Browarnictwo w Gdańsku – przez wieki Gdańsk stanowił centrum browarnictwa tej części Europy, m.in. Pomorza, Państwa zakonu krzyżackiego, Prus Królewskich Korony Królestwa Polskiego, Rzeczypospolitej i Królestwa Prus. Potencjał tworzyły setki niewielkich browarów typu rzemieślniczego. Jednoczył ich bogaty i wpływowy Cech Browarników. Przez wiele stuleci, piwo, zwłaszcza tzw. piwo jopejskie eksportowano do wielu krajów Europy, głównie do Anglii. Dla ułatwienia prac przