Jan Kott
Data i miejsce urodzenia

27 października 1914
Warszawa

Data i miejsce śmierci

22 grudnia 2001
Santa Monica

Zawód, zajęcie

literat, nauczyciel akademicki

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Paryski

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych (1920–1941) Oficer Orderu Sztuki i Literatury (Francja)

Jan Kott (ur. 27 października 1914 w Warszawie, zm. 22 grudnia 2001 w Santa Monica) – polski krytyk i teoretyk teatru, poeta, tłumacz, eseista, krytyk literacki, współzałożyciel lewicowego tygodnika „Kuźnica”.

Kott był autorem ponad 30 książek, w których zajmuje się teatrem od czasów antycznych po współczesne. Najbardziej znane są jego interpretacje dramatów Szekspira: Szkice o Szekspirze (1961), wydane później w poszerzonej wersji jako Szekspir współczesny (1965), wielokrotnie wznawiane i przetłumaczone na wiele języków, m.in. angielski, niemiecki, francuski, hiszpański, portugalski, grecki i arabski.

Publikował artykuły w "Dialogu" i "Twórczości", oraz między innymi w "The New Republic", "Partisan Review", "The New York Times Book Review”, "Theater Quarterly", "The Drama Review". Współpracował z londyńskimi "Wiadomościami”. Pod koniec życia publikował w "Tygodniku Powszechnym" i „Zeszytach Literackich".

Jest laureatem wielu nagród, m.in. Nagrody Herdera (Wiedeń 1964), Nagrody Alfreda Jurzykowskiego (Nowy Jork 1976), Nagrody George’a G. Nathana za zbiór „The Theater of Essence” (1985).

Życiorys

Pochodził z mieszczańskiej, od kilku pokoleń spolonizowanej, rodziny żydowskiej. W 1919 roku został ochrzczony, był praktykującym katolikiem i nawet pod wpływem rozmów z Jacques Maritain rozważał wstąpienie do zakonu. W 1927 rozpoczął naukę w gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Jego kolegami klasowymi byli Ryszard Matuszewski i Jan Nowak-Jeziorański, z którymi przyjaźnił się do końca życia. W 1929 założył grupę „Młoda Swastyka” i odbijał na hektografie pismo o tej samej nazwie.

W latach 1932–1936 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Na początku studiów wstąpił do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, z którego wystąpił w 1934 roku. Równocześnie Związał się z Kołem Polonistów UW i Kołem Socjologii Pozytywnej[1]. Na początku studiów wstąpił do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, z którego wystąpił w 1934.

Jego debiutem literackim był artykuł Kryzys zamiłowań estetycznych w piłsudczykowskiej „Kuźni Młodych” z 1932. W 1934 wraz z Ryszardem Matuszewskim i Włodzimierzem Pietrzakiem założył Klub Artystyczny „S” w wydawnictwie Hoesicka, do czego namówił ich pracujący w księgarni wydawnictwa subiekt Adam Bromberg. Działalność w Kole Polonistów, zdominowanym przez marksistę Stefana Żółkiewskiego, miała duże znaczenie w kształtowaniu światopoglądu Kotta (wówczas wziął udział w nielegalnej demonstracji komunistycznej, za co przesiedział kilka dni w areszcie). W 1936 przeszedł kurs podchorążówki w Zambrowie. Po odbyciu rocznej służby pracował krótko w Państwowym Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. W czerwcu 1939 poślubił Lidię Joannę Steinhaus (1919–2000), córkę wybitnego matematyka Hugo Steinhausa, którą poznał podczas studiów w Paryżu[2].

Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939. Następnie mieszkał w Warszawie, po stronie aryjskiej, ukrywając swoje żydowskie pochodzenie[1]. Od 1943 był członkiem PPR, od 1944 oficerem AL i redaktorem konspiracyjnego czasopisma „Młoda Demokracja”.

Po wojnie blisko związany z władzą komunistyczną, współzałożyciel i redaktor lewicowego tygodnika „Kuźnica” – organu PPR dla intelektualistów (1945–1948). W 1948 współzałożyciel Instytutu Badań Literackich PAN[1]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[3].

W latach pięćdziesiątych atakował „wrogów socjalizmu” – od Kościoła katolickiego, zbrojnego podziemia i gen. Andersa po „reakcyjnych” twórców. Usiłował dyskredytować m.in. dorobek Zygmunta Krasińskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Stefana Żeromskiego, Henryka Sienkiewicza i Josepha Conrada. Gwałtownie atakował wymowę Lorda Jima Conrada, widząc w głoszonych w nim ideałach heroizmu i honoru wzór „niebezpiecznej ideologii”, wyznawanej później przez żołnierzy AK, którą oskarżał o faszyzację. Krytykował Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego, uważając je za groźną książkę, na której wychowało się pokolenie kondotierów. Ewa Siedlecka, wspominając o jego działalności we wczesnych latach 50., określiła go mianem „cynicznego młodego marksisty”.

Po IV Zjeździe Związku Literatów Polskich w 1949 r., który uczynił socrealizm obowiązującą doktryną, skoncentrował się na działalności dydaktycznej oraz badaniu twórczości Stanisława Trembeckiego. Był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego (1949–1952) i Uniwersytetu Warszawskiego (1952–1969). W 1957 wystąpił z PZPR i związał się ze środowiskami kontestującymi rzeczywistość PRL-u, a w 1964 podpisał List 34 skierowany przeciwko cenzurze. W działalności krytycznoliterackiej skoncentrował się na Szekspirze, stając się z czasem światowej sławy znawcą tematu.

W 1966 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał na Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Po wydarzeniach marca 1968 został przez władze PRL pozbawiony tytułu profesora i wystąpił o azyl w USA. Od 1969 wykładał na Nowojorskim Uniwersytecie Stanowym w Stony Brook (do emerytury w 1983). W 1979 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Publikował książki i artykuły, m.in. w „The New Republic”, „Partisan Review”, „The New York Review”, „Theater Quarterly” czy „The Drama Review”, współpracował też z londyńskimi „Wiadomościami”. W 1976 został głównym dramaturgiem w Burgtheater w Wiedniu. Po przejściu na emeryturę wykładał jeszcze w The Getty’s Center w Santa Monica. Członek honorowy Modern Language Association of America, członek prestiżowego Stowarzyszenia Phi Beta. W ostatnich latach życia publikował w „Tygodniku Powszechnym”, „Zeszytach Literackich”, „Dialogu” i „Twórczości”. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[4].

Archiwum Jana Kotta znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.

Publikacje

  • Podwojony świat (1936) (zbiór wierszy)
  • Mitologia i realizm. Szkice literackie (1946)
  • Węgiel (1946) (publicystyka)
  • Po prostu. Szkice i zaczepki (1946)
  • O społecznym awansie (1947) (publicystyka)
  • O „Lalce” Bolesława Prusa (1948)
  • Szkoła klasyków (1949)
  • Nowy Świętoszek (1950) (komedia, razem ze Stanisławem Dygatem)
  • Trembecki w świetle rękopisów i pierwodruków (1950)
  • Trwałe wartości literatury polskiego Oświecenia (1951)
  • Wiktor Hugo – pisarz walczący (1952)
  • Jak wam się podoba (recenzje teatralne, cz. 1 – 1955, cz. 2 – 1957, cz. 3 – 1962)
  • Postęp i głupstwo. Szkice (t. 1. Publicystyka. Notatki z podróży 1945-1956, tom 2. Krytyka literacka. Wspomnienia 1945–1956, 1956)
  • Szkice o Szekspirze (1961)
  • Szekspir współczesny (1965)
  • Aloes. Dzienniki i małe szkice (1969)
  • Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej (1986)
  • Kamienny potok. Szkice (1981)
  • Przyczynek do biografii (1990)
  • Pisma wybrane (tom 1–3, 1991)
  • Płeć Rozalindy. Interpretacje. Marlowe, Szekspir, Webster, Büchner, Gautier (1992)
  • Nowy Jonasz i inne szkice (1994)
  • Bajeczki dla Lidusi (1994)
  • Kadysz. Strony o Tadeuszu Kantorze (1997)
  • Lustro. O ludziach i teatrze (2000)
  • Powiastki dla wnuczek (2002)
  • tłumaczenie Ladacznicy z zasadami Sartre’a

Ordery i odznaczenia

Najważniejsze nagrody

  • Nagroda Państwowa II stopnia w dziedzinie literatury
  • 1964 – Nagroda im. Herdera
  • 1985 – amerykańska nagroda George’a G. Nathana dla najlepszego krytyka teatralnego roku
  • 1988 – nagroda Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka ITI (Międzynarodowego Instytutu Teatralnego) za Zjadanie bogów
  • 1998 – nagroda im. Tadeusza Kantora

Przypisy

  1. a b c Różne oblicza teatru. Bohaterowie galerii Dziedzictwo. „Skarpa Warszawska”, s. 71, grudzień 2021. 
  2. Ukrywanie Żydów przez współtwórcę grupy poetyckiej „Żagary”. Historia Jerzego Zagórskiego i jego żony Marii | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-08-20].
  3. Jarosław Iwaszkiewicz, Dzienniki t. III 1964-1980, oprac. i przypisy Agnieszka i Robert Papiescy, Radosław Romaniuk, wstęp Andrzej Gronczewski, Warszawa 2011, s. 46.
  4. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.
  5. M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  6. M.P. z 1943 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
  7. a b Jan Kott, czyli Melpomena jest dumna | AICT Polska [online], 25 lutego 2007 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
  8. Jan Kott [online], prabook.com [dostęp 2023-08-14] (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Archiwum Emigracji – archiwum Jana Kotta
  • Przyczynek do portretu. Jan Kott (film z 1994) (vod.tvp.pl)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się