Góra lodowa – zwarta bryła lodu słodkowodnego, oderwana w wyniku procesu zwanego cieleniem się od lodowca, lądolodu lub lodowca szelfowego, pływająca po powierzchni wody lub osiadła na mieliźnie.
Góry lodowe występują w morzach Antarktydy, w wodach arktycznych i subarktycznych oraz w jeziorach zasilanych przez lodowce.
Góry lodowe klasyfikowane są według kształtu i rozmiaru[1]. Dwie główne klasyfikacje opracowały Międzynarodowy Patrol Lodowy i Światowa Organizacja Meteorologiczna[1].
Według Międzynarodowego Patrolu Lodowego (ang. International Ice Patrol, IIP) góra lodowa to odłamana od lodowca masywna bryła lodu, wystająca co najmniej 5 m nad powierzchnię morza, o szerokości co najmniej 15 m i masie 105 t[2].
| Klasa | Wysokość (m) | Długość (m) | Masa (t) |
|---|---|---|---|
| Odłamek góry lodowej (ang. growler) |
< 1 | < 5 | 10³ |
| Odłam góry lodowej (ang. bergy bit) |
1–5 | 5–15 | 104 |
| Mała góra lodowa (ang. small iceberg) |
5–15 | 15–60 | 105 |
| Średnia góra lodowa (ang. medium iceberg) |
15–50 | 60–120 | 106 |
| Duża góra lodowa (ang. large iceberg) |
10–100 | 120–220 | 107 |
| Bardzo duża góra lodowa (ang. very large iceberg) |
> 100 | > 220 | > 107 |
Według Światowej Organizacji Meteorologicznej (ang. World Meteorological Organization, WMO) góra lodowa to odłamana od lodowca masywna bryła lodu o dowolnym kształcie, powierzchni przekraczającej 300 m² i wystająca co najmniej 5 m nad powierzchnię morza, pływająca po powierzchni wody (ang. afloat) lub osiadła na mieliźnie (ang. aground)[4].
| Klasa | Wysokość (m) | Długość (m) | Powierzchnia (m²) |
|---|---|---|---|
| Odłamek góry lodowej (ang. growler) |
<1 | <5 | 20 |
| Odłam góry lodowej (ang. bergy bit) |
1–5 | 5–15 | 100–300 |
| Mała góra lodowa (ang. small iceberg) |
5–15 | 15–60 | |
| Średnia góra lodowa (ang. medium iceberg) |
16–45 | 61–120 | |
| Duża góra lodowa (ang. large iceberg) |
46–75 | 121–200 | |
| Bardzo duża góra lodowa (ang. very large iceberg) |
> 75 | > 200 |
Ponadto Światowa Organizacja Meteorologiczna wyróżnia następujace typy gór lodowych ze względu na ich kształt[4]:
Istotnym parametrem charakteryzującym góry lodowe jest zanurzenie. Wpływ na nie ma gęstość lodu, gęstość wody, w której pływa i kształt góry. Gęstość lodu zależy od jego pochodzenia – typu lodowca, od którego się oderwała i lokalizacji w jego obrębie – przykładowo: w przypadku lodowca szelfowego gęstość może wahać się od 0,3–0,9 g/cm³ (powierzchniowa warstwa śniegowa – głębokość 60 m). Przy gęstości lodu 0,9 g/cm³ pod wodą znajduje się ok. 89% masy góry, przy 0,78 g/cm³ – 76%; w Arktyce średnia gęstość góry lodowej wynosi 0,83 g/cm³, co daje 81% masy pod wodą.
Góry lodowe są zwykle barwy idealnie białej[5][6] – wynika to z tego, że zbudowane są z lodu odbijającego promienie słoneczne w całym zakresie promieniowania widzialnego[5]. Dodatkowo niejednorodność lodu powstającego w wyniku kompresji śniegu, związana z obecnością licznych pęcherzyków powietrza i innych zanieczyszczeń powoduje odbijanie i rozpraszanie promieni słonecznych padających na lód[7][5]. Góry lodowe mienią się na niebiesko, kiedy w lodzie znajduje się mało pęcherzyków powietrza[5].
Postrzegana barwa gór lodowych zależy od warunków obserwacji – przy Słońcu nisko stojącym nad horyzontem, gdy część promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi ulega refrakcji i jest pochłonięta przez atmosferę, góry lodowe mogą wydawać się złociste do czerwonych[7].
