Trasa trzech podróży Jamesa Cooka. Pierwsza zaznaczona jest na czerwono, druga na zielono, a trzecia na niebiesko. Przerywana niebieska linia to powrót ekspedycji Cooka po jego śmierci.

Druga wyprawa Jamesa Cooka – brytyjska wyprawa odkrywcza kierowana przez Jamesa Cooka, przeprowadzona w latach 1772–1775 na dwóch statkach: „Resolution” oraz „Adventure”. Celem wyprawy było dowiedzenie, czy istnieje wielki kontynent południowy lub Terra Australis. W tym celu załogi statków trzykrotnie przekraczały koło podbiegunowe południowe. Ostatecznie nie udało się wykazać istnienia jakiegokolwiek lądu na południu – Cook nie odrzucił jednak możliwości istnienia mniejszego niż wcześniej oczekiwano kontynentu pokrytego w całości lodem. Podczas wyprawy odkryto i opisano po raz pierwszy szereg wysp, w tym Nową Kaledonię, Norfolk, Georgię Południową oraz Sandwich Południowy.

Przygotowania

Portret Jamesa Cooka autorstwa Nathaniela Dance-Hollanda

Jednym z głównych punktów prac nad organizacją wyprawy był zakup i przygotowanie statków. W podróż wyruszyć miały dwie jednostki. Z uwagi na dużą przestrzeń załadunkową, niezwykle istotną przy tego typu ekspedycjach, Cook zdecydował się pozyskać barki tego samego typu co towarzyszący mu w poprzedniej wyprawie „Endeavour[1]. Oba żaglowce również pochodziły z Whitby i w momencie zakupu miały ok. 14-16 miesięcy. Sprzedawcą był William Hammond z Hull[2]. Kapitanem większego statku, nazwanego „Resolution”, został sam James Cook. Załogą drugiego o nazwie „Adventure” miał zaś dowodzić Tobias Furneaux[2]. Załoga pierwszego żaglowca składała się ze 112 osób (w tym kapitan i 3 oficerów), a drugiego z 81 osób (w tym kapitana i 2 oficerów). Na pokładzie każdego okrętu znajdowali się także: cieśla, artylerzysta, chirurg, płatnerz, żaglomistrz, kucharz oraz bębniarz. Większość z nich dysponowała kilkoma pomocnikami[3]. Do udziału w wyprawie zaangażowano także malarza Williama Hodgesa, którego zadaniem było sporządzać na bieżąco rysunki przedstawiające odwiedzane miejsca[4].

Na statkach umieszczono zapasy, które wystarczyć miały na 2,5 roku podróży[3]. Wśród przygotowanych produktów znajdowały się i takie, które – zdaniem współczesnych – miały ograniczać ryzyko wystąpienia szkorbutu. Do pozostałego wyposażenia statków należały: rama do przygotowania łódki; liny, sieci i haki służące do połowu ryb; medale i płacidła służące do prowadzenia wymiany z tubylcami; ciepłe ubrania oraz sprzęt do prowadzenia badań astronomicznych[4].

Plany

James Cook otrzymał szczegółowe instrukcje dotyczące wyprawy 25 czerwca 1772 roku w Plymouth. Podróż na południe miała się odbyć w kilku etapach. Postoje celem uzupełnienia zapasów zaplanowano na Maderze oraz w okolicy Przylądka Dobrej Nadziei[5]. Następnie statki miały się udać w kierunku przylądka dostrzeżonego w roku 1739 przez francuskiego podróżnika Jeana-Baptiste’a Bouveta[a]. Po dotarciu do owego przylądka Cook miał zorientować się, czy stanowi on część większego lądu, czy tylko fragment wyspy. W pierwszym przypadku zalecono przeprowadzenie solidnych i różnorodnych badań, a także zorientowanie się, czy odkryte ziemie są zaludnione[5]. Gdyby zaś przylądek okazał się przynależeć jedynie do wyspy albo nie udało się go odszukać, statki miały skierować się na wschód i następnie podjąć próbę dotarcia jak najdalej na południe (lub odkrycia brzegów południowego kontynentu). W razie pogorszenia się warunków pogodowych załogi miały zwrócić się na północ, uzupełnić zapasy w dowolnym miejscu i wraz z nastaniem bardziej sprzyjającej pogody znów podjąć drogę ku biegunowi południowemu. Ewentualne utracenie barka „Adventure” nie miało zakłócić przebiegu wyprawy[5].

