Jesion (FraxinusL.) – rodzaj roślin z rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów[3]. Rośliny te występują na półkuli północnej głównie w strefie umiarkowanej, z nielicznymi gatunkami sięgającymi strefy międzyzwrotnikowej[5] (na południu granica zasięgu rodzaju sięga po Meksyk i Jawę[6]. W Europie rośnie dziko 5 gatunków[5], z czego w Polsce obecny jest jeden – jesion wyniosłyF. excelsior (poza tym jako antropofity zadomowione obecne są jesion pensylwańskiF. pennsylvanica i jesion wąskolistny F. angustifolia, a szereg kolejnych gatunków jest uprawianych[7]).
Jesiony są ważnymi drzewami dostarczającymi drewna w Europie i Ameryce Północnej. Ich drewno używane jest do wyrobu mebli[6], narzędzi, przyrządów sportowych, dawniej sporządzano z niego też karoserię aut i koła pojazdów[6][5]. Jesiony sadzone są jako drzewa przydrożne i uliczne, uprawiane są w kolekcjach dendrologicznych[8]. Młode owoce bywały spożywane piklowane[6]. Niektóre gatunki wykorzystywane były i są jako lecznicze[5].
Morfologia
Pokrój
Niektóre gatunki to krzewy (np. jesion nietypowy, żółtodrzewny), ale większość to drzewa, niekiedy niskie, nieprzekraczające kilkunastu metrów wysokości, ale też i okazałe – osiągające ok. 40 m wysokości (np. jesion wyniosły, amerykański i kwiecisty). Pędy są nagie lub owłosione, w węzłach często nieco spłaszczone lub czworokątne[8].
Sezonowe (zimozielone tylko u F. uhdei), nakrzyżległe, nieparzystopierzasto złożone (rzadko zredukowane do trzech lub pojedynczych listków, np. u odmian). Listki zwykle są wydłużone, od wąskolancetowatych do jajowatych, rzadko zaokrąglone (jesion nietypowy). Ich brzegi są piłkowane, czasem niemal całobrzegie[8].
Jednopłciowe i obupłciowe, przy czym rośliny są jednopienne, dwupienne lub poligamiczne. Kwiaty zebrane są w kwiatostany szczytowe lub wyrastające w kątach liści, skupione w pęczki, wiechy lub grona[9][8]. Kielich calkiem zredukowany lub dzwonkowaty, z czterema działkami[9]. Korona kwiatu zredukowana całkiem lub wykształcona w postaci dwóch albo czterech płatków[9]. W kwiatach męskich i obupłciowych obecne są dwa, rzadko cztery pręciki. W kwiatach żeńskich i obupłciowych występuje zalążnia górna, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami[6][9]. Szyjka słupka z rozwidlonym znamieniem[6].
Skrzydlaki jednonasienne, składające się z płaskiego lub walcowatego orzeszka oraz skrzydełka zaczynającego się na jednym końcu orzeszka lub od jego nasady. Wyjątkowo (F. sieboldiana) występują trzy skrzydełka. Owoce są spłaszczone lub wygięte (F. raibocarpa), ze skrzydełkiem na końcu zaokrąglonym, zaostrzonym lub wyciętym[8].
Biologia
Liczba chromosomów: Podstawową liczbą jest x=23. Większość gatunków jest diploidalna (2n=46). Do wyjątków należą jesion chiński, który jest heksaploidem (2n=138=6x), jesion aksamitny w odmianie F. velutina var. coriacea – tetraploidalny (2n=92=4x) i jesion amerykański o wielu kariotypach[10].
Systematyka
Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), a w jej obrębie z plemienia Oleeae[11].
Fraxinus xanthoxyloides (G.Don) Wall. ex A.DC. – jesion żółtodrzewny
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdDavid J.D.J.MabberleyDavid J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 371, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
↑ abcdefRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 416. ISBN 0-333-73003-8.
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 84, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abcdefWłodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 184-235. ISBN 83-01-12029-0.
↑ abcdK. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 302. ISBN 978-3-642-62200-7.
↑Maciej Giertych Zmienność genetyczna jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior L.). Sylwan 1995, nr 6. str. 87.
↑Genus Fraxinus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-11].
