Zasięg dialektów języka greckiego ok. 400 r. p.n.e.

Dialekt joński – jeden z głównych dialektów klasycznego języka greckiego, rozpowszechniony w okresie klasycznym na obszarze południowo-zachodniej Azji Mniejszej (w historycznej Jonii), na Cykladach, Sporadach Północnych, Eubei, a także części wysp przybrzeżnych Azji Mniejszej, m.in. na Chios i Samos. W swoim wczesnym stadium zaświadczonych już w grece archaicznej okresu homeryckiego – obok dialektu eolskiego stanowi podstawę języka Iliady i Odysei. W okresie hellenistycznym był stopniowo wypierany przez grekę koine, stanowi substrat dla rozwiniętego z niej w okresie bizantyjskim języka pontyjskiego. W literaturze okresu klasycznego dialekt joński pojawia się m.in. w części dzieł Sofoklesa i Ajschylosa, a także utworach epickich i wczesnej historiografii (np. u Herodota), nawiązujących do greki homeryckiej. Najbardziej zbliżony do dialektu attyckiego, wraz z którym tworzy zespół jońsko-attycki.

Cechy charakterystyczne

Fonetyka

W zakresie fonetyki do charakterystycznych cech dialektu jońskiego należą między innymi:

  • wymowa pierwotnego (ā) konsekwentnie jak η (ē) (w przeciwieństwie do dialektu attyckiego także w przypadku tzw. a purum, to jest po ε /e/, ι /i/ oraz ρ /r/), np. joń. πρήγματα (prēgmata), att. πράγματα (prágmata) – „sprawy”. Analogicznie attyckie -αι (ai) w końcówkach fleksyjnych (z α purum) odpowiada jońskiemu (ē), np. joń. ἠμέρῃ (ēmérē), att. ἡμέραι (hēmérai) – „dni” itp.
  • zanik aspirowanych głosek, np. φ (f/ph) → π (p): ἀφικνέομαι (afiknéomai, att. ἀφικνοῦμαι /afiknúmai/) → ἀπικνέομαι (apiknéomai) – „przybywam” albo „dochodzę (do czegoś)”
  • w większości przypadków przejście protogreckiej spółgłoski labiowelarnej /kʷ/ do /k/ przed samogłoskami tylnymi (w dialekcie attyckim nastąpiło przejście w takim wypadku do /p/), np. joń. ὄκως (ókōs), att. ὅπως (hópōs) – „aby”, „żeby”
  • stopniowy zanik przydechu mocnego[1] (spiritus asper): joń. ἴκκος (íkkos), att. ἵππος (híppos) – „koń”

Od dialektu attyckiego dialekt joński odróżnia się ponadto między innymi wymową:

  • ω (ō) często zamiast ου (u), np. joń. ὦν (ón), att. οὖν ún – „więc”
  • ου (u) często zamiast ο (o), np. joń. οὔνομα (únoma), att. ὄνομα (ónoma) – „imię”, „nazwa”
  • σσ (ss) zawsze zamiast ττ (tt), np. joń. γλῶσσα (glōssa), att. γλῶττα (glōtta) – „język”

Gramatyka

Cechy charakterystyczne dialektu jońskiego w zakresie gramatyki:

  • celownik liczby mnogiej I i II deklinacji przyjmuje końcówkę -σι (-si), np. joń. γνώμῃσι (gnōmēsi), att. γνώμαις (gnōmais) – „osądom”, „opiniom”
  • dopełniacz liczby mnogiej I deklinacji przyjmuje końcówkę -έων (-eōn) zamiast ῶν (-ōn), np. joń. ἠμερέων (ēmeréōn), att. ἡμερῶν (hēmerōn) – „(tych) dni”
  • rzeczowniki III deklinacji z końcowym -ις (-is) w mianowniku przyjmują w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę -ιος (-ios), np. joń. πόλιος (pólios), att. πόλεως (póleōs) – „(tego) miasta”.
  • znacznie rzadsze użycie form kontrahowanych niż w dialekcie attyckim

Zobacz też

Przypisy

  1. Przydech mocny w dialekcie jońskim występował jeszcze w wielu słowach w późnej grece archaicznej okresu homeryckiego, później coraz rzadszy.

Bibliografia

  • Korusowie, Agnieszka i Kazimierz, Hellenike glotta. Podręcznik do nauki języka greckiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 1998

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się