Przez Ciechanowiec przebiegają trzy drogi wojewódzkie 690, 681 i 694.
Jest jednym z najstarszych miast Podlasia, leży nad Nurcem, prawym dopływem Bugu. Na lewym, wschodnim brzegu rzeki znajduje się starsza część Ciechanowca z dawnym rynkiem, kościołem, cerkwią, dawną synagogą i najważniejszymi urzędami, na prawym zaś znajduje się Muzeum Rolnictwa.
Historia
Teren z reliktami fundamentów – pozostałości po zamku KiszkówCiechanowiec na fragmencie mapy z 1795 roku
Ciechanowiec miejskie prawamagdeburskie otrzymał w 1429 roku od litewskiego księcia Witolda Kiejstutowicza lub mazowieckiego księcia Janusza I Starszego[4]. W roku 1446 istniała w Ciechanowcu parafia rzymskokatolicka. W najstarszych dokumentach nazwę miasta zapisywano jako Czyechonowecz (w 1500 r.), a także Techonowcy (1535-1536)[4]. Najstarsze zachowane dokumenty miejskie pochodzą z XVI wieku.
W XVI wieku miasto należało do rodu Kiszków. W połowie XVI wieku kasztelan trockiPiotr Kiszka zbudował zamek na prawym brzegu Nurca, na północny wschód od miasta[5]. W latach 1617–1642 Mikołaj Kiszka wzmocnił zamek otaczając go czworobocznymi fortyfikacjami ziemnymi[5]. W 1649 r. wojewoda połocki Janusz Kiszka (1586-1654), sprzedał Stary Ciechanowiec Konstantemu Eustachemu Zalewskiemu. Kolejnym właścicielem był podkomorzy drohicki Jerzy Monwid Irzykowicz (zm. 1659)[6]. Około 1656-1657 roku miasto i zamek zostały zniszczone podczas Potopu szwedzkiego. Kolejną właścicielką była Eleonora z Irzykowiczów Bremerowa, która wyszła za pułkownika Idziego Bremera de Britmar (zm. 1662)[6], a następnie wyszła za pisarza nurskiego Nikodema Jabłonowskiego[7]. Kolejną właścicielką była córka Idziego i Eleonory, Marianna Bremerowa, która wyszła za chorążego nurskiego Jerzego Hieronima Ossolińskiego[6]. Przypuszczalnie kolejne zniszczenia miastu przyniosła III wojna północna tocząca się na ziemiach polskich w latach 1700–1706.
W 1703 r. Ciechanowiec kupił chorąży drohicki Franciszek Maksymilian Ossoliński z Rudki (1676-1756). Po nim miasto odziedziczył jego syn Tomasz Konstanty Ossoliński (1716-1782). W latach 1736–1739 powstał murowany kościół Trójcy Przenajświętszej i barokowy szpital i klasztor sióstr miłosierdzia, wedle projektu warmińskiego architekta Jana Adriana Kluka. Jego syn, ks. Jan Krzysztof Kluk (1739–1796), miejscowy proboszcz, poświęcił się przyrodoznawstwu, stając się jednym z najważniejszych polskich przyrodników doby Oświecenia.
W okresie rozbiorów Ciechanowiec początkowo (1795–1807) przypadł Prusom, a po kongresie wiedeńskim – Rosji. Wówczas miasto zostało podzielone na dwie części. Prawobrzeżna część (zwana Nowym Miastem lub „polską stroną”), znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, zaś lewobrzeżne Stare Miasto („ruska strona”) – w Rosji. Stare Miasto w latach 1829–1888 było własnością Stefana Ciecierskiego, który w 1850 roku ufundował w mieście pomnik botanika księdza Krzysztofa Kluka[8]. W 1842 roku władze rosyjskie zamknęły szpital i klasztor Sióstr Miłosierdzia[8]. W czasie Powstania styczniowego dawny szpital zajął w 1863 roku batalion rosyjski pod dowództwem majora Korfa, który prowadził pacyfikacje okolic Ciechanowca dopuszczając się licznych okrucieństw[8]. W wyniku powstania prawobrzeżny Nowy Ciechanowiec stracił prawa miejskie w 1870 r. Pod koniec XIX w. rozwinął się w mieście przemysł włókienniczy. Ciechanowiec słynął także z targów konnych. Miasto poniosło znaczne zniszczenia w 1915 roku w czasie I wojny światowej, gdy m.in. spalono zamek[5]. Kolejne zniszczenia nastąpiły w czasie wojny polsko-bolszewickiej, które były powoli naprawiane w okresie międzywojennym. Wówczas to miasto znane było z dużej liczby warsztatów, głównie żydowskich. Liczba Żydów wzrosła w tym czasie do ok. 55% mieszkańców miasta.
