Konferencja waszyngtońska (ang. Washington Naval Conference) – konferencja międzynarodowa, trwająca od 12 listopada 1921 roku do 6 lutego 1922 roku, w Waszyngtonie. Zwołana w sprawie uregulowania sytuacji na Dalekim Wschodzie i Oceanie Spokojnym powstałej po zakończeniu I wojny światowej, awansu Japonii do rangi wielkiej potęgi oraz w celu ograniczenia zbrojeń morskich. W wyniku konferencji podpisano trzy główne układy międzynarodowe i kilka mniejszych porozumień. Najważniejszy z nich, znany jako traktat waszyngtoński lub „traktat pięciu”, ustalił limity tonażu i proporcje flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Włoch oraz zakaz budowy nowych pancerników.
Główną przyczyną zwołania konferencji był rosnący koszt wyścigu zbrojeń morskich dla państw wyczerpanych I wojną światową. Mimo zniszczenia podczas wojny potęg morskich Niemiec, Austro-Węgier i Rosji, zwycięskie państwa miały rozbieżne interesy i rywalizowały ze sobą[1]. Szczególnie dotyczyło to Japonii, która prowadziła program budowy nowych 8 pancerników i 8 krążowników liniowych. Pomimo najlepszej kondycji finansowej USA wśród zwycięzców wojny, państwo to miało świadomość, że nowo budowane okręty ustępują japońskim, a przy tym Kongres również był coraz bardziej niechętny finansowaniu marynarki po zakończeniu wojny[1]. Propozycję zwołania konferencji ograniczającej zbrojenia morskie przedstawił 10 lipca 1921 roku sekretarz stanu USA Charles Hughes. Propozycja amerykańska była w istocie na rękę państwom europejskim, nie chcącym okazać słabości[1]. Do udziału w konferencji zaproszono 9 państw, wybranych pod kątem posiadania interesów na Dalekim Wschodzie. Ich lista pokrywała się w zasadzie z sygnatariuszami protokołu po powstaniu bokserów, co pozwoliło na pominięcie udziału państw Ameryki Łacińskiej, któremu były niechętne niektóre mocarstwa[1]. Pominięto też przegranych z I wojny światowej oraz komunizującą Republikę Dalekiego Wschodu, istniejącą przez krótki czas na przylegających do Pacyfiku terenach Rosji[1].
Uczestniczyły w niej Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny i sześć państw europejskich: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia oraz Portugalia. W obradach wzięło udział wielu polityków i wysokich dowódców morskich. Z ramienia gospodarzy konferencji przewodniczył Charles Hughes, a brali udział m.in. Elihu Root i Henry Cabot Lodge[1]. Delegacji brytyjskiej przewodniczył Arthur Balfour i uczestniczył w niej m.in. Pierwszy Lord Morski adm. floty David Beatty, Pierwszy Lord Admiralicji Arthur Lee, z ramienia Kanady Robert Borden, a z ramienia Australii George Pearce[1]. Delegacji japońskiej przewodniczył książę Iesato Tokugawa, lecz głównym negocjatorem był baron Kijūrō Shidehara, natomiast negocjatorem morskim adm. Tomosaburō Katō[1]. We francuskiej delegacji był premier Aristide Briand[2].
Pierwszym z traktatów był „traktat czterech” (Four Power Treaty) zawarty 13 grudnia 1921 roku przez USA, Wielką Brytanię, Japonię i Francję, rozwiązujący, pod naciskiem politycznym USA, sojusz brytyjsko-japoński, którym Amerykanie czuli się zagrożeni[3]. Pozostałe artykuły stanowiły o wzajemnym respektowaniu status quo sygnatariuszy w zakresie posiadłości wyspiarskich na Pacyfiku[3].
Najważniejszy z traktatów, znany jako traktat waszyngtoński lub „traktat pięciu”, ustalił limity tonażu i proporcje flot wojennych USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Włoch (odpowiednio: 5 : 5 : 3 : 1,75 : 1,75). Traktat zakazał także budowy nowych pancerników oraz ograniczył wyporność budowanych okrętów.
Te same państwa podpisały także Traktat regulujący użycie okrętów podwodnych i zabraniający użycia gazów trujących w działaniach wojennych[4].
Kolejny układ podpisany na tej konferencji 6 lutego 1922 roku, tzw. „układ dziewięciu” (Nine Power Treaty), podkreślał utrzymanie amerykańskiej polityki „otwartych drzwi”, tj. jednakowych praw ekspansji gospodarczej w Chinach, przy zapewnieniu suwerenności, niezawisłości i nienaruszalności ich terytorium[5]. Pod układem tym podpisało się dziewięć państw: oprócz wymienionej wyżej piątki, także Chiny, Belgia, Holandia i Portugalia. Wykluczona została dalsza ekspansja kolonialna w Chinach, a na skutek traktatu Japonia zwróciła Chinom półwysep Szantung, okupowany od 1914 roku[5]. Układ ten został mimo to w przyszłości złamany przez Japonię[5].
Inne układy dotyczyły spraw związanych z sytuacją na Oceanie Spokojnym. Mocarstwa mające tam posiadłości udzieliły sobie w tzw. „układzie czterech” dla nich wzajemnej gwarancji i przyobiecały sobie konsultacje w razie ich zagrożenia przez jakieś inne państwo (układ został podpisany przez USA, Wielką Brytanię, Japonię i Francję). Ponadto, w 19. artykule traktatu waszyngtońskiego USA, Wielka Brytania i Japonia uznały status quo części swoich baz na Pacyfiku i zobowiązały się nie rozbudowywać na nich fortyfikacji.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
