275 z dnia 22.02.1958 r.[1] | |||||||||||||||||||||||||
kolegiata, kościół farny kościół parafialny | |||||||||||||||||||||||||
Kolegiata Najświętszej Marii Panny Królowej Świata | |||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||||||
Parafia | |||||||||||||||||||||||||
kolegiata • nadający tytuł |
od 1995 | ||||||||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Stargardu | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu stargardzkiego | |||||||||||||||||||||||||
53°20′12″N 15°02′48″E/53,336667 15,046667 | |||||||||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Kolegiata Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Stargardzie – kościół, jeden z najcenniejszych zabytków Pomorza Zachodniego[2][3][4] i jedna z najznakomitszych świątyń gotyckich w zlewisku Morza Bałtyckiego, oddziałująca na liczne realizacje w regionie[5]; kościół zamyka od strony południowej wschodnią pierzeję Rynku Staromiejskiego. Bryła kolegiaty widoczna jest ze wszystkich prowadzących do miasta dróg. W krajobrazie Stargardu porównywalna z nią pod względem wysokości jest jedynie wieża kościoła św. Jana — trzecia co do wysokości w województwie, po archikatedrze szczecińskiej i Kościele Mariackim w Chojnie. Wieża kolegiaty NMP, ze swoją wysokością 83,5 metra, zajmuje natomiast dziewiętnaste miejsce w kraju i piąte w województwie. Ze względu na okazałą bryłę, kościół zwany jest często (nieprawidłowo) katedrą.
Pierwotna świątynia powstała w 1242[6]. Była drewniana lub z granitowych ciosów[7]. Powstanie pierwszego w tym miejscu kościoła związane jest z lokacją miasta na prawie magdeburskim. Kościół powstał - zgodnie z prawem lokacyjnym - przy nowo wytyczonym placu targowym (późniejszy Rynek Staromiejski). Najstarsze wzmiankowanie o funkcjonowaniu w tym miejscy kościoła pochodzi z 1248 z dokumentu biskupa kamieńskiego przekazującego miasto pod władanie księstwa pomorskiego[7].
W 1292 roku postanowiono o budowie, nowej, większej świątyni. Miała ona stanowić wotum za nadanie miastu lubeckich praw miejskich[8].
Pierwszy kościół murowany z gotyckiej cegły powstał w latach 1292-1324 na miejscu drewnianej świątyni z 1242.
Nowy kościół miał kształt halowy. Wewnątrz dzielił się na trzy nawy z wysuniętym na wschód prezbiterium. Od zachodu zamknięty był schodkowym szczytem ozdobionym smukłymi blendami. W tym czasie była to budowla bezwieżowa. W tym etapie budowy wzorowano się na kościele Mariackim w Kołobrzegu[9].
O budowie kościoła Mariackiego świadczy odnaleziony w XIX wieku w jabłku sygnaturki prezbiterium dokument:
Anno
A Nato Mundi Salvatore Jesu Christo
MDCXXII
Ab urbe nac Neo-Stargardia Condita
CCCLXXIX
A primis Templi Mariani principiis
CCCXXX
W roku pańskim 1622 upłynęło 379 lat od lokacji Nowego-Stargardu i 330 od daty założenia świątyni Mariackiej.
W latach 1388-1500 kościół przebudowywano zgodnie z wizją Henryka Brunsberga. Nadano mu postać bazyliki, dobudowując m.in. nowe prezbiterium i wieniec kaplic wokół świątyni, a także kaplicę Mariacką i wieże. Wyposażono go (również za sprawa darczyńców prywatnych) w ponad 50 ołtarzy, 8 dzwonów i troje organów.
Po wprowadzeniu na Pomorzu Reformacji (1534) również stargardzki kościół przeszedł na rzecz wyznania luterańskiego.
W XVII wieku świątynia poważnie ucierpiała w wyniku pożaru, podobnie jak całe miasto. Odbudowa trwała 25 lat i nadała jej wystrój barokowy. Regotyzację przeprowadzano dwukrotnie: w latach 1817-19 pod kierunkiem K. Liebenowa oraz na przełomie XIX/XX wieku pod kierunkiem H. Denekego. Po zakończeniu przez niego prac, ponowne poświęcenie świątyni odbyło się 30 sierpnia 1911 w obecności pary cesarskiej – Wilhelma II i Augusty Wiktorii.