Przebieg

Podróż do Nowej Zelandii

Podróż rozpoczęła się 13 lipca 1772 roku o godzinie 6:00 rano, kiedy zarówno „Resolution”, jak i „Adventure” wypłynęły z portu w Plymouth. 29 lipca obie załogi dotarły do Funchal na Maderze[6]. W ciągu kolejnych kilku dni na statki załadowano dodatkowe zapasy wina i wody, po czym – 1 sierpnia – wyruszono w dalszą drogę. 4 sierpnia osiągnięto Wyspy Kanaryjskie. 10 sierpnia zorganizowano dodatkowy postój na wyspie Santiago w archipelagu Wysp Zielonego Przylądka[7]. Dalsza podróż do Przylądka Dobrej Nadziei potrwała 11 tygodni. Uczestnicy wyprawy musieli w tym czasie zmagać się ze zmiennymi warunkami pogodowymi. Przylądek został osiągnięty 29 października. Na miejscu Cook oraz Furneaux spotkali się z niderlandzkim gubernatorem Joachimem van Plettenbergiem[8]. Podczas pobytu na stałym lądzie statki zostały odmalowane. Dokonano także koniecznych napraw. Do załogi dołączył wreszcie przyrodnik Anders Sparrman, uczeń Karola Linneusza[9].

Statki ponownie wypłynęły w morze 22 listopada, kierując się ku koordynatom przekazanym przez wyprawę Bouveta[9]. Problemem stawać zaczęły się gęste mgły oraz pokrywa lodowa. 17 stycznia 1773 roku załogi przekroczyły koło podbiegunowe południowe[10]. Jako że nie udało się osiągnąć zamierzonego celu, a warunki pogodowe zaczęły się pogarszać, Cook podjął decyzję o zawróceniu na północ. Jednocześnie jednak statki kierować zaczęły się bardziej ku wschodowi. Temperatury – mimo szybkiego przemieszczania się ku cieplejszym strefom klimatycznym – spadły do takiego stopnia, że przez kilka dni woda na pokładzie pozostawała zamarznięta[11]. 8 lutego, w warunkach słabej widoczności, załoga „Resolution” utraciła kontakt z okrętem „Adventure”. Po trwających kilkanaście godzin próbach ponownego dostrzeżenia drugiego statku, Cook zdecydował się płynąć dalej na północny wschód[12]. Z uwagi na niesprzyjający wiatr nie powiodły się zamysły wylądowania na Tasmanii (znanej wówczas jako Ziemia van Diemena). Z tego powodu „Resolution” obrał kurs na Nową Zelandię[13]. 26 marca statek wpłynął do fiordu Dusky Sound w zachodniej części Wyspy Południowej. Pierwszą aktywnością po osiągnięciu lądu było łowienie ryb oraz polowanie na foki[14]. Pobyt w Dusky Sound trwał do 30 kwietnia. W tym czasie uczestnicy wyprawy uzupełnili zapasy wody oraz żywności (dzięki polowaniom na ptaki i foki), przeprowadzili rozpoznanie dotyczące środowiska naturalnego i ukształtowania terenu w odwiedzonym miejscu, a także weszli w kontakty z niewielkimi grupkami tubylców. Zadania powyższe ułatwiły długo utrzymujące się dobre warunki pogodowe[15].