W roku 1921 w Ciechanowcu (miasto), który znajdował się w pow. Bielsk naliczono 344 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym i 17 inne zamieszkałe (w tym 1 budynek niezn.) oraz 3291 mieszkańców (1525 mężczyzn i 1766 kobiet). Narodowość polską zgłosiło 1653, żydowską 1603, białoruską 11, niemiecką 21 i rosyjską 3.
W Ciechanowcu (osada miejska), który był w pow. Wysokie Mazowieckie, gm. Klukowo znajdowały się 193 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym i 18 inne zamieszkałe oraz 1658 mieszkańców (776 mężczyzn i 882 kobiet). Narodowość polską podały 736 osoby, żydowską 919 oraz 1 niemiecką, 2 inną[9].
W listopadzie 1941 Niemcy utworzyli w Ciechanowcu getto dla ludności żydowskiej[12]. Składało się ono z dwóch części położonych po obu stronach rzeki Nurzec (w rejonie ulic: Drohickiej, Wspólnej i Kościuszki oraz Łomżyńskiej i Kuczyńskiej)[12]. Ogółem przez getto przeszło ok. 4 tys. osób[12]. W czasie jego istnienia Niemcy zamordowali ok. 80 żydowskich mężczyzn w Pobikrach, kilkadziesiąt na uroczysku Ciarki, 20 osób w Kuczynie i tyle samo na podwórzu posterunku żandarmerii w Ciechanowcu[12]. 15 października 1942 większość mieszkańców getta wywieziono do obozu zagłady w Treblince, ok. 700 osób rozstrzelano na miejscu, a 60 udało się zbiec[12]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942[12].
Po wojnie odbudowa trwała długo – miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia oraz liczby ludności. Pozostało także na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych.
Skansen Mazowiecko-Podlaski – na terenie skansenu znajdują się m.in. reprezentatywne dla regionu zagrody wiejskie, dworek z XIX wieku, spichlerze, młyn, a w lecie organizowane są plenery artystyczne, latem zaś także koncerty.
układ przestrzenny średniowiecznego miasta w kształcie wrzeciona, rozciągniętego równolegle do rzeki Nurzec.
zespół cmentarzy przy ul. Sienkiewicza:
cmentarz rzym.-kat, 1 poł. XIX w.
ogrodzenie z bramą, 1842
kaplica grobowa rodziny Szczuków, 1859
cmentarz ewangelicki, nieczynny, 1 poł. XIX w.
cmentarz prawosławny, poł. XIX w.
pomnik z terenem d. cmentarza żydowskiego,
cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej (żołnierzy Wojska Polskiego)[13].
