Obszary lęgowe, trasy przelotów i zimowiska poszczególnych podgatunków
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Gęś białoczelna[5], gęś białoczółka[6] (Anser albifrons) – gatunek dużego, wędrownegoptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący północną Eurazję i Amerykę Północną. Przeloty w lutym–maju i wrześniu–grudniu. Zimuje w zachodniej i południowej Europie, południowo-zachodniej, południowej i wschodniej Azji, na zachodnich wybrzeżach i południu USA oraz w Meksyku[4][7]. W Polsce pojawia się licznie podczas przelotów, na północy i zachodzie kraju; zimuje głównie na zachodzie kraju[8]. Daje płodne mieszańce z gęsiami domowymi, np. gęsi pskowskie łyse (łyse – od białej plamy na czole).
A. albifrons albifrons – o różowym dziobie i pojedynczych pręgach na brzuchu. Zamieszkuje północną Rosję, w tym północną Syberię. Nie występuje w Ameryce Północnej.
A. albifrons flavirostris – o pomarańczowym dziobie i dużej ciemnej plamie na brzuchu. Zamieszkuje zachodnią Grenlandię; zimuje na Wyspach Brytyjskich.
A. albifrons gambelli – tajga północnej i środkowej Alaski, północno-zachodniej i północno-środkowej Kanady.
A. albifrons sponsa[10] – zachodnia Alaska; zimuje w Kalifornii i zachodnim Meksyku.
Niektórzy systematycy za osobny podgatunek A. albifrons frontalis uznają populację gęsi białoczelnej zamieszkującą wschodnią Syberię od Kołymy na wschód aż po arktyczną Kanadę[7].
Morfologia
Pacyficzna gęś białoczelna A. a. frontalis
Cechy gatunku
Samiec i samica ubarwione jednakowo. Ogólnie upierzenie szare, na grzbiecie jaśniejsze poprzeczne pręgi. Ciemniejsza głowa. Na spodzie szerokie, czarne, poprzeczne pasy, u niektórych podgatunków zlewające się w jednolitą czarną plamę. Podogonie i pas wokół nasady dzioba aż do oczu białe. Nogi pomarańczowe, dziób pomarańczowy lub różowy (w zależności od podgatunku). Osobniki młodociane mają szarą nasadę dzioba (bez białego czoła) i nie mają ciemnych pasów na spodzie, ale za to szarobrązowe plamy. Najliczniej występująca dzika gęś. Podobna do gęgawy i gęsi zbożowej. Różni się od nich mniejszym rozmiarem, ciemniejszą głową i szyją, różowawym dziobem bez czarnych plam. Rozpoznanie utrudnia czasem to, że może dołączać się do stada innych gęsi. Można usłyszeć jej wysokie „kuu liuu” lub „ho ho”.
Zabagniona i bezdrzewna tundra i tajga, na których ma lęgowiska (powraca na nie w marcu i kwietniu). Zimuje w licznych parotysięcznych koloniach nad zbiornikami wodnymi np. stawami, gdzie nocuje oraz na rozległych polach i pastwiskach.
Gniazdo
Na ziemi, często w licznych, małych kolonii na terenie o lekkim wzniesieniu. Buduje je samica z traw, mchu i puchu.
Jajo z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4 do 6 jaj pod koniec maja lub na początku czerwca, dopiero po 2 miesiącach od przylotu z zimowisk. Jaja są kremoworóżowe o wymiarach 76 x 54 mm i średniej masie 25 g, podczas wysiadywania pokrywane są jasnobrązowymi plamkami.
Wysiadywanie i dorastanie
Jaja są wysiadywane przez okres 22–28 dni przez samicę. Gąsior jednak czuwa w pobliżu i strzeże gniazda. Pisklęta opuszczają gniazdo po 40–65 dniach. Opiekują się nimi oboje rodzice. Młode gęsi, które jeszcze nie potworzyły par, łączą się latem w stada przechadzające się po tundrze. Gdy skończy się lęg, dochodzą do nich rodziny z tegorocznymi gąsiętami. Na zimowiska wylatują najczęściej w październiku.
Pożywienie
Zielone i miękkie części roślin lądowych i ich nasiona.
Status i ochrona
IUCN uznaje gęś białoczelną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków z 2022 roku, wynosi około 5–6 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany; w 2021 roku organizacja BirdLife International oceniała trend liczebności populacji europejskiej jako stabilny[4].
W Polsce gatunek łowny z okresem ochronnym. Sezon polowań trwa od 1 września do 21 grudnia, a na terenach województw: lubuskiego, zachodniopomorskiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego do 31 stycznia[11]. Według szacunków programu Monitoring Noclegowisk Gęsi, w latach 2013–2018 zimowało na terenie kraju 6–33 tysięcy osobników, zaś populacja przelotna liczyła 60–250 tysięcy osobników[12].
Mitologia i wierzenia
W mitologii egipskiej gęś białoczelna była świętym zwierzęciem boga ziemi – Geba.
↑ abcAnser albifrons, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species(ang.).
↑Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Anserinae Vigors, 1825 - gęsi (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-06].
↑Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 50. ISBN 83-09-01320-5.
↑ abcdeCarboneras, C., Kirwan, G.M. & Garcia, E.F.J.: Greater White-fronted Goose (Anser albifrons). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-19)].
↑Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 26. ISBN 978-83-7845-983-5.
↑F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-06]. (ang.).
↑Richard C. Banks. Taxonomy of Greater White-fronted Geese (Aves: Anatidae). „Biological Society of Washington”. 124 (3), s. 226–233, 2011. DOI: 10.2988/11-14.1. (ang.).
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99).
↑Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia
Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.brak strony w książce
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Anser albifrons (Gęś białoczelna). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 111–115. ISBN 83-86564-43-1.
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. z 2005 r. nr 45, poz. 433) z późniejszymi poprawkami: Dz.U. z 2017 r. poz. 1484 i Dz.U. z 2022 r. poz. 696
