Franciszek Mączyński (ur. 21 września 1874 w Wadowicach, zm. 28 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków.
Życiorys
Studia podjął w 1888 roku na Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i zakończył je w roku 1892[1][2]. W latach 1892–1894 i 1895–1896 był zatrudniony w pracowni Odrzywolskiego, a w latach 1897–1899 u Tadeusza Stryjeńskiego, z którym współpracował także w następnych latach[1][2]. Na przełomie lat 1897 i 1898 wyjechał do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera (czego świadectwem są rysunki w jego szkicowniku)[3], a w 1899 roku przez semestr studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, odbył także szereg podróży po innych krajach europejskich[4]. W latach 1902–1904 kontynuował studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Konstantego Laszczki[5][6]. Był członkiem towarzystw: Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902), Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich (1919–1926).
Zmarł w Krakowie 28 kwietnia 1947 roku. Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7-10-46)[7].
Działalność architektoniczna przed I wojną światową
Projekty Mączyńskiego sprzed I wojny światowej charakteryzują się własnym stylem, łączącym różne wpływy, takie jak historyzm, Art Nouveau, idea szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość; do pewnego stopnia obecna jest także recepcja secesji wiedeńskiej i być może architektury Hendrika Petrusa Berlage[8].
Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny gmach wzorowany na pierwszych, wczesnych projektach (z 1897 roku) Pawilonu Secesji; łączy klasyczną sylwetę z wiedeńską ornamentyką (motywy wawrzynu i masek)[10][11];
Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906 wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[12];
Dom Pod Globusem (1904–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – wzniesiony na rogu ulic Długiej i Basztowej dla Izby Przemysłowo-Handlowej, nawiązujący do dawnej architektury krakowskiej, a także podobny do giełdy w Amsterdamie[13];
Budynek dawnej Lecznicy Związkowej w Krakowie przy ulicy Garncarskiej, obecnie Centrum Onkologii (1910, rozbudowa w latach 1929–30)[16];
Projekty domów robotniczych na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku[17] – neowernakularne, o fasadach przypominających dzieła Hendrika Petrusa Berlage[18];
Dom Vlastimila Hofmana w Krakowie (1921) – ostatnia, powojenna już realizacja w duchu wypracowanej wcześniej przez architekta stylistyki[19].
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) wraz z budynkami klasztornymi zakonu jezuitów przy ulicy Kopernika – łączący elementy modernistyczne (pylonowa masywność portalu w wieży) z eklektycznymi nawiązaniami do romanizmu (kamienne apsydy z małymi oknami, biforia i triforia), gotyku (strzelistość, sklepienia krzyżowo-żebrowe, maswerki) i baroku (hełmy krucht i wieży)[24]; przy tym kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1912 przedstawiający Franciszka Mączyńskiego;
Działalność architektoniczna po I wojnie światowej
Po pierwszej wojnie światowej twórczość Mączyńskiego odchodzi od secesji i historyzmu w kierunku modernizmu. W pierwszych powojennych projektach wprowadził elementy monumentalnego klasycyzmu, natomiast w latach 30. pojawiły się geometryczne moduły i prostsze plany budowli[28]:
Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – późniejszy Pałac Prasy (1920–21, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – z monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wielkim porządku[29];
Poza tym autor przebudów, takich jak np. wnętrz i oficyn Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934)[40].
↑ abUrszulaU.BęczkowskaUrszulaU., Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 85.
↑ abRafałR.SolewskiRafałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 5-6.
↑UrszulaU.BęczkowskaUrszulaU., Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 95.
↑RafałR.SolewskiRafałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 8-9, 17-18.
↑Mączyński Franciszek. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 599. ISBN 83-01-13325-2.
↑RafałR.SolewskiRafałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 25.
↑GROBONET 2.6 - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz parafialny Kraków Salwator [online], www.krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-06-03].
↑RafałR.SolewskiRafałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 77.
↑RadałR.SolewskiRadałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 34-35.
↑UrszulaU.BęczkowskaUrszulaU., Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 85-100.
↑RafałR.SolewskiRafałR., Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 37-40.