Dromaeosaurus | |||
Matthew & Brown, 1922 | |||
Okres istnienia: 76–70 mln lat temu | |||
Czaszka dromeozaura (Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Infrarząd | |||
(bez rangi) | celurozaury | ||
Nadrodzina | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj |
dromeozaur | ||
Gatunki | |||
|
Dromeozaur (Dromaeosaurus) – rodzaj wymarłego teropoda z rodziny dromeozaurów (Dromaeosauridae) żyjącego w późnej kredzie, około 76–70 mln lat temu, na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Jego nazwa pochodzi od greckich słów δρομευς/dromeus i σαυρος/sauros i oznacza „biegający jaszczur”. Dromeozaury były niewielkimi i jednymi z najbardziej ptakopodobnych teropodów – istnieją dowody pozwalające twierdzić, że były również opierzone. Mimo iż Dromaeosaurus jest pierwszym opisanym przedstawicielem swojej rodziny, ze względu na ubogi materiał kopalny jest także jednym z gorzej poznanych.
Dromaeosaurus był niewielkim dinozaurem drapieżnym – osiągał długość 1,8 m[1] i masę około 15 kg[2][3][4]. Według badań Therriena i Hendersona z 2007, w których szacowano masę teropodów na podstawie długości czaszki, Dromaeosaurus ważył 16,29 kg[5]. Sierpowaty pazur na drugim palcu stopy mierzył ponad 7,5 cm długości[6]. Nogi dromeozaura były krótsze i nie tak wyciągnięte jak u ornitomimidów, troodontów czy tyranozaurów. W odróżnieniu od większości innych teropodów, stąpających na trzech palcach, dromeozaury chodziły na zewnętrznych stronach stóp i unosiły drugie palce, chroniąc w ten sposób znajdujące się na nich wielkie, sierpowate pazury[7]. Rozbudowane powierzchnie stawowe paliczków usprawniały działanie mięśni odwodzących palce[8]. Pierwsze palce były jeszcze krótsze i nie pełniły funkcji podporowych. Inną bronią tych dinozaurów były ich kończyny przednie, którymi dzięki budowie stawów mogły poruszać tak jak ludzie, a które również zakończone były ostrymi, choć nie tak dużymi jak na tylnych kończynach pazurami. Ich szczęki uzbrojone były w zakrzywione ku tyłowi zęby. Ponadto mięśnie odpowiadające za zaciskanie szczęk były prawdopodobnie bardzo dobrze rozwinięte, co świadczy o mocnym zgryzie dromeozaurów – badania Therriena, Hendersona i Ruffa z 2005 wykazały, że Dromaeosaurus mógł zaciskać szczęki z siłą trzykrotnie większą niż będący podobnej wielkości Velociraptor[9].
Ogon tych dinozaurów był usztywniony (giętki tylko u nasady) cienkimi, elastycznymi pręcikami kostnymi – prawdopodobnie służył on za ster; pomagał w szybkiej zmianie kierunku biegu oraz utrzymywał tor lotu podczas skoku na ofiarę. Miednica dzięki odgięciu kości łonowej ku tyłowi przypominała ptasią, co w połączeniu z wieloma innymi ptasimi cechami doprowadziło wielu paleontologów do wniosku, że dromeozaury były przodkami ptaków, bądź wręcz nielotnymi ptakami[7]. Udowodniono występowanie upierzenia u wielu dinozaurów blisko spokrewnionych z dromeozaurem (jak np. u welociraptora[10]), co wskazuje, że również Dromaeosaurus mógł mieć pióra[11].
Początkowo Dromaeosaurus został wstępnie zaklasyfikowany przez Williama Dillera Matthew i Barnuma Browna do rodziny Deinodontidae – obecnie będącej synonimem Tyrannosauridae – jednak Matthew i Brown spostrzegli jego odmienność od innych przedstawicieli tej rodziny i ustanowili dla dromeozaura nową podrodzinę Dromaeosaurinae[12]. Dopiero odkrycie deinonycha przez Johna Ostroma w 1969 doprowadziło do przedefiniowania pozycji systematycznej dromeozaura i włączenia go, wraz z deinonychem i welociraptorem, do rodziny Dromaeosauridae – kredowych zwinnych i szybkich dinozaurów drapieżnych charakteryzujących się sierpowatymi pazurami na drugich palcach stóp[13]. Należały one do infrarzędu Tetanurae i kladów Coelurosauria oraz Maniraptora, co znaczy, że były blisko spokrewnione z Avialae, terizinozaurami i ornitomimozaurami, zaś ich najbliższymi krewnymi były troodonty.
Kladogram rodziny Dromaeosauridae z zaznaczeniem pozycji dromeozaura sensu Turner et al., 2007[14]
Dromaeosauridae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Do rodzaju Dromaeosaurus włączano wiele gatunków dinozaurów drapieżnych – Dromaeosaurus albertensis, D. cristatus, D. explanatus, D. minutus, D. falculus, D. gracilis, D. laevifrons i D. lateralis. Obecnie tylko cztery – D. albertensis, D. cristatus, D. explanatus i D. gracilis – spośród nich wciąż są uważane za należące do tego rodzaju – pięć uznano za synonimy innych gatunków[15]. Ze względu na fragmentaryczność materiału kopalnego wszystkie gatunki oprócz D. albertensis, typowego, są obecnie uznawane za nomina dubia[3][4].