Pod wodą natomiast barwa gór lodowych wydaje się niebieskawa, co wynika z pochłaniania części widma promieniowania widzialnego przez wodę – ponieważ najsilniej pochłaniane jest promieniowanie o dłuższych falach (z czerwonej i żółtej części widma), oczy rejestrują jedynie pozostałe barwy, w tym przypadku błękity. Na większych głębokościach, w zależności od przeźroczystości wody – nawet na 20 m, wszelkie kolory przestają być postrzegane przez ludzkie oko[8].
Góry lodowe bywają również barwy zielonej, która pochodzi prawdopodobnie od śladowych ilości materii organicznej, która przedostała się do lodu z wody morskiej lub powietrza[5]. Mogą być to organizmy morskie takie jak plankton roślinny. Geneza zielonych gór lodowych nie jest do końca wyjaśniona[5]. Ich zabarwienie może być również spowodowane śladowymi ilościami związków metalicznych[5].
Inne góry lodowe mogą wyglądać nawet na brązowe lub czarne[6]. Czarny lód ma dużą gęstość i nie zawiera pęcherzyków powietrza, ponadto ciemne warstwy wskazują na obecność materiałów skalnych z podstawy macierzystego lodowca[6].
Topnienie części góry lodowej zanurzonej w wodzie zachodzi pod wpływem rozpuszczania lodu przez słoną wodę morską (mniejsze znaczenie) i topnienie powodowane przez przekazywanie ciepła z wody do lodu. Intensywność tego procesu zależy wprost proporcjonalnie od temperatury wody i intensywności falowania (wpływa na szybkość wymiany wody), odwrotnie proporcjonalnie natomiast od gęstości lodu.
Topnienie części nawodnej zachodzi pod wpływem energii cieplnej Słońca (insolacji), zależne jest od szerokości geograficznej i warunków meteorologicznych (temperatura powietrza, zachmurzenie, występowanie mgieł). Woda z roztopów wnika w szczeliny lodu, a następnie – np. po nastaniu nocy – zamarza, rozsadzając lód.
Duże znaczenie przy zaniku góry lodowej ma falowanie. Może doprowadzić do zmęczenie materiału i rozłamania się góry, wywołuje również powstawanie nisz abrazyjnych na linii wodnej, które po osiągnięciu odpowiedniej głębokości prowadzą do powstawania pęknięć w obrębie wynurzonej części i odrywania odłamów lodu.
Czasami na powierzchni góry lodowej znajduje się materiał skalny, który opada na dno w postaci osadu podczas topnienia góry lodowej[6].
Pływające góry lodowe mogą przemieszczać się. Wpływ na to ma głównie działanie poruszającej się wody i powietrza. Ruch góry lodowej zależy od:
W związku z tym prędkość poruszania się gór lodowych jest różna. W Arktyce wynosi ona przykładowo: 7–22 km/dobę wzdłuż zachodnich wybrzeży Spitsbergenu, 7–65 km/dobę w rejonie Cieśniny Davisa i Labradoru.
Góry lodowe spotyka się na wodach w strefach polarnych półkuli północnej i południowej – występują na morzach Antarktyki, w wodach arktycznych i subarktycznych oraz w jeziorach zasilanych przez lodowce[9].
W strefie polarnej półkuli południowej źródłem gór lodowych są lodowce szelfowe Antarktydy[10], które tworzą ok. 30% linii brzegowej kontynentu[9]. Najwięcej gór lodowych oderwało się od Lodowca Szelfowego Rossa w południowej części Morza Rossa i od Lodowca Szelfowego Filchnera w południowej części Morza Weddella[10]. Wiele gór lodowych odrywa się również od niewielkich, lecz wartko płynących lodowców szelfowych takich jak Lodowiec Szelfowy Amery’ego[9].
Antarktyczne góry lodowe osiągają ogromne rozmiary – z reguły mają od kilku do kilkudziesięciu kilometrów średnicy, ich grubość sięga 200–400 m a ich wysokość ponad powierzchnię wody to 30–50 m[9]. Roztapiają się średnio po 13 latach[10].