Zamczysko w Ciechanowcu – ślady wałów na planie czworoboku w rejonie ulicy Parkowej. Zamek rycerski nad Nurcem został zbudowany w 1 połowie XVI wieku przez wojewodę połockiego Piotra Kiszkę, którego ród wywodził się z Ciechanowca. Na zamku ciechanowieckim trzykrotnie gościł (w latach: 1576, 1581 i 1582) król Stefan Batory, podróżujący z Korony na Litwę. W latach 1617–1642 zamek został otoczony obwarowaniami ziemnymi zbudowanymi na polecenie Mikołaja Kiszki. Fortyfikacja miała kształt czworokąta, który tworzyły wały o długości 130 × 150 m (nie licząc szerokości otaczających je fos). W obrębie wałów znajdowała się zabudowa mieszkalna o nieznanym jak dotąd kształcie przestrzennym. W 1649 r. wojewoda połocki Janusz Kiszka (1586-1654), sprzedał Stary Ciechanowiec Konstantemu Eustachemu Zalewskiemu. Kolejnym właścicielem był podkomorzy drohicki Jerzy Monwid Irzykowicz (zm. 1659) i w tym czasie zamek został zniszczony w trakcie Potopu szwedzkiego około 1656-1657 r. i nie został odbudowany. Córka Jerzego Montwida Irzykowicza, Eleonora z Irzykowiczów Bremerowa wraz z mężem komendantem Grodna i oberszterem piechoty Idzim Bremerem de Britmar (zm. 1662) poleciła zbudować na zamku dwór modrzewiowy, w którym mieszkała później z kolejnym mężem pisarzem nurskim Nikodemem Jabłonowskim. Córka Idziego i Eleonory, Marianna Bremerowa (zm. 1688) wyszła za chorążego nurskiego Jerzego Hieronima Ossolińskiego. Przypuszczalnie kolejne zniszczenia przyniosła III wojna północna tocząca się na ziemiach polskich w latach 1702–1706. W 1703 r. Ciechanowiec kupił chorąży drohicki Franciszek Maksymilian Ossoliński z Rudki (1676-1756). Po nim zamek odziedziczył jego syn Tomasz Konstanty Ossoliński (1716-1782). W XVIII wieku ród Ossolińskich częściowo odbudował obiekt, jednak siedziba mieszkalna miała już jedynie formę modrzewiowego dworu z istniejącą w XVIII wieku murowaną wieżą zegarową, która swój znany nam z fotografii kostium zewnętrzny nawiązujący do stylu neogotyckiego otrzymała przypuszczalnie w 2 połowie XIX wieku. W latach 1829–1888 właścicielem Ciechanowca był Stefan Ciecierski, jednak przypuszczalnie nie dokonywał w obiekcie większych inwestycji rezydując najczęściej w drewnianym dworze w Pobikrach. Drewniane części dworu zwanego przez ludność „Zameczkiem” od 1908 roku mieściły szkołę 4-klasową. Podczas I wojny światowej w sierpniu 1915 roku drewniane zabudowania dworu spłonęły podpalone przez uciekające wojska rosyjskie. Wieża zegarowa runęła w kwietniu 1921 roku i jej pozostałości rozebrano[14][15]. W okresie II wojny światowej okupanci hitlerowscy na terenie dawnego zamku urządzili strzelnicę ćwiczebną. Pod wałem biegnącym wzdłuż południowego odcinka fosy odsłonięte zostały mury ceglane datowane wstępnie na XVIII i XIX w[16].
Turystyka
Jednym z walorów turystycznych Ciechanowca i jego okolic jest przepływająca przez miasto rzeka Nurzec, której dolny, ok. 8-kilometrowy odcinek znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca. Meandry i zakola wijące się wśród pól i lasów stanowią ostoję dla wielu gatunków zwierząt żyjących nad wodą, np. bobrów, wydr oraz różnych gatunków ptaków. Nurzec oraz zalew na Nurcu z ośrodkiem sportowo-rekreacyjnym i plażą stanowi zaś atrakcję m.in. dla miłośników spływów kajakowych.
Okolice Ciechanowca to tereny rolnicze z piaszczystą glebą niskiej jakości, lasy iglaste i mieszane oraz wioski – po części rekreacyjno-letniskowe, zwłaszcza nad Nurcem i Bugiem. Perspektywy rozwoju Ciechanowca wiążą się z gospodarką spożywczą i przetwórstwem, a także z agroturystyką.
Demografia
Budynek Szkoły Podstawowej im. M. KopernikaUrząd Miejski przy Placu 3 Maja
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 3291 osób, wśród których 1568 było wyznania rzymskokatolickiego, 39 prawosławnego, 34 ewangelickiego a 1649 mojżeszowego, a jeden mieszkaniec nie określił wyznania. Jednocześnie 1653 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 11 białoruską, 21 niemiecką, 1603 żydowską a 3 rosyjską. Było tu 361 budynków mieszkalnych[17].