W wyniku drugiej wojny światowej zniszczeniu uległy dachy i wieża północna, zaś wnętrze zostało zdewastowane. Po prowizorycznej odbudowie w latach 1946-48 budynek wykorzystywano jako magazyn - aż do 1957 roku, kiedy to kard. Stefan Wyszyński rekonsekrował kościół. Odbudowa trwała dalej i w 1962 roku przywrócono wieży hełm; w roku 1966 został ufundowany witraż poświęcony patronce parafii, NMP Królowej Świata; zainstalowano go w oknie zachodniej elewacji, nad głównym portalem. Zostały także ufundowane nowe organy. Do lat 70. XX w. w ówczesnej klasyfikacji kościół zaliczany był do zabytków klasy zerowej.
W 1995 uzyskał status kolegiaty.
W roku 2001 rozpoczął się remont kaplicy Mariackiej oraz wieży północnej, na której w 2006 otwarto taras widokowy. W rok później rozpoczęto wymianę dachówek nad nawą główną, nawami bocznymi i kaplicami. W tym czasie uzupełniono elementy witraży z początku XX wieku. W najbliższych latach przewiduje się renowację murów zewnętrznych świątyni.
Kolegiata jest siedzibą dziekana dekanatu Stargard Wschód.
Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 17 września 2010 kolegiata wraz z systemem murów obronnych została uznana za pomnik historii[5].
Kolegiata Najświętszej Marii Panny jest usytuowana w południowo-wschodnim narożniku Rynku Staromiejskiego, jest orientowana zgodnie ze średniowiecznymi zasadami – prezbiterium zwrócone ku wschodowi. Wzniesiona została z cegły na fundamentach z ciosów granitowych. Zbudowana na planie wydłużonego prostokąta zamkniętego od wschodu wielobocznie. Całkowita długość kościoła wynosi 79,5 m, szerokość 37,8 m, wysokość nawy 32,5 m, (jest to najwyżej sklepiony kościół w Polsce).
Świątynia niemal w całości jest budowlą średniowieczną, wznoszoną etapami od końca XIII wieku do końca XV w. W wyniku długo trwającej budowy pierwotny kościół (z przełomu XIII i XIV wieku) halowy, bezwieżowy, z jedną nawą prezbiterium uzyskał na przełomie XIV i XV wieku kształt dwuwieżowej bazyliki z prezbiterium otoczonym nawą obejścia i wieńcem kaplic przy obejściu i nawach bocznych.
Triforium chóru z chodem niepowtarzalne w regionie Morza Bałtyckiego.
Najokazalszą bryłę otrzymała Kaplica Mariacka założona po północnej stronie obejścia w formie wysuniętego poza lico murów ośmioboku, przykrytego odrębnym, namiotowym dachem. Po przeciwnej, południowej stronie powstała prostokątna zakrystia z Kaplica Anielską na piętrze.
Podziały elewacji i ścian wewnętrznych poszczególnych partii kościoła; prezbiterium, korpusu nawowego, kaplic przy nawach bocznych i wież są zróżnicowane. Odmienne sposoby opracowania ścian, okien, filarów, sklepień i detali architektonicznych partii budowli wynikają z długiego procesu ich wznoszenia, oraz są odbiciem przemian w rozwoju architektury na Pomorzu.
Z rzeźbiarskiego wyposażenia kościoła do naszych czasów przetrwały fragmentarycznie zachowane:
Malowidła zachowały się w:
Z zespołów witraży z 1911 wykonanych przez Linnemana z Frankfurtu nad Menem pozostało osiem witraży, z czego pięć w stanie dobrym.
Z wyposażenia ruchomego przetrwał drewniany, barokowy ołtarz główny, ufundowany w 1663 przez stargardzkiego mieszczanina, Krzysztofa Püttmanna. W predelli przedstawiono Ostatnią Wieczerzę. W retabulum pierwotnie znajdował się obraz Zdjęcie z Krzyża ufundowany w 1713. Na początku XX w. jego miejsce zajął obraz szczecińskiego malarza Henryka Rehtela Chrystus przed Piłatem wzorowany na sztychu Rembrandta. W zwieńczeniu przedstawiono wizerunek Chrystusa Zmartwychwstałego pochodzący najprawdopodobniej z XVII w. Po bokach umieszczono figury Maryi oraz św. Jana. Ołtarz wieńczy monumentalny krucyfiks z medalionami Ewangelistów.
