Józef Węgrzyn
Ilustracja
Józef Węgrzyn (1927)
Data i miejsce urodzenia

13 marca 1884
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 września 1952
Kościan

Zawód

aktor teatralny i filmowy

Współmałżonek

Zofia Lindorfówna

Lata aktywności

1904–1952

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki
Józef Węgrzyn, wizerunek na pocztówce, 1910–1925
Józef Węgrzyn wraz z synem Mieczysławem oraz Halina Bruczówna w filmie Przestępcy (1919)
Z Jadwigą Smosarską w pierwszej ekranizacji Trędowatej (1926)
Józef Węgrzyn w karykaturze Eli Kochańskiego, 1905–1940 r.
Grób Józefa Węgrzyna na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Józef Węgrzyn (ur. 13 marca 1884 w Warszawie, zm. 4 września 1952 w Kościanie) – polski aktor teatralny i filmowy oraz reżyser, uznawany za jedną z ważniejszych postaci przedwojennego polskiego teatru i kina.

Życiorys

Był synem dozorcy Walentego Węgrzyna i Karoliny z Beslerów. Jego starszym bratem był Maksymilian Węgrzyn, aktor i reżyser[1].

Ukończył szkołę realną w Krakowie, gdzie mieszkał u swego brata Maksymiliana, i szkołę dramatyczną Gabrieli Zapolskiej.

Debiutował w 1904 na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie jako Eros w sztuce J. Żuławskiego Eros i Psyche. W latach 1905–1912 był aktorem Teatru Miejskiego w Krakowie. W 1912 występował w Rosji z zespołem teatru A. Szyfmana, a po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie, gdzie został aktorem Teatru Polskiego w Warszawie. 29 stycznia 1913 wystąpił w premierze inauguracyjnej tego teatru, którą był Irydion Zygmunta Krasińskiego, grając tytułową rolę[2]. W latach 1916–1924 występował w Teatrze Rozmaitości, a w latach 1924–1938 w Teatrze Narodowym. Z Warszawy często wyjeżdżał na występy gościnne, brał też udział w objazdowych spektaklach Reduty (1930).

W latach 1914–1939 grał w wielu polskich filmach, m.in.: Słodyczy grzechu (1914), Urodzie życia (1921), Trędowatej (1926), Dziejach grzechu (1933). Partnerował w nich między innymi Poli Negri i Jadwidze Smosarskiej. Dzięki roli w filmie Carat i jego sługi stał się gwiazdorem i jednocześnie amantem.

Ogromną popularność zyskał dzięki roli w Iwonce (1925)[3]. Film nie zachował się w całości (ostatnio odnaleziono 20-minutowy fragment dzieła), ale zachowały się fotosy oraz recenzje wielkich krytyków. Tak pisał o roli Węgrzyna Antoni Słonimski[3]:

Węgrzyn ma najpiękniejszy głos z aktorów polskich, ale to tylko troszkę mu pomaga w kinematografie. Odegrał on w Iwonce rolę wykwintnisia, demona elegancji. Już w pierwszej scenie widzieliśmy, jak pije sam szampana i rzuca papierosy na dywan. Tego nie robi nawet Beylin, kiedy jest sam w pokoju.

Rok później stanął po obu stronach kamery, reżyserując wraz z Edwardem Puchalskim słynną Trędowatą na podstawie powieści Heleny Mniszkówny. Wcielił się również w rolę Rudeckiego, ojca Stefci. W tej samej roli wystąpił dziesięć lat później, tym razem w dźwiękowej ekranizacji powieści wyreżyserowanej przez Juliusza Gardana[4].

Pierwszym filmem dźwiękowym, w którym wystąpił, był dramat polityczny Dziesięciu z Pawiaka (1931). Zagrał w nim przywódcę niepodległościowej organizacji bojowej[4].

Sporą popularność przyniosły mu także role w Znachorze (1937) i Profesorze Wilczurze (1938) w reżyserii Michała Waszyńskiego oraz Testamencie profesora Wilczura (1939) w reżyserii Leonarda Buczkowskiego, w których wcielił się w postać doktora Dobranieckiego[4].

