Długość ciała tego gatunku wynosi około 17,5 cm, natomiast masa ciała od 15 do 22 gramów. Głowa i pierś intensywnie czarne, grzbiet oraz skrzydła nieco jaśniejsze. Tęczówki brązowe. Brzuch oraz pokrywy podogonowe cechuje barwa biała. Sterówki czarne. Lotki I i II rzędu posiadają jasne obrzeżenia.
Środowiska życia fibika czarnego powiązane są z wodą. Preferowany habitat to zadrzewienia rosnące na brzegach rzek. Osiadły w niemal całym swoim zasięgu.
Pożywienie stanowią owady łowione w locie. Charakterystycznym zachowaniem tego gatunku jest podnoszenie i opuszczanie ogona. Gniazdo umieszczone jest pod osłoną (np. pod mostem). W lęgu 3–7 białych, niekiedy czerwonawo nakrapianych jaj. Inkubacja trwa 15 do 18 dni. Najdłużej żyjący zaobrączkowany osobnik przeżył 8 lat.
Taksonomia
Po raz pierwszy fibika czarnego opisał William Swainson w 1827 roku w czasopiśmie naukowym The Philosophical magazine: or Annals of chemistry, mathematics, astronomy, natural history and general science, umieszczając go w opisanym przez siebie rodzaju Tyrannula pod nazwą T. nigricans. Okaz typowy pochodził z Meksyku[4]. Dwukrotnie w 1839 gatunek ten umieszczono w rodzaju Muscicapa, raz przez Nicholasa A. Vigorsa jako M. semiatra[5] i drugi raz przez Johna J. Audobona jako M. nigricans[6]. Nazwa Sayornis nigricens została nadana przez Karola Lucjana Bonaparte w 1854 roku w Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences[7].
fibik białoskrzydły[3] (S. n. latirostris) (Cabanis & Heine, 1859)
Etymologia nazwy
Nazwa rodzajowa Sayornis nawiązuje do Thomasa Saya, amerykańskiego przyrodnika[9]. Ornis po grecku oznacza ptaka[10]. Nazwa gatunkowa nigricans pochodzi z łaciny i oznacza „czarniawy”[11]. Nazwa angielska rodzaju fibików, Phoebe, pochodzi od greckiego słowa Φοιβη (phoibe). Nazwa pochodzi od płaczu bogini Fojbe, ponieważ fibiki wydają z siebie płaczący głos pewee[12].
Morfologia
Upierzenie podgatunku nominatywnego jest w większości smoliście czarne, poza łupkowym grzbietem oraz białym brzuchem i pokrywami podogonowymi. Pokrywy skrzydłowe, lotki i zewnętrzne sterówki posiadają białe obrzeżenie. U podgatunku latirostris jest ono znacznie wyraźniejsze[13]. U podgatunku aquaticus jedynie lotki drugiego rzędu posiadają obrzeżenie, a pokrywy podogonowe nie są czysto białe. Podgatunek angustirostris posiada od spodu skrzydła dwa białe pasy. Osobniki S. n. amnicola są najciemniejsze z wierzchu, pokrywy podogonowe mają szarawe[14]. Tęczówki brązowe. Osobniki młodociane posiadają brązowawy wierzch ciała. Nie występuje dymorfizm płciowy. W locie skrzydła zaokrąglone, ogon ścięty[15].
Wymiary średnie: Długość ciała wynosi ok. 17,5 cm[13], rozpiętość skrzydeł 27–28 cm[15]. Długość skrzydła wynosi ok. 8,3–9,3 cm, ogona ok. 9 cm (u samic jest krótszy o ok. 1,27 cm), a skoku ok. 1,9 cm[16]. W pierwszym opisie gatunku podano długość dzioba 0,9 cala (ok. 2,3 cm)[4], jednak inne źródła mówią o mniejszej jego długości – 1,4–1,6 cm[17]. Masa ciała: 15 do 22 g[18].