Pierwsza podróż po Oceanie Spokojnym

Trasa podróży Jamesa Cooka w roku 1773 wraz z oznaczoną pozycją wyspy Pitcairn

Po opuszczeniu Dusky Sound „Resolution” skierował się ku Zatoce Królowej Charlotty, gdzie oczekiwano spotkać załogę „Adventure”. 18 maja cel został osiągnięty. Drugi statek – tak jak przewidywano – kotwiczył tam od sześciu tygodni[16]. Do Nowej Zelandii dotarł 7 kwietnia, wcześniej zatrzymując się na Tasmanii[17]. 7 czerwca oba statki wypłynęły w dalszą podróż na południowy wschód. 11 czerwca przekroczony został południk 180° – tym samym Cook i jego podwładni znaleźli się na półkuli zachodniej[18]. Niebawem rozpoczęto poszukiwania wyspy Pitcairn odkrytej w 1767 roku przez Philipa Cartereta. Z uwagi na błędne oznaczenie jej położenia przez brytyjskiego badacza, Cook nie był w stanie jej namierzyć. W międzyczasie duża część załogi barka „Adventure” zachorowała na szkorbut, przez co dla dowódcy wyprawy ważniejsze od eksploracji stało się znalezienie lądu stanowiącego dobrą bazę aprowizacyjną[19]. Podjęto decyzję o zmianie kursu na północno-zachodni. 11 sierpnia ekspedycja dotarła do wysp Tuamotu, które jednak (z uwagi na fakt, iż większość z nich to atole) nie mogły zaspokoić potrzeb jej uczestników. Z tego też powodu, po oznaczeniu wcześniej nieopisanych wysp, wyprawa skierowała się dalej na południowy zachód[20].

15 sierpnia 1573 roku oba statki dotarły do wyspy Mehetia (wówczas znanej jako Osnaburg) w archipelagu Wysp Towarzystwa. Urządzono tam krótki postój, podczas którego wymieniono przywiezione płacidła na orzechy kokosowe, banany, pochrzyny i inne produkty[21]. 24 sierpnia rozpoczęto trwającą dwa dni podróż do kolejnej wyspy, stanowiącej prawdziwy cel tego etapu podróży – Tahiti. Na bazę została wyznaczona zatoka Matavai[22]. W dniach 2–3 września przeprawiono się po raz kolejny na niewielką odległość – na wyspę Huahine[23], odkrytą przez Cooka w roku 1769, podczas jego pierwszej wyprawy[24]. Do załogi statku „Adventure” dołączył tam za pozwoleniem kapitana Furneaux Omai pochodzący z wyspy Raiatea, która stała się zresztą kolejnym celem ekspedycji[25]. Na wszystkich odwiedzonych wyspach archipelagu powtarzał się ten sam schemat: kapitanowie wchodzili w kontakty z przywódcami zamieszkałych tam społeczności (nierzadko poznanymi podczas wcześniejszych wypraw Cooka), wymieniali płacidła na żywność i uczestniczyli w zabawach[26].

W połowie września załogi opuściły Wyspy Towarzystwa i skierowały się na zachód[27]. Podczas dalszej drogi odkryta została nieznana dotąd wyspa. Cook nadał jej nazwę Wyspa Herveya na cześć admirała Augustusa Herveya. Dziś nazywa się ona Manuae i leży w archipelagu Wysp Cooka[28]. 1 października osiągnięto Middleburg (dzisiejsza 'Eua w archipelagu Tonga), a niedługo później Amsterdam (dzisiejsza wyspa Tongatapu)[29]. 21 października dotarto zaś z powrotem do Nowej Zelandii. Kolejnego dnia załogi zaskoczył sztorm, który ponownie rozdzielił „Resolution” i „Adventure” – tym razem trwale. Gdy 1 listopada załoga Cooka wpływała do Zatoki Królowej Charlotty, Furneaux zdążył już ją opuścić[30]. Furneaux podjął decyzję o powrocie do Wielkiej Brytanii przez Ocean Spokojny i wokół Przylądka Horn. Do Anglii statek „Adventure” dotarł 14 lipca 1774 roku[31].

Druga podróż po Oceanie Spokojnym

James Cook na Wyspach Towarzystwa, II poł. XVIII w.