Wykres liczby ludności miasta Ciechanowca od 1580:
Źródła: Plan Odnowy Miejscowości Ciechanowiec. Uchwała Rady Miejskiej w Ciechanowcu Nr 110/XVII/08 z dnia 29 maja 2008[18], Historia Ciechanowca do roku 1947[19], Żydzi w Ciechanowcu w XVIII–XIX wieku. Część 1[20][21][22][23]
Piramida wieku mieszkańców Ciechanowca w 2014 roku[24].
Pomnik – obelisk poległych żołnierzy Wojska Polskiego w 1920 roku nad Nurcem
Fragment muru arkadowego przy ul. Parkowej
Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny z Fatimy
Nagrobki z cmentarza ewangelickiego
Kaplica cmentarna dawna kaplica grobowa Szczuków, zbudowana ok. 1842 r. z fundacji Artura Ignacego Szczuki, na cmentarzu katolickim przy ul. Sienkiewicza
Kapliczka neogotycka pw. św. Antoniego z poł. XIX w.
Cmentarz żołnierzy Wojska Polskiego z okresu I wojny światowej
Cmentarz żydowski z XIX w. odnowiony w 2008 r. w rocznicę likwidacji getta w Ciechanowcu
Zalew – wypożyczalnia sprzętu wodnego
Park przy Placu Jana Pawła II
Zobacz też
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ciechanowiec
↑ abPowierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
↑Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV–XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 96.
↑Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 74.
↑ abHistoria miasta [online], www.ciechanowiec.pl [dostęp 2022-01-04].
↑ abcLeszek Kajzer, Leksykon Zamków w Polsce, wyd. Arkady, Warszawa 2001, s. 132.
↑ abcBożena Popiołek. Marianna z Bremerów Ossolińska (zm. 1688), chorążyna nurska, jako testatorka. „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”. V, s. 231–263, 2013. Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne. ISSN 2080-9212.
↑Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny: struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998, s. 121.
↑ abcTomaszewski, Norbert, Stefan Ciecierski – ziemianin podlaski, „Studia Łomżyńskie”, 22, 2012, s. [181]-195.
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., tom V, Województwo białostockie, Powiat Bielsk, Powiat Wysokie Mazowieckie, Gmina Klukowo. Warszawa 1924 r. s. 19, 109. dostępny na Wikimedia Commons.(2012-04-08).
↑ abcdefCzesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 137. ISBN 83-01-00065-1.
↑Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2023, s. 84 [dostęp 2024-02-10] [zarchiwizowane 2024-01-26](pol.).
↑Zapomniany zamek – Wrota Podlasia [online], www.wrotapodlasia.pl [dostęp 2017-12-31](pol.).
↑Norbert Tomaszewski, Szkice z historii zamku obronnego wCiechanowcu, „Studia Łomżyńskie”, 12, 2001, s. [137]-150.
↑Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 19.
↑Plan Odnowy Miejscowości Ciechanowiec. Uchwała Rady Miejskiej w Ciechanowcu Nr 110/XVII/08 z dnia 29 maja 2008.
↑N. D. Tomaszewski, Historia Ciechanowca do roku 1947, Ciechanowiec 2008, strony: 80, 92, 137, 211, 349, 352.
↑L. Butlewski, Żydzi w Ciechanowcu w XVIII–XIX wieku. Część 1.
↑Miasta i osiedla województwa białostockiego, Biuletyn Nr 11, Wojewódzki Urząd Statystyczny, Białystok, 1965, s. 15,156.
↑Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r. Warszawa 2010 r. tabl. 4 s. 128. z www.stat.gov.pl. (2012-04-08).
↑M. Gnatowski, W radzieckich okowach (1939-1941), ŁTN im. Wagów, Łomża 1977, s. 290.
↑Ciechanowiec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11](pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-01-18].
Linki zewnętrzne
Ciechanowiec Online
Historia Żydów w Ciechanowcu. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. na portalu Wirtualny Sztetl
52°41′10″N 22°29′30″E/52,686111 22,491667
.jpg)
.JPG)