Występowanie
Habitat
Fibik czarny przebywa w pobliżu wody, głównie strumieni, ponieważ potrzebuje błota do budowy gniazda. W ciągu roku przebywa w tej samej okolicy; osiadły[19]. Przebywa na brzegach i płyciznach z rzadką roślinnością[20]. Autorzy The Arizona Breeding Bird Atlas odnotowali gatunek w 26 różnych środowiskach. W 28% przypadków były to lasy łęgowe z wierzbami i topolami oraz czterema gatunkami z rodzaju Prosopis (bobowate) określane wspólnym mianem „mesquites”. W 23% przypadków były to okolice systemów melioracyjnych oraz wąwozy, w których rosły platany z gatunku Platanus wrightii. 12% stanowiły obserwacje w środowiskach stworzonych sztucznie przez człowieka, były to tamy, sadzawki i rowy odprowadzające wodę. Jedynie nieliczne obserwacje miały miejsce na bagnach[21].
Zasięg występowania
Zasiedla obie Ameryki, od zachodnich Stanów Zjednoczonych po północno-zachodnią Argentynę[8]. Podgatunek nominatywny, nigricans, występuje w Meksyku z wyjątkiem Kalifornii Dolnej, wybrzeży Zatoki Meksykańskiej oraz stanu Jukatan[22]. Do roku 1911 dwukrotnie odnotowano go w Kostaryce[23]. Podgatunek aquaticus cechuje się zasięgiem występowania od południowego Meksyku do Panamy[24]. Podgatunek latirostris występuje w Boliwii i Argentynie, gdzie zasiedla jej południowo-zachodnią część: prowincje Salta, Jujuy oraz Tucumán[25]. W Kostaryce, północnej Panamie i Nikaragui napotkać można osobniki podgatunku amnicola[14]. Jedynie ptaki podgatunku semiater występują w Stanach Zjednoczonych. Zasiedlają ich zachodnie wybrzeże, od Oregonu na północy, a także wschodnie wybrzeże Meksyku. Wschodnią granicę zasięgu wyznaczają Nowy Meksyk i Arizona[26]. Bardzo rzadko w zimie zalatuje do Teksasu[27].
Zachowanie
Rzadko przebywa na ziemi. Nie obawia się człowieka i może wykorzystywać stworzone przez niego rzeczy, jak mosty, jako miejsce na gniazdo. Nie jest wiadome, jaki procent czasu w ciągu dnia spędza na żerowaniu, a jaki na odpoczynku; jednak z badań przeprowadzonych w Kalifornii w lutym i w marcu wynika, że ok. 9% czasu w ciągu dnia spędza w locie. Wykazuje terytorialność i agresję wobec intruzów. Często na zmianę podnosi i opuszcza ogon[28]. Z badań przeprowadzonych w Kalifornii wynika, że osobniki młode siadają zazwyczaj na wyższych gałęziach, gdzie jest więcej światła. Prawdopodobnie ma to związek z tym, że jest im trudniej dostrzec owada i złapać go. Wolniej obserwują otoczenie, będąc mniej czujnymi od dorosłych ptaków[29].
Fibiki czarne w charakterystyczny sposób podnoszą i opuszczają ogon (ang. tail pumping). Zachowanie to nie zostało wyjaśnione. Jedna z hipotez mówi o roli w utrzymaniu równowagi lub wypłaszaniu owadów przy żerowaniu, podobnie jak czyni to wachlarzówka smolista (Rhipidura leucophrys). U fibików oliwkowych stwierdzono podobne kiwanie ogonem, jednak w trakcie badań ptaki siedziały na różnych materiałach i przy różnej sile wiatru; prawdopodobnie nie ma to związku z utrzymywaniem równowagi. U ptaków, które z sukcesem zakończyły szukanie pożywienia, stwierdzono zmniejszenie intensywności kiwania ogonem[30].