Znajdujące się w kościele ołtarze boczne zostały zmontowane po 1945 z pochodzących z pierwszej połowy XVIII wieku epitafiów.
Ambona pochodzi z 1683 roku. Posiada dekorację oraz formę charakterystyczną dla rzemiosła snycerskiego Pomorza Zachodniego drugiej połowy XVII wieku[11]. Ambona pierwotnie wsparta była na postaci Mojżesza trzymającego tablice z dziesięciorgiem przykazań, obecnie zdemontowanej. Czasza dekorowana jest postaciami czterech ewangelistów. Baldachim zwieńczony jest postacią anioła i dekorowany motywami roślinnymi. Całość ambony utrzymana jest w tonacji czerni z elementami bieli i złoceniami.
Oprócz ołtarzy, z XVIII-wiecznego wyposażenia kościoła zachowały się jeszcze dwa drewniane architektoniczne obramowania wejść do kaplic; starsze z nich (z początku XVIII wieku) znajduje się obecnie przy wejściu do południowej kruchty podwieżowej.
Od początku istnienia roku świątynia należała do biskupstwa kamieńskiego kościoła katolickiego. W 1303, przy Kościele Mariackim powołano jeden z pięciu w diecezji archidiakonatów. W 1534 sejm trzebiatowski zdecydował o przyjęciu Pomorzu nauki protestanckiej jako religii państwowej. Po wprowadzeniu reformacji biskupstwo Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego. W latach 1945 - 1957 kościół stanowił własność Państwa Polskiego. Po wykonaniu zabezpieczenia wieży, świątynia służyła jako magazyn materiałów budowlanych. Po ponownym erygowaniu kościoła w 1957 roku przez prymasa Wyszyńskiego świątynia powróciła do kościoła katolickiego - pod zwierzchnictwo Administracji Apostolskiej w Gorzowie. W 1972 roku wraz z ustanowieniem nowego biskupstwa - szczecińsko-kamieńskiego kościół znalazł się w jego administracji. W 1992 diecezję podniesiono do rangi archidiecezji. W 1995 abp Marian Przykucki podniósł farę do godności kolegiaty, ustanawiając przy niej kapitułę stargardzką. Dziś kościół jest także siedzibą dziekana dekanatu Stargard-Wschód.
Nikt nie potrafił odpowiedzieć na pytanie, dlaczego stary gotycki kościół Mariacki w Stargardzie ma dwie wieże, ale tylko jedna z nich — północna — jest wielka i okazała, a druga — południowa — niższa, widać wyraźnie, że nieukończona.
Według legendy, spory na temat, jaki ma być kościół Mariacki i jakie mają być jego wieże, wybuchały jeszcze przed rozpoczęciem jego budowy w końcu XIII wieku. W owym czasie Pomorzem władali książęta z dynastii Gryfitów. Rajcowie byli zgodni tylko w kwestii, że ma to być kościół tak wielki i wspaniały, aby budził zazdrość mieszkańców Szczecina, a nawet Poznania. Kiedy jednak zaczęto dyskutować ile kościół ma mieć wież, radni się podzielili i doszło do niesamowitej wrzawy; burmistrz z trudem kierował obradami.
Najstarszy wiekiem rajca — Łukasz, przewodnik bractwa kościelnego — oświadczył:
Kiedy zdawało się, że wszyscy zaakceptowali jego wypowiedź, głos zabrał gruby, czerwony na twarzy kupiec, rajca Henryk, który miał swoje składy sukna w Hamburgu i Bremie:
Jeszcze inni, a wśród nich największy raptus, starszy cechu szewców — Krzych Dratwa, byli za tym, aby zamiast cesarzowi, jedną wieżę poświęcić księciu:
Dzień zbliżał się ku zachodowi, a zgody nie było.
Kościół jednak zaczęto budować i po latach wzniesiono wysoką wieżę północną i nazwano ją papieską. Jako druga miała być podwyższona wieża cesarska, ale wtedy w Europie rozgorzała wojna między cesarzem a papieżem o prymat rządów nad światem i nie wiadomo było kto zwycięży. Wieży południowej nie wzniesiono także dlatego, że w architekturze nastała moda na jedną wieżę w kościołach.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.