26 listopada Cook wraz ze swoją załogą wyruszył z Nowej Zelandii po raz drugi na Pacyfik. Celem było ponownie poszukiwanie południowego kontynentu[32]. „Resolution” dotarł do szerokości geograficznej 67°S, ale 22 grudnia z powodu gęstej mgły, zimna, silnego wiatru i utrzymującej się na powierzchni wody pokrywy lodowej musiał zawrócić[33]. Przez blisko miesiąc statek płynął na północny wschód, po czym w połowie stycznia znów został skierowany na południowy wschód. 30 stycznia 1774 roku osiągnięto szerokość geograficzną 71°10′S, po czym ponownie zawrócono. Cook uznał, że dalsza podróż – choć możliwa – byłaby zbyt niebezpieczna. Doszedł też do wniosku, że nawet jeśli dalej na południe znajduje się jakiś ląd, to jest on w całości pokryty lodem[34]. Nie zdecydował się jednak na zakończenie ekspedycji w tym miejscu, chcąc jeszcze przeprowadzić szereg badań na Oceanie Spokojnym[35]. Najpierw skierował się na północny wschód, później zaś zmienił kurs na północny zachód. W lutym Cook ciężko zachorował, a obowiązki kapitana przez kilka tygodni sprawował pierwszy oficer Robert Cooper[36].

11 marca członkowie ekspedycji dotarli do Wyspy Wielkanocnej i spędzili tam 5 dni. W tym czasie oficerowie Pickersgill i Wales przemierzyli wyspę i dokonali opisu jej środowiska naturalnego, tubylców oraz posągów moai[37] wzmiankowanych już wcześniej przez odkrywcę wyspy, Jacoba Roggeveena, w 1722 roku[38]. Następnie „Resolution” został skierowany na północny zachód, ku archipelagowi Markizów. 6 kwietnia został on osiągnięty. Odwiedzono tam 4 wyspy, kolejno: nowo odkrytą Fatu Huku (nazwaną przez Cooka jako Wyspa Hooda), Moho Tani (wówczas znaną jako San Pedro), Hiva Ona (Dominica) oraz Tahuata (Santa Christina)[39]. Na ostatniej z nich zatrzymano się na kilka dni i nawiązano kontakty z tubylcami. Doszło tam też do incydentu, w wyniku którego zastrzelono jednego z mieszkańców wyspy. Cook zapisał w swoim pamiętniku, że był on winny kradzieży, a jego śmierć nie była efektem celowego działania załogi[40].

17 kwietnia, kierując się na południowy zachód, Cook dotarł do Wysp Króla Jerzego w archipelagu Tuamotu[41]. Kolejnego dnia dokonał odkrycia nowych atoli, które nazwał Wyspami Pallisera na cześć swojego przyjaciela, admirała Hugh Pallisera. Według ustaleń Cooka w skład tej grupy wchodziły 4 wyspy – zgodnie z dzisiejszą wiedzą jest ich więcej[42]. 21 kwietnia zaś „Resolution” po raz drugi podczas tej wyprawy dotarł do zatoki Matavai na Tahiti[43]. Pobyt na wyspie potrwał do połowy maja, po czym odwiedzone zostały ponownie Huahine i Raiatea[44]. Następnie Cook ponownie pokierował wyprawą ku Nowej Zelandii, lecz tym razem trasą wiodącą nieco bardziej na zachód. Droga wiodła między innymi przez Archipelag Ha'apai. Cook odkrył i szczegółowo opisał w tym czasie Nową Kaledonię oraz wyspę Norfolk[45].

Powrót do Anglii

10 listopada 1774 roku załoga „Resolution” opuściła Nową Zelandię po raz ostatni i udała się w drogę powrotną[46]. 17 grudnia dopłynięto do zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej, a przed końcem roku opłynięto Przylądek Horn[47]. W drodze powrotnej odkryto jeszcze Georgię Południową i Sandwich Południowy[48]. 30 lipca 1775 roku „Resolution” powrócił do Portsmouth[49].

Następstwa

Wyprawa Cooka przyczyniła się do osłabienia zainteresowania poszukiwaniem kontynentu południowego. Sam Cook za swe dokonania został przyjęty do Royal Society i uhonorowany Medalem Copleya. W rok po powrocie z drugiej wyprawy wyruszył w trzecią, podczas której – w 1779 roku – zmarł[50].

