Osiedle na mapie Wacława Grodeckiego, Poloniae finitimarumgue locarum descriptio[4]
W XVI w. w miejscowości funkcjonował klasztor prawosławny[5]. Klasztor ten został najprawdopodobniej utworzony w 1490 r. W 1630 r. zabudowania monasterskie przekazane zostały katolickiemu zakonowi jezuitów. W 1571 r. wzmiankowana jest także niezależna od monasteru parafialna cerkiew prawosławna w Klewaniu[6]. Po włączeniu Wołynia do Rosji w II rozbiorze Polski (1793) przepływająca przez Klewań Stubła wyznaczała granicę z Rosją.
4 lipca 1941, dzień po wkroczeniu Wehrmachtu, miejscowi Ukraińcy oraz przybyli Niemcy urządzili pogrom, którego ofiarą padło 400[8] lub 700[9] Żydów; spalono synagogę. 11 kwietnia 1942 r. Niemcy rozstrzelali w Klewaniu dalszych 30 Żydów oraz 18[8] (według innej wersji – kilku[9]) Polaków. Zdaniem W. i E. Siemaszków stało się to wskutek prowokacji Ukraińców, którzy wywiesili antyniemieckie plakaty w języku polskim[9]. 15 maja 1942 r. wszyscy żydowscy mieszkańcy miasteczka (ok. 1500 osób) zostali rozstrzelani; egzekucji dokonywało Sicherheitsdienst z Równego przy współpracy niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji[8].
W czasie rzezi wołyńskiej do Klewania ściągali z okolicy polscy uchodźcy. Od kwietnia 1943 w miejscowości stacjonowała kompania 202. batalionu policyjnego złożonego z Polaków. Ponadto Niemcy utworzyli nieskoszarowany (Eizeldienst) oddział miejscowej polskiej policji. Oba oddziały broniły Polaków i ewakuowały uchodźców do Łucka, zwalczały UPA i pacyfikowały ukraińskie wioski. Dwukrotnie doszło także do walki polskich policjantów z miejscową policją ukraińską. W sierpniu 1943 r. oddziały UPA zaatakowały Klewań, Polakom z odsieczą przybył oddział węgierski; liczba ofiar tego napadu nie jest znana. W miasteczku istniała także polska samoobrona pod przywództwem ks. Piotra Sąsiadka; dzięki niej Polacy przetrwali do nadejścia Armii Czerwonej w 1944 roku[9].
zamek[11] – od końca XV w. główna rezydencjapolskich książątCzartoryskich. Zamek zbudowany został przez ks. Michała Czartoryskiego, starostębracławskiego. Część zamku przebudowano w 1817 r. i umieszczono tu gimnazjum polskie, zamknięte w 1831 r. przez Rosjan, którzy przenieśli je – wraz z bogatymi zbiorami – już jako gimnazjum rosyjskie do Równego. Czartoryscy sprzedali w 1860 r. swoje dobra carowiAleksandrowi II, a w dawnym ich pałacu mieścił się później zarząd wołyńskich apanaży. W czasie I wojny światowej podczas walk austriacko-rosyjskich w 1915 r. budynek został zrujnowany. W II Rzeczypospolitej w odrestaurowanym wówczas zamku mieściła się szkoła. Z pierwotnego zamku dochowała się wówczas wieloboczna baszta. Zamek stoi na urwisku nad Stubłą, a szczególnie malowniczo przedstawia się on od zachodu przy wjeździe do miasta szosą od strony Łucka i Ołyki. Otaczały go niegdyś fosy, przez które wiódł zwodzony most. W okresie 1939-1953 w zamku znajdowało się więzienie (1939-1942 sowieckie, 1942-1945 niemieckie i 1945-1953 ponownie sowieckie)[12].
obraz Matki Boskiej Klewańskiej – w kościele farnym na ścianie prezbiterium znajdował się duży obraz Madonny uchodzący za dzieło Carla Dolce z XVII-wiecznej szkoły bolońskiej. W bocznym ołtarzu obraz Matki Boskiej z zamku ks. Czartoryskich. Obraz od XVI wieku słynął z cudów, co zostało nawet protokolarnie potwierdzone przez notariusza apostolskiego Baptista de Rubeis. W 1945 roku, kiedy jasne stało się, iż polscy mieszkańcy Klewania zostaną wywiezieni na zachód przez Armię Czerwoną, jedna z mieszkanek Stanisława Basaj wywiozła obraz ze sobą. 6 czerwca 1945 roku cudowny obraz znalazł się w Skwierzynie. Do 1950 roku ukrywano płótno na plebanii św. Mikołaja, a w 1951 roku umieszczono je w prowizorycznym ołtarzu w kaplicy pod chórem. W 1968 roku znalazł się w głównym ołtarzu, a uroczystej intronizacji dokonano 23 maja 1992 roku.
piętrowa, murowana barokowa synagoga z XVII w., spalona i przebudowana po II wojnie światowej na zakład przemysłowy[13]
Przypisy
↑Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.61.
↑Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7431-127-4.
↑S. Horin, Prawosławni monastyri na Wołyni u druhij połowyni XV – perszij połowyni XVI stolittia, [w:] red. J. Skarbek, Samoidentyfikacja mniejszości narodowych i religijnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Problematyka atlasowa, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998, ISBN 83-85854-34-7, s. 98.
↑Gmina żydowska w Klewaniu. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2012-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)]. (pol.).
↑Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
↑Клеванський замок. www.ukrain.travel. [dostęp 2014-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ukr.).
↑ abcGrzegorzG.RąkowskiGrzegorzG., Wołyń. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część I, Pruszków: Rewasz, 2005, s. 264–266, ISBN 83-89188-32-5, OCLC 69330692.
Linki zewnętrzne
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Klewań
50°44′45″N 26°00′47″E/50,745833 26,013056