Pożywienie
Żywi się głównie owadami. Zazwyczaj łapie je w locie, jednak może zbierać je z podłoża, tak jak i inne stawonogi. Niekiedy zjada małe jagody[28]. Prof. Foster E.L. Beal twierdził, że ten ptak zjada najwyższy odsetek owadów niż jakikolwiek wcześniej zbadany ptak [z rodziny tyrankowatych i muchołówek[31]], z wyjątkiem piwika brunatnego. Wśród 333 zbadanych żołądków 99,39% zawartości stanowiły szczątki zwierzęce, pozostały odsetek stanowiły pozostałości roślinne. Jedynie 2,82% stanowiły szczątki pożytecznych dla człowieka bezkręgowców, chrząszczy z rodziny biegaczowatych (Carabidae), biedronkowatych (Coccinellidae) oraz trzyszczowatych (Cicindelidae). Około 10% stanowiły inne gatunki chrząszczy. Błonkoskrzydłe (Hymenoptera) stanowiły 35%, w sierpniu do 60%. Nie odnaleziono śladów pszczoły miodnej. Pluskwiaki stanowiły 7% pokarmu, a muchówki zależnie od miesiąca – od 3% w sierpniu do 64% w kwietniu. Koniki polne oraz świerszcze stanowiły tylko 2,5% pożywienia, natomiast ćmy i gąsienice – 8%. Prócz tego wystąpiła mała ilość (6%) ważek i pająków. U ptaków, które umarły w trakcie zimy 1896 roku w Kalifornii, w prawie wszystkich żołądkach znaleziono nasiona pieprzu. Inny pokarm roślinny prawdopodobnie jest zjadany przez ptaki, gdy chcąc zjeść osę lub pszczołę siedzącą na małym owocu zjadają ją razem z nim. Niektóre osobniki potrafią łapać małe rybki, które zabijają uderzeniami o gałąź. Niestrawione resztki fibik czarny zwraca w wypluwkach o średnicy około 8 mm[32].
Głos
Posiada dwie pieśni. Pierwsza składa się z ostrych, wysokich gwizdów, brzmiących jak ti-wee, pee-teeer, fi-bee lub te-hee. Druga ma niższą tonację, zakończona jest kilkoma zająkanymi dźwiękami oraz gwizdem. W swoje pieśni często wplata zniżający się gwizd; niekiedy w trakcie ich wykonywania rozpościera skrzydła i ogon[33]. Odzywa się ostrym tsip[34], gdy żeruje lub przepędza drapieżników z gniazda[35].
Długość życia
Najdłużej żyjący zaobrączkowany osobnik, pochodzący z Kalifornii, dożył ośmiu lat[36].
Ptak siedzący na gnieździe, podgatunek semiater; Nowy Meksyk
Fibik czarny jest gatunkiem monogamicznym. Pary zaczynają się formować w styczniu, kończą pod koniec lutego[28]. Samiec, chcąc zwrócić uwagę samicy, podlatuje do niej trzepoczącym lotem. Jeżeli samica zaakceptuje go, obniża głowę i stroszy pióra. Samiec zawisa w powietrzu koło niej. Jeżeli samica nie zaakceptuje go, zalotnik stara się aż do zaakceptowania. Pokazy godowe stanowi lot z rozłożonym ogonem i trzepotaniem skrzydłami, zygzakiem lub spiralnie, przy jednoczesnym wykonywaniu pieśni[35].
Miejsce na gniazdo wybiera samica, ona także je buduje[35]. Jest ono przyczepione do ściany, na wysokości ok. 1,8–4,8 m nad ziemią (6–15 stóp). Często buduje ona gniazdo na podłużnicach mostów, ponieważ nad wodą jest ono bezpieczne[32]. Na początku jego budowy samica przykleja do ściany wypluwki z błota, tworząc łuk. Resztę konstrukcji w kształcie kubeczka stanowi także błoto, wymieszane z trawą, suchymi fragmentami roślin i włosami. Wnętrze wyściełają włókna roślinne, pióra i włosie[35]. Budowa zajmuje od 5 do 21 dni[28].
Lęg obejmuje od trzech do siedmiu[39] jaj, białych, niekiedy czerwonobrązowo nakrapianych[15]. Wśród 50 zbadanych jaj wymiary wynosiły przeciętnie 18,7x14,4 mm. Największe jajo mierzyło 20,3x15,2 mm. Przeciętna masa jaja to 2,1 g. W trakcie inkubacji traci ono 17,5% swej pierwotnej masy[40].