Uwagi

  1. Przylądek ten stanowił część wyspy noszącej dziś nazwę Wyspa Bouveta.

Przypisy

  1. Cook 1899 ↓, s. 337.
  2. a b Cook 1899 ↓, s. 338.
  3. a b Cook 1899 ↓, s. 339.
  4. a b Cook 1899 ↓, s. 340.
  5. a b c Cook 1899 ↓, s. 343–344.
  6. Cook 1899 ↓, s. 344.
  7. Cook 1899 ↓, s. 345.
  8. Cook 1899 ↓, s. 348.
  9. a b Cook 1899 ↓, s. 350.
  10. Cook 1899 ↓, s. 356.
  11. Cook 1899 ↓, s. 361.
  12. Cook 1899 ↓, s. 363.
  13. Cook 1899 ↓, s. 368.
  14. Cook 1899 ↓, s. 369.
  15. Cook 1899 ↓, s. 370–376.
  16. Cook 1899 ↓, s. 383.
  17. Cook 1899 ↓, s. 387–388.
  18. Cook 1899 ↓, s. 392.
  19. Cook 1899 ↓, s. 395.
  20. Cook 1899 ↓, s. 396.
  21. Cook 1899 ↓, s. 397–398.
  22. Cook 1899 ↓, s. 400.
  23. Cook 1899 ↓, s. 405.
  24. Salmond 2009 ↓, s. 205–206.
  25. Cook 1899 ↓, s. 408.
  26. Cook 1899 ↓, s. 400–415.
  27. Cook 1899 ↓, s. 415.
  28. Mark D. Merlin. Woody Vegetation on the Raised Croal Limestone of Mangaia, Southern Cook Islands. „Pacific Science”. 45/2, s. 131–151. University of Hawaii Press. (ang.). 
  29. Cook 1899 ↓, s. 415–418.
  30. Cook 1899 ↓, s. 430.
  31. Rigby i van der Merwe 2002 ↓, s. 141.
  32. Cook 1899 ↓, s. 439.
  33. Cook 1899 ↓, s. 441.
  34. Cook 1899 ↓, s. 445.
  35. Cook 1899 ↓, s. 446.
  36. Cook 1899 ↓, s. 448.
  37. Cook 1899 ↓, s. 447–452.
  38. Henri Dumont, Christine Cocquyt i in. The end of Moai quarrying and its effect on Lake Rano Raraku, Easter Island. „Journal of Paleolimnology”, s. 409–422, 1998. Klaver Academic Publishers. (ang.). 
  39. Cook 1899 ↓, s. 456.
  40. Cook 1899 ↓, s. 457.
  41. Cook 1899 ↓, s. 462.
  42. Findlay 2013 ↓, s. 871.
  43. Cook 1899 ↓, s. 470.
  44. Cook 1899 ↓, s. 480.
  45. Cook 1899 ↓, s. 500–520.
  46. Cook 1899 ↓, s. 548.
  47. Cook 1899 ↓, s. 550–560.
  48. Cook 1899 ↓, s. 565.
  49. Cook 1899 ↓, s. 580–590.
  50. Collingridge 2002 ↓, s. 334=335.

Bibliografia

  • Vanessa Collingridge: Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History’s Greatest Explorer. Ebury Press, 2002. ISBN 0-09-188898-0.
  • James Cook: The three famous voyages of captain James Cook round the world. Ward, Lock and Co., 1899.
  • A.G. Findlay: A Directory for the Navigation of the Pacific Ocean, with Descriptions of Its Coasts, Islands, Etc.: From the Strait of Magalhaens to the Arctic Sea, and Those of Asia and Australia. Cambridge University Press, 2013. ISBN 978-1-108-05973-2.
  • Nigel Rigby, Pieter van der Merwe: Captain Cook in the Pacific. Londyn: National Maritime Museum, 2002. ISBN 0-948065-43-5.
  • Anne Salmond: Aphrodite’s island: the European discovery of Tahiti. Berkeley: University of California Press, 2009. ISBN 978-0-520-26114-3.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się