východoslovenské nárečia
východniarčina
Obszar

wschodnia Słowacja (Spisz, Szarysz, Zemplin i Abov(inne języki))

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy↗
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Dialekt wschodniosłowacki, gwary wschodniosłowackie (słow. východoslovenské nárečia, východniarčina) – regionalne formy języka słowackiego, używane przez mieszkańców Spiszu, Szarysza, Zemplina i Abova(inne języki) we wschodniej Słowacji[1]. W odróżnieniu od innych odmian słowacczyzny dialekt wschodniosłowacki wykazuje ograniczoną zrozumiałość z językiem czeskim, jest natomiast bliski polskiemu i rusińskiemu[2][3]. Gwary te cechuje także większy udział hungaryzmów w słownictwie[4].

Dialekt wschodniosłowacki jest wewnętrznie zróżnicowany, toteż jego właściwości nie można określić w sposób jednoznaczny. Do charakterystycznych cech tego zespołu gwarowego należą jednak: brak samogłosek długich, akcent paroksytoniczny (podobnie jak w polszczyźnie, w przeciwieństwie do akcentu inicjalnego w języku ogólnosłowackim)[1] oraz odmienne zastosowanie końcówek w deklinacji[5]. Gwary wschodniosłowackie dzielą z dialektem zachodniosłowackim pewne właściwości, które nie występują w gwarach centralnych i opartej na nich standardowej słowacczyźnie[6]. Fakt ten przemawia na korzyść koncepcji, że środkowa Słowacja została zasiedlona później niż tereny wschodnie i zachodnie[6].

Historia

Standardowa odmiana języka słowackiego, skodyfikowana przez Ľudovíta Štúra w latach 40. XIX wieku, oparta została przede wszystkim na fundamencie ówczesnych gwar środkowosłowackich. Gwary wschodnie są wyraźnie odrębne od dialektu środkowego i zachodniego (na płaszczyźnie fonologii, morfologii i słownictwa), dzielą natomiast bliższy związek z gwarami polskimi oraz gwarami rusińskimi[7]. Na początku XX wieku podjęto nieudaną próbę stworzenia standardu języka wschodniosłowackiego[6][8][9][10].

Diaspora z regionu przyczyniła się do wypracowania nieregularnego piśmiennictwa w gwarach wschodniosłowackich. W gwarze szaryskiej pisywały czasopisma „Slovák v Amerike” (założone w 1889 r. w miejscowości Plymouth, Massachusetts) i „Amerikánsko-slovenské noviny” (założone w 1886 r. w Pittsburghu). Do zapisu wykorzystywano węgierskie konwencje ortografii (nazwy czasopism przedstawiano w formach: Szlovjak v Amerike, Amerikanszko-Szlovenszke Novini)[9]. Czasopismo „Slovák v Amerike” istnieje do dziś, lecz współcześnie stosuje literacką odmianę języka słowackiego[11].

Podział wewnętrzny

Gwary wschodniosłowackie dzielą się na cztery podgrupy[1]:

  • Gwary spiskie (słow. spišské nárečia, spiština) – występują na wschód od miasta Poprad; graniczą z mową rusińską i polskimi gwarami góralskimi[1];
  • Gwary szaryskie (słow. šarišské nárečia, šariština) – występują w okolicach Preszowa; dzielą liczne cechy z gwarami zemplińskimi i mową rusińską[1];
  • Gwary abowskie (słow. abovské nárečia), w tym mowa koszycka (słow. košické nárečia) – występują na południowo-zachodnich terenach wschodniej Słowacji; dzielą cechy fonologiczne z językiem węgierskim i gwarami zemplińskimi[5];
  • Gwary zemplińskie (słow. zemplínské nárečia) – występują na południowych i centralnych terenach wschodniej Słowacji; tworzą formę przejściową między językiem ogólnosłowackim, gwarami szaryskimi i mową rusińską[1].

Przykładowy tekst

Dialekt wschodniosłowacki (gwara szaryska)

Buľi raz dvojo kmotrove, co furt vjedno chodziľi na jurmaki. Raz tiž tak išľi z jurmaku a našľi gvera. Ta znace, že ešči ftedi ľudze tak ňechirovali o gveroch, ňebulo teľo vojakoch. Išľi tak popod ľešik a naraz jeden zbačil gver a takoj ku ňemu ucekal… Ten druhi še tiž mocno zradoval, ta vžaľi totu fujaru a hutorili sebe: "Kmotre, ja budzem do ňej duc a ti budzeš prebirac". Ta začaľi vera ľudze tote dvomi hrac. Jeden kmoter pocahnul za kohucik, kuľka utrafila do druheho kmotra, co prebiral a ten še takoj prevracil umarti na žem.[5]

Słowacczyzna standardowa

Boli raz dvaja kmotrovia, ktorí stále spolu chodili na jarmoky. Raz tiež tak vyšli z jarmoku a našli pušku. To viete, že vtedy ešte ľudia tak nechyrovali o puškách, nebolo toľko vojakov. Išli tak popod lesík a jeden zazrel pušku a hneď k nej utekal. Ten druhý sa tiež silno zaradoval, tak vzali fujaru a hovorili si: „Kmotor, ja budem do nej fúkať a ty budeš preberať. Tak začali veru tí dvaja hrať. Jeden kmotor potiahol za kohútik, guľka trafila druhého kmotra, ktorý preberal, a ten sa hneď prevrátil mŕtvy na zem.

Przypisy

  1. a b c d e f Jozef Liška: Nárečový svojraz východného Slovenska. W: E. Polívka, I. Vindiš: Almanach východného Slovenska 1848–1948. Košice: Osvetová rada mesta Košíc, 1948, s. 162–169. (słow.).
  2. Jozef Štolc: Slovenská dialektológia. Bratislava: Veda, 1994. (słow.).
  3. Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 537, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
  4. Alena Blichová, K problematike rusínsko-slovenských jazykových kontaktov, „Človek a spoločnosť”, 4/2007 [dostęp 2012-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-13] (słow.).
  5. a b c Ferdinand Buffa, Východoslovenské nárečia, t. IX, Vlastivedný časopis, 1962 [dostęp 2012-11-23] (słow.).
  6. a b c David Short: Czech and Slovak. W: William Frawley (red.): International Encyclopedia of Linguistics. Wyd. 2. Oxford: Oxford University Press, 2003, s. 410–414. (ang.).
  7. Horace G. Lunt, Notes on the Rusyn language of Yugoslavia and its East Slovak origins, „Journal of Slavic Linguistics and Poetics”, 42, s. 43–84 [dostęp 2012-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-15] (ang.).
  8. Tomasz Kamusella: The politics of language and nationalism in modern Central Europe. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2009, s. 821. DOI: 10.1057/9780230583474. ISBN 0-230-55070-3. OCLC 776921583. (ang.).
  9. a b Štefan Švagrovský, Slavomír Ondrejovič. Východoslovenský jazykový separatizmus. „Slovenská reč”. 69 (3), 2004. [dostęp 2012-11-23]. [zarchiwizowane z adresu 2014-10-29]. (słow.). 
  10. Konstantin Lifanov. Ešte raz o jazyku východoslovenských publikácií v USA. „Slovenská reč”. 71 (5), s. 282, 2006. [dostęp 2012-11-23]. (słow.). 
  11. SvA – Slovák v Amerike [online] (słow.).

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się