Grób Abrama Grynberga, ojca Henryka Grynberga, na cmentarzu żydowskim na Woli w WarszawieTablica na budynku dworca Warszawa Gdańska upamiętniająca Polaków żydowskiego pochodzenia zmuszonych do opuszczenia kraju po marcu 1968
W okresie okupacji niemieckiej, ze względu na żydowskie pochodzenie, w latach 1942–1944 ukrywał się w Radoszynie i okolicach oraz – na tzw. aryjskich papierach – w Warszawie. Z całej licznej rodziny Holocaust przeżyli – dzięki pomocy Polaków – tylko on i jego matka. Ojca Grynberga – Abrama – zabił polski chłop[1], któremu ten oddał na przechowanie dwie krowy. Dwuletniego brata, wydanego przez polskich sąsiadów, zabili Niemcy na terenie pobliskiego Jadowa[2].
Od 1 kwietnia 1959 do 31 grudnia 1967 pracował w warszawskim Teatrze Żydowskim[3]. W 1967 wraz z zespołem teatru wyjechał na występy do USA i pozostał na emigracji[4]. Studiował literaturę rosyjską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles; pracował w U.S. Information Agency i w rozgłośni Głos Ameryki w Waszyngtonie; współpracował z emigracyjnymi pismami literackimi.
Debiutował opowiadaniem Ekipa „Antygona” („Współczesność” 1959, nr 22). Jego pierwszą książką był zbiór opowiadań pod tym samym tytułem (1963)[5].
1 grudnia 2006 „Życie Warszawy” podało informację, że Henryk Grynberg został zarejestrowany 11 października 1956 przez Wydział VII Dep. I jako tajny współpracownik SB o pseudonimie „Reporter”. Zdaniem gazety przekazywał informacje na temat rodziny i znajomych[8]. Okoliczności tego zdarzenia pisarz przedstawił w wywiadzie dla „Życia Warszawy” z 5 lutego 2007[9] i w książce Ciąg dalszy. Wyjaśnił, że jego kontakty z UB (nie SB), a następnie z wywiadem trwały nie dłużej niż pół roku i były pozorowaniem współpracy wymuszonym poprzez zagrożenie aresztowaniem jego ojczyma[10]. Zaprzeczył także, jakoby kiedykolwiek na kogoś, poza napisaniem pozytywnej opinii o trzech kolegach ze studiów, donosił[11].
Jego utwory zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in. angielski, francuski, niemiecki, hebrajski i niderlandzki.
Nagrody i wyróżnienia
Jest laureatem nagród literackich, m.in. Nagrody Kościelskich (1966). Cztery jego książki były nominowane do Nagrody Literackiej Nike (Drohobycz, Memorbuch, Monolog polsko-żydowski, Uchodźcy).
Wiersze wybrane z lat 1964–1983, wybór J. Salmonowicz (1985)
Pomnik nad Potomakiem (1989)
Wróciłem. Wiersze wybrane z lat 1964–1989, wybór i oprac. R. Stiller (1991)
Rysuję w pamięci (1995)
Z Księgi Rodzaju (2000)
Dowód Osobisty (2006)
Dramaty
Kronika (1984)
Pamiętnik pisany w stodole (1992)
Kabaret po tamtej stronie (1997)
Eseje o twórczości Henryka Grynberga
Antysemityzm i Holocaust w eseistyce Henryka Grynberga. cz. 1., publikacja Yebood.com, jest to analiza Prawdy nieartystycznej, wydania berlińskiego, 1981[12]
Antysemityzm i Holocaust w eseistyce Henryka Grynberga. cz.2., publikacja Yebood.com, jest to ciąg dalszy analizy Prawdy nieartystycznej, wydania berlińskiego, 1981[13]
Przypisy
↑W utworze Zwycięstwo Grynberga pada nazwisko „Wojtyński”, u którego ojciec autora miał się ukrywać. Wojtyński miał zabić ze strachu przed zawistnymi sąsiadami, którzy zazdrościli mu zarobku za ukrywanie Żyda. Ponieważ Abram Grynberg ukrywał majątek u sąsiadów Wojtyńskiego, Wojtyński bał się, że ludzie mu nie wybaczą, jak Grynberg przeżyje wojnę, bo „przyjedzie odebrać swoje”, zob. H. Grynberg, Zwycięstwo, [w:] tegoż, Żydowska wojna; Zwycięstwo, Wielka Litera, Warszawa 2012, s. 140–141, ISBN 978-83-63387-36-5. Nazwisko „Wojtyński”, jako mordercy, pada także w utworze Dziedzictwo.
↑ abMagdalena Prokopowicz (red.): Żydzi polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Demart, 2010, s. 101. ISBN 978-83-7427-392-3.
↑Elżbieta Lechicz-Niesiołowska, Główny specjalista ds. promocji i marketingu w Teatrze Żydowskim im. Estery Racheli i Idy Kamińskich (informacja z listu prywatnego, z prawem wykorzystania w Wikipedii).
↑Katarzyna Nowak (rozmowa z HenrykiemK.N.(H.Grynbergiem)Katarzyna Nowak (rozmowa z HenrykiemK.N.(H., Jestem uzależniony od tematu Holocaustu, „Nigdy więcej”, 2004, ISSN 1428-0884.brak strony (czasopismo)
↑Jarosław Fazan: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003, s. 168. ISBN 83-7220-574-4.
↑Henryk Grynberg: Dziedzictwo. Londyn: Aneks, 1993, s. 90. ISBN 0-906601-98-3.
↑Rafał Pasztelański,Henryk Grynberg mówi prawdę o współpracy z SB, Życie Warszawy, 2006-12-01.
↑HenrykH.GrynbergHenrykH., Autolustracja Henryka Grynberga, „Życie Warszawy”, 5 lutego 2007, Cytat: To nie były donosy. Donos to według słownika „tajne oskarżenie przed władzą o dokonaniu jakiegoś przestępstwa, wykroczenia przeciwko prawu, przeciwko obowiązującym przepisom”, albo „zgłoszenie do władz, najczęściej tajne, o dokonaniu wykroczenia przeciwko prawu lub o złamaniu obowiązujących norm zachowania”. A ja napisałem tylko, że jest dobrym studentem, uczęszcza regularnie na zajęcia, jest uświadomiony ideologicznie i wyrobiony politycznie – dziś trudno wyjaśnić, co wówczas znaczyło „wyrobiony” – że jest inteligentny, koleżeński, udziela się społecznie. To samo o koleżance, którą znałem tylko z widzenia. Po pół stroniczki, banały, jakie się pisało w opiniach uczniowskich i studenckich, żeby brzmiały pozytywnie. – I przyjął to? – Z uśmiechem. – Na co im coś takiego się zdało? – Wyjaśnia to Adam Bromberg w moim Memorbuchu [...].
↑TedT.LipienTedT., Communist era spy scandals still haunt U.S. government broadcasters, „FreeMediaOnline.org”, 8 czerwca 2007 [dostęp 2014-07-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-30], Cytat: Grynberg told the newspaper that the only reason he had signed a recruitment document was to protect his family. He said he was afraid that if he had refused to cooperate, his stepfather would have been charged with economic crimes and put in prison..
↑HenrykH.GrynbergHenrykH., Henryk Grynberg Responds, „freemediaonline.org”, W odpowiedzi do artykułu Teda Lipienia „Communist era spy scandals still haunt U.S. government broadcasters” [dostęp 2014-07-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-24], Cytat: Under pressure, I did sign a cooperation agreement with Polish intelligence (not military intelligence) on October 11, 1956 and received a one-time assignment to bring to the next meeting written characteristics (in Polish opinie) of three fellow students (two of them Jewish), no more than a page each..brak strony (czasopismo)
Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 14. ISBN 83-90-66296-5.