Zaobserwowano utratę piór na brzuchu (plama lęgowa) 1–4 dni przed rozpoczęciem inkubacji, przeważnie u samic, ale i u 3 samców. Inkubacja trwa 15–18 dni. W trakcie zimnej pogody może się wydłużyć. Wysiaduje głównie samica, jednak w 3 z 16 zbadanych gniazd w większości samiec wysiadywał[28]. Pisklęta zaczynają przebijać skorupkę jaja do 72 godzin przed wykluciem. Rodzice nie pomagają w tym pisklętom, jedynie wynoszą skorupki do 45 m od gniazda. Pisklę po wykluciu waży około 1,5 g. Zaczyna otwierać oczy piątego dnia[40]. Pożywienie, którym są karmione młode, nie odbiega znacznie od diety dorosłych osobników[32]. Są one w pełni opierzone po 14–21 dniach od wyklucia[35].
Sukces lęgowy badany w Santa Barbara w Kalifornii wynosił 86,5%[40].
Status i zagrożenia
Fibik czarny według IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. BirdLife International oszacował całkowity zasięg występowania na 2 970 000 km²[41]. Całkowita populacja wynosi około 970 000 osobników, w tym w Ameryce Północnej 320 000. Ma dodatnią tendencję wzrostową, ponieważ ten gatunek łatwo dostosowuje się do zmian w środowisku dokonanych przez człowieka. Według programu Breeding Bird Survey między rokiem 1966 a 1994 liczebność wzrosła o 1,8%[42].
Drapieżnikami, mogącymi zagrażać osobnikom dorosłym i lęgom tego gatunku, są m.in. krogulec czarnołbisty (Accipiter cooperii), błotniak zbożowy (Circus cyaneus) oraz pustułka amerykańska (Falco sparverius). Modrowronki zaroślowe (Aphelocoma coerulescens) mogą zabierać jaja z lęgu. Niektóre krukowate oraz dzierzby siwe (Lanius ludovicianus) zjadają pisklęta. Gryzoń z gatunku Otospermophilus beecheyi także jest potencjalnym drapieżnikiem[28]. Nie stwierdzono pasożytnictwa lęgowego ze strony starzyków brunatnogłowych (Molothrus ater), które stwierdzono u fibików północnych (Sayornis saya)[43].
Przypisy
↑Sayornis nigricans, [w:] Integrated Taxonomic Information System(ang.).
↑BirdLife International, Sayornis nigricans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2014.3 [dostęp 2015-02-28](ang.).
↑ abcSystematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Contopini Fitzpatrick, 2004 (wersja: 2020-03-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-03-24].
↑ abWilliam Swainson. Synopsis of the Birds of Mexico. „The Philosophical magazine: or Annals of chemistry, mathematics, astronomy, natural history and general science”. 1, 1827.brak numeru strony
↑Sir J. Richardson, N. A. Vigors, G. T. Lay, E. T. Bennett, R. Owen, J. E. Gray, W. Buckland, Sir E. Belcher, A. Collie: The Zoology of Captain Beechey’s Voyage. Londyn: 1839.brak strony w książce
↑John James Audobon: Ornithological biography, or an account of the habits of the birds of the United States of America. T. 5. 1839, s. 302.
↑Charles Lucien Bonaparte: Notes sur le Collections rapportees en 1853, par M.A. Dellatre, de son voyage en Californie et dans le Nicaragua. W: Académie des sciences: Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences.brak strony w książce
↑ abF. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-03-24]. (ang.).
↑Harry B. Weiss, Grace M. Ziegler: Thomas Say, early American naturalist. Nowy Jork: Arno Press, 1978, s. 267. ISBN 0-395-74047-9. [dostęp 2010-11-05].
↑Edward C. Beedy & Edward R. Pandolfino: Birds of the Sierra Nevada: Their Natural History, Status, and Distribution. University of California Press, 2013. ISBN 978-0-520-95447-2.brak strony w książce
↑William Smith: A Latin-English Dictionary. Londyn: John Muray, 1855, s. 723. ISBN 0-7195-1307-3. [dostęp 2010-11-05].