Po 1939 roku

Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, zapewne w związku z wykreowaną w lipcu w Teatrze Polskim rolą Battlera w spektaklu Genewa George'a Bernarda Shawa, która była parodią Hitlera. W 1940 został zwolniony i zaczął grać w jawnych teatrach (najpierw w rewiach w teatrze Złoty Ul, potem w repertuarze dramatycznym w teatrze Komedia (1941–44) i dorywczo w teatrze Miniatury). 27 listopada 1943 obchodził w teatrze Komedia jubileusz czterdziestolecia pracy artystycznej[1].

Po powstaniu warszawskim, zniszczony nałogiem alkoholowym w który wpadł po tragicznej śmierci syna, aby zdobyć środki do życia otworzył we Włochach niewielki sklepik, w którym sprzedawał m.in. bimber[5].

W 1946 roku zagrał w swoim ostatnim filmie Dwie godziny w reżyserii Stanisława Wohla.

Po wojnie przeniósł się do Łodzi, gdzie powrócił na scenę. W latach 1946–1948 był aktorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi. Występował również gościnnie w Warszawie i Bydgoszczy. W 1950 roku zagrał w łódzkim „Teatrze Osa” swą ostatnią rolę Strzechy w Złotych niedolach Władysława Krzemińskiego.

Życie prywatne

Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną miał dwójkę dzieci, syna Mieczysława (aktora) i córkę Zofię. Drugą żoną Węgrzyna była Zofia Lindorfówna, dla której porzucił swą pierwszą żonę oraz przeszedł na prawosławie. Ślub odbył się w cerkwi na warszawskiej Pradze. Drugie małżeństwo było bezdzietne i rozpadło się po 15 latach.

W 1942 roku syn Węgrzyna – Mieczysław – został aresztowany przez Gestapo. Wywieziono go do Auschwitz, gdzie kilka tygodni później rozstrzelano przed blokiem 11. Aktor załamał się psychicznie i popadł w alkoholizm[5]. Stwierdzono też u niego schizofrenię. Kilka ostatnich lat życia spędził w szpitalu psychiatrycznym w Kościanie, gdzie zmarł w zapomnieniu w 1952 roku[3].

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 293-4-5,6)[6].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Józef Węgrzyn jest patronem jednej z ulic w Warszawie[9].

Kazimierz Biernacki jest autorem biografii aktora: Józef Węgrzyn, Kraków Wydawnictwo Literackie, 1969.

