierza, który w kolofonie na karcie 154v podał datę ukończenia kopiowania Historii rzymskich – 1455[a][3]. Na podstawie analizy manuskryptu stwierdzono, że część kart została połączona w nieprawidłowej kolejności, są też braki na początku i końcu[3].
Część niemuzyczna złożona jest z piętnastu nieregularnych składek, w których można wyróżnić trzy odrębne rękopisy[3]:
Część muzyczna rękopisu znajduje się na kartach 173–205 (trzy składki: XVI–XVIII)[6]. Składa się na nią 36 wielogłosowych kompozycji z pierwszej połowy XV wieku[6]. Składki części muzycznej zostały zapisane na papierze północnowłoskim, pochodzącym z lat 1436–1440[1].
Większość utworów stanowią kompozycje trzygłosowe[10]. Utwory kompozytorów obcych (m.in. Johannes Ciconia, Etienne Grossin z Paryża, Antonio Zacharias z Teramo, Nicola Zacarias) należą do fazy schyłkowej stylu ars nova i wczesnej polifonii franko-flamandzkiej, co świadczy o związkach środowiska artystycznego czasów Władysława Jagiełły z kulturą muzyczną północnych Włoch[10]. Rękopis zawiera utwory zarówno łatwiejsze w odbiorze (jak piosenka studencka Breve regnum), jak i bardziej skomplikowane opracowania części mszalnych[11].
Dla kultury polskiej największą wartość stanowią zapisane w rękopisie utwory Mikołaja z Radomia (siedem z dziewięciu zachowanych jego kompozycji) oraz kilka innych polskich utworów (m.in. Cracovia civitas, Breve regnum, Pastor gregis egregius, Nitor inclite claredinis, Hystorigraphi aciem)[10]. Wszystkie polskie kompozycje wiążą się z Krakowem lub dworem Władysława Jagiełły (pojawia się w nich nazwa miasta, postać św. Stanisława i postacie z dworu królewskiego)[10].
Trzygłosowe opracowanie Magnificat Mikołaja z Radomia stanowi wczesny przykład zastosowania nowej ówcześnie techniki kompozycyjnej fauxbourdon (pierwsze zapisy tej techniki Guillaume’a Dufaya pochodzą z ok. 1430, zaś utwory Mikołaja z Radomia sytuuje się w latach 30. lub 40. XIV w., a niektóre może nawet w latach 20.)[12].
Mirosław Perz przeprowadził badania porównujące „Kras 52” z zaginionym rękopisem Biblioteki Narodowej „Wn 378” (istnieje jego faksymile opublikowane w serii Antiquitates Musicae in Polonia)[8][13]. Wykazały one, że część utworów zapisanych w rękopisie Krasińskich w sposób niejasny, z poprawkami i skreśleniami, została umieszczona w rękopisie Wn 378” w sposób jasny i klarowny[8]. Można stąd wysnuć wniosek, że niektóre karty z „Kras 52” były rodzajem roboczego brulionu, wykorzystanego następnie przy tworzeniu uporządkowanych zapisów w „Wn 378”[1].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.