↑Eric Partridge: Origins: A Short Etymological Dictionary of Modern English. Routledge, 1977. ISBN 978-0-203-42114-7.brak strony w książce
↑ abRobert S. Ridgley, William L.: The Birds of South America: The Suboscine Passerines. University of Texas Press, 1989. ISBN 978-0-292-77063-8.brak strony w książce
↑ abGenus Sayornis. „Bulletin - United States National Museum”. 50, 1907. Smithsonian Institution.brak numeru strony
↑John Hilton Rappole: Birds of Texas: A Field Guide. Texas A&M University Press, 1994. ISBN 978-0-89096-545-0.brak strony w książce
↑Troy E. Corman, Cathryn Wise-Gervais: The Arizona breeding bird atlas. UNM Press, 2005. ISBN 978-0-8263-3379-7.brak strony w książce
↑American Ornithologists’ Union: Check-list of North American birds. Lancaster: 1931.brak strony w książce
↑Carriker on the Birds of Costa Rica, „The Auk”, 28, 1911.brak strony (czasopismo)
↑Geographical distribution in Birds, „The American journal of science and arts”, 3, 4, 1872.brak strony (czasopismo)
↑Roberto Dabbene: Ornitologia Argentina. W: Anales del Museo Nacional de Buenos Aires. T. 18. Museo Nacional de Buenos Aires, 1910.brak strony w książce
↑Tenth Supplement to the American Ornithologists’ Union Checklist of the North American Birds, „The Auk”, 18, 1901.brak strony (czasopismo)
↑Ted L. Eubanks, Robert A. Behrstock & Ron J. Weeks: Birdlife of Houston, Galveston, and the Upper Texas Coast. Texas A&M University Press, 2006. ISBN 978-1-58544-510-3.brak strony w książce
↑ abcdefBlait O. Wolf. Black Phoebe. „The Birds of North America”. 268, 1997.brak numeru strony
↑Megan D. Gall, Leah D. Hough & Esteban Fernández-Juricic. Age-Related Characteristics of Foraging Habitats and Foraging Behaviors in the Black Phoebe (Sayornis nigricans). „The Southwestern Naturalist”. 58 (1), 2013.brak numeru strony
↑Gregory F. Avellis. Tail pumping by the Black Phoebe. „The Wilson Journal of Ornithology”, 2011.brak numeru strony
↑Ptaki z rodziny tyrankowatych i muchołówek są określane wspólnym mianem „Flycatchers”; słowo to nie ma polskiego odpowiednika.
↑ abcArthur Cleveland Bent: Life Histories of North American Flycatchers, Larks, Swallows, and Their Allies. Courier Dover Publications, 1942. ISBN 978-0-486-25831-7.brak strony w książce
↑Steven L. Hilty: Birds of Venezuela. Princeton University Press, 2002. ISBN 978-1-4008-3409-9.brak strony w książce
↑Donald Kroodsma: The Backyard Birdsong Guide: Western North America. Chronicle Books, 2008. ISBN 978-0-8118-6397-1.brak strony w książce
↑ abcdeNicole Bouglouan: Black Phoebe. Oiseaux-Birds, 2011.
↑Longevity Records Of North American Birds. Patuxent Wildlife Research Center, 2013.
↑Erin Mayes: Fourth infected bird found. The Union Democrat, 2004-09-14.
↑Bird Species that have been Found Infected with West Nile Virus. Fairfax County Virginia, 2008.
↑Steven J. Phillips, Patricia Wentworth Comus: A natural history of the Sonoran Desert. University of California Press, 2000, s. 416. ISBN 978-0-520-21980-9.
↑ abcBlair Oliver Wolf: The Reproductive biology and natural history of the black phoebe (Sayornis nigricans, Swainson) in central California. 1991, s. 58–68.
↑Black Phoebe. National Audubon Society Birds. [dostęp 2013-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].
↑Herbert Friedmann, Lloyd F. Kiff & Steven I. Rothstein. A further contribution of knowledge of the host relations of the parasitic cowbirds. „Smithsonian Contribution to Zoology”. 235, 1977. DOI: 10.5479/si.00810282.235.
Linki zewnętrzne
Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