W strefie polarnej półkuli północnej źródłem większości gór lodowych są lodowce Grenlandii schodzące z lądolódu grenlandzkiego[9]. Co roku powstaje tak ok. 10 tys. gór lodowych i średnio 473 wpływa na szlaki wodne na Oceanie Atlantyckim[9]. Duże jęzory lodowcowe odprowadzające lód z lądolodu wkraczają do morza poprzez doliny na obrzeżach Grenlandii, cieląc się i tworząc liczne góry lodowe[9]. Najbardziej znanym z tych lodowców jest uchodzący do fiordu Ilulissat Jakobshavn Isbræ (gren.: Sermeq Kujalleq)[11]. Od lodowca co roku odrywa się 35 km³ lodu, co stanowi ok. 10% wszystkich gór lodowych powstających rocznie na Grenlandii[11]. Góry przemieszczają się przez wody fiordu z prędkością ok. 40 m na dzień i gromadzą się przy wylocie fiordu do morza[12]. Następnie wpływają do zatoki Disko i unoszone są dalej na otwarty ocean, stanowiąc zagrożenie dla żeglugi na północnym Atlantyku[12]. Niektóre z nich docierają nawet na Bermudy[12].
Źródłem wielu wysp lodowych w Arktyce był lodowiec szelfowy Ward Hunt Ice Shelf na Wyspie Ellesmere’a w Kanadzie, lecz wskutek zmian klimatycznych lodowiec ten zanika – więcej lodu odrywa się niż przybywa[9]. Wyspy lodowe z Wyspy Ellesmere’a dostają się do Wiru Morza Beauforta, przez co kołują przez jaki czas, zanim wypływają przez Cieśninę Fram na Ocean Atlantycki[9]. Najsłynniejszą wyspą lodową z tego regionu była góra lodowa T-3 (Fletcher’s Ice Island), na której w latach 1952–1974 funkcjonowała stacja badawcza, gdzie prowadzono m.in. badania z zakresu akustyki[13].
Góry lodowe Arktyki są mniejsze, charakteryzują się bardziej nieregularnymi kształtami i łatwiej się rozpadają niż góry lodowe Antarktydy[9]. Roztapiają się średnio po 4 latach[10].
Dryf gór lodowych może stanowić zagrożenie dla żeglugi, w związku z tym prowadzone są obserwacje na obszarach szlaków żeglugowych; zajmuje się tym m.in. Międzynarodowy Patrol Lodowy powołany do życia w 1914 roku, po zatonięciu „Titanica” w nocy z 14 na 15 kwietnia 1912 roku po zderzeniu z górą lodową[14]. Działalność patrolu finansuje 17 państw (stan na 2014 rok): Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Kanada, Niemcy, Norwegia, Panama, Polska, Stany Zjednoczone, Szwecja i Wielka Brytania[14].
W 1995 roku US National Ice Center uruchomił program monitorowania gór lodowych przy wykorzystaniu satelitów w obszarach polarnych, na wodach Wielkich Jezior i Chesapeake Bay[14]. US National Ice Center monitoruje, dokumentuje i nadaje nazwy antarktycznym górom lodowym, które spełniają kryteria minimalnej wielkości[15]. Monitoring obejmuje góry o długości najdłuższej osi przynajmniej 10 NM (18,5 km) lub o powierzchni przynajmniej 20 NM² (68,5 km²)[16]. Centrum stworzyło system nadawania nazw antarktycznym górom lodowym, których pierwszy człon A, B, C lub D oznacza jeden z kwadrantów, na które umownie podzielono kontynent, a drugi człon to numer porządkowy (każda nowa góra otrzymuje kolejny numer)[14].
| Kwadrant | Współrzędne geograficzne | Region |
|---|---|---|
| A | 0–90W | Morze Bellingshausena/Morze Weddella |
| B | 90W–180 | Morze Amundsena/wschodnia część Morza Rossa |
| C | 180–90E | Zachodnia część Morza Rossa/Ziemia Wilkesa |
| D | 90E–0 | Lodowiec Szelfowy Amery’ego/wschodnia część Morza Weddella |
Największą górą lodową, której rozmiar został wiarygodnie oszacowany na podstawie zdjęć satelitarnych, była góra lodowa B-15 o powierzchni 11 000 km², która oderwała się w marcu 2000 od Lodowca Szelfowego Rossa[18].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