Dromeozaury były niewielkimi dinozaurami drapieżnymi – prawdopodobnie jednak polowały stadnie[13][16], co pozwalało im na zabijanie zwierząt wielokrotnie od nich większych. Czułe zmysły, długie i ostre pazury, silne szczęki oraz bardzo duża prędkość jaką osiągały, czyniły z nich groźnych zabójców – przeważnie ich ofiarami padały niewielkie hadrozaury, jednak dromeozaury były zdolne do skutecznego polowania nawet na duże dinozaury kaczodziobe i ceratopsy.
Dromaeosaurus różnił się jednak od wielu innych członków swojej rodziny krótszą czaszką i bardziej masywnymi zębami. Cechy te upodabniały go nieco do tyranozaurów. Mogą one sugerować, że Dromaeosaurus był w większym niż inne dromeozaury stopniu padlinożercą – silne zęby pozwalałyby na kruszenie kości i pożywianie się wysoko odżywczym szpikiem – lub atakował znacznie większą zdobycz, niż lżej zbudowane małe teropody, takie jak blisko z nim spokrewniony zaurornitolest. W przeciwieństwie do zębów premaksillarnych (położonych w kości przedszczękowej) tyranozaura, u dromeozaura nie były one D-kształtne w przekroju[17].
Pierwszy znany szkielet dromeozaura został odkryty w 1914 przez Barnuma Browna podczas wyprawy do Judith River Formation przeprowadzanej na zlecenie Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Odkrycia dokonano w Albercie w Kanadzie, na terenie obecnego Prowincjalnego Parku Dinozaurów. Materiał kopalny obejmował niekompletną czaszkę długości 22 cm oraz kilka kości stóp. Później odkryto także kilkanaście kości i zębów na stanowiskach w prowincji Alberta i na zachodzie Stanów Zjednoczonych[18]. Opisano kilka gatunków dromeozaura, przy czym najlepiej poznany jest gatunek typowy – Dromaeosaurus albertensis. Mimo iż jest jednym z pierwszych małych teropodów opisanych w oparciu o względnie dobrze zachowane skamieniałości, nie ulega wątpliwości, że jest to jeden z rzadszych przedstawicieli tej grupy.
W 1969 po raz pierwszy dostrzeżono podobieństwa w budowie anatomicznej pomiędzy dromeozaurem i niedawno odkrytym dinozaurem z rodzaju Deinonychus. Ze względu na zbliżoną budowę czaszek i występowanie u obu rodzajów sierpowatych pazurów na drugich palcach tylnych kończyn, zdecydowano stworzyć dla nich nową rodzinę, którą nazwano – od wcześniej nazwanego rodzaju – Dromaeosauridae[18]. Od tamtej pory odkryto znacznie więcej przedstawicieli tej rodziny.
Skamieniałości dromeozaurów znane są z późnokredowych (kampan) stanowisk na zachodzie Ameryki Północnej – doliny rzeki Red Deer w kanadyjskiej prowincji Alberta oraz formacji Hell Creek w stanie Montana[18].
Fauna doliny Red Deer jest dobrze poznana. Z kręgowców licznie występują skamieniałości ryb, jak rekiny, płaszczki, amie, niszczuki oraz niszczukopodobny Aspidorhynchus. Spośród ssaków można znaleźć tam wieloguzkowce i torbacza dydelfodona. Słonowodny plezjozaur Leurospondylus został znaleziony w morskich osadach, podczas gdy słodkowodne ekosystemy zasiedlane były przez żółwie, przedstawicieli rzędu Choristodera z rodzaju Champsosaurus oraz krokodyle – np. Leidyosuchus i Stangerochampsa. Najliczniejsze były jednak dinozaury, zwłaszcza stanowiące ponad połowę wszystkich przedstawicieli tej grupy gadów na tym terenie hadrozaury, głównie z rodzajów Edmontosaurus, Saurolophus i Hypacrosaurus. Ceratopsy i ornitomimozaury również były bardzo pospolite i łącznie stanowiły 1/3 tamtejszych dinozaurów. Wliczając znacznie rzadsze ankylozaury i pachycefalozaury, wszystkie one stanowiły potencjalne ofiary różnych grup dinozaurów drapieżnych, takich jak troodonty, cenagnaty i dromeozaury. Dominującymi drapieżnikami w tym środowisku były jednak dorosłe albertozaury, podczas gdy młode osobniki teropodów z tego rodzaju stały nieco niżej w łańcuchu pokarmowym[19].
W formacji Hell Creek pospolicie występowały dinozaury kaczodziobe, a niemal równie liczne były ceratopsy – od niewielkich, takich jak Leptoceratops, po największych przedstawicieli tej grupy – triceratopsa, torozaura i nedoceratopsa. W stosunkowo dużej różnorodności występowali tam również przedstawiciele pachycefalozaurów – drakoreks, sferotol, Stygimoloch i Pachycephalosaurus. Znacznie mniej liczne były ankylozaury. Odnaleziono tam także skamieniałości ogromnych pterozaurów z rodzaju Quetzalcoatlus, żywiących się niewielkimi zwierzętami lądowymi[20]. Brak było w tym ekosystemie dużych drapieżników – największym był osiągający 5 m długości Nanotyrannus. Pozostałe nisze ekologiczne wypełniały różne formy niewielkich teropodów, takich jak cenagnaty Chirostenotes i elmizaur, troodonty, Dromaeosaurus i inni przedstawiciele rodziny dromeozaurów.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.