Filmografia

  • 1914 – Słodycz grzechu jako Czesław, brat Zygmunta
  • 1916 – Ochrana warszawska i jej tajemnice jako student, działacz polityczny
  • 1916 – Studenci jako Henryk, syn Lucjana i Madzi
  • 1916 – Wściekły rywal
  • 1917 – Arabella
  • 1917 – Carat i jego sługi jako legionista Roman Górski
  • 1917 – Jego ostatni czyn
  • 1917 – Kobieta
  • 1918 – Książę Józef Poniatowski jako Józef Poniatowski
  • 1918 – Carska faworyta jako carewicz
  • 1918 – Melodie duszy jako hrabia Henryk Y
  • 1918 – Mężczyzna jako adwokat Władysław Horski
  • 1918 – Złote bagno jako Jerzy Wirski
  • 1919 – Dla szczęścia jako redaktor Stefan Mlicki
  • 1919 – Krysta jako architekt Jerzy Orwicz
  • 1919 – Przestępcy jako inżynier Stefan Wirski
  • 1921 – Ludzie bez jutra jako rotmistrz huzarów Alfred Runicz
  • 1921 – Tamten jako Kazimierz Wielhorski
  • 1921 – Uroda życia jako Piotr Rozłucki
  • 1922 – Strzał jako przyrodni brat Ryszarda
  • 1922 – Tajemnica przystanku tramwajowego jako fryzjer pan Miecio
  • 1923 – Niewolnica miłości jako szlachcic Halski
  • 1923 – Od kobiety do kobiety jako aktor filmowy Jan Moreau
  • 1924 – Kiedy kobieta zdradza męża jako profesor Horski
  • 1924 – Skrzydlaty zwycięzca jako lotnik Zdzisław Orski
  • 1925 – Iwonka jako Gabriel, tajemniczy uwodziciel
  • 1925 – Sanin jako rotmistrz Zarudin
  • 1926 – Trędowata Reżyseria, jako Rudecki
  • 1926 – O czem się nie myśli jako majster fabryczny Wierciak
  • 1927 – Uśmiech losu jako doktor nauk matematycznych Witold Siewski
  • 1929 – Tajemnica skrzynki pocztowej jako,
  • 1931 – Dziesięciu z Pawiaka jako „Jur”
  • 1932 – Księżna Łowicka jako Walerian Łukasiński
  • 1933 – Dzieje grzechu jako paser
  • 1933 – Ostatnia eskapada jako przywódca bandy maruderów
  • 1936 – Pan Twardowski jako Zygmunt II August
  • 1936 – Trędowata jako Rudecki
  • 1936 – Wierna rzeka jako major
  • 1937 – Znachor jako doktor Dobraniecki
  • 1938 – Kościuszko pod Racławicami jako generał Józef Wodzicki
  • 1938 – Profesor Wilczur jako doktor Dobraniecki
  • 1938 – Rena jako dyrektor Szalski
  • 1938 – Strachy jako baletmistrz Dubenko
  • 1938 – Florian jako generał niemiecki Von Schultz
  • 1939 – Biały Murzyn jako hrabia Lipski
  • 1939 – Geniusz sceny jako Chłopicki
  • 1939/1941 – Żona i nie żona
  • 1939/1942 – Testament profesora Wilczura jako profesor Dobraniecki
  • 1946 – Dwie godziny jako „mistrz Amadeusz Ordoni” występujący w „Kolorowej”

Spektakle teatralne (wybór)

Józef Węgrzyn w przedstawieniu Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale Jana Nepomucena Kamińskiego w Teatrze Polskim (1913)
Józef Węgrzyn jako „Anioł” (1914)

Przypisy

  1. a b Józef Węgrzyn, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-01-18].
  2. Irydion, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2021-01-20].
  3. a b c Agnieszka Czarkowska-Krupa Agnieszka Czarkowska-Krupa ma konto: Józef Węgrzyn – polski Rudolf Valentino. OldCamera.pl, 2020-11-21. [dostęp 2021-01-19].
  4. a b c Józef Węgrzyn. Akademia Polskiego Filmu. [dostęp 2021-01-19].
  5. a b Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 109. ISBN 83-902520-0-7.
  6. Cmentarz Stare Powązki: WALENTY WĘGRZYN, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-09].
  7. M.P. z 1923 r. nr 143, poz. 369 „za propagandę w dziedzinie sztuki”.
  8. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
  9. Węgrzyna Józefa. [dostęp 2013-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-03)].

Bibliografia

  • Ludwik Sempoliński: Wielcy artyści małych scen. Warszawa: Czytelnik, 1977.
  • Syrena Record. Pierwsza polska wytwórnia fonograficzna = Poland’s first recording company: 1904–1939. ISBN 83-917189-0-5.
  • Zbigniew Adrjański: Kalejdoskop estradowy. Leksykon polskiej rozrywki 1944–1989 : artyści, twórcy, osobistości. Warszawa: Bellona, 2002. ISBN 83-11-09191-9.

Linki zewnętrzne

  • Józef Węgrzyn w bazie IMDb (ang.)
  • Józef Węgrzyn w bazie Filmweb
  • Józef Węgrzyn w bazie filmpolski.pl
  • Józef Węgrzyn, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09].
  • Monika Mokrzycka-Pokora: Józef Węgrzyn. [dostęp 2013-01-09].
  • Materiały dotyczące Józefa Węgrzyna w bibliotece Polona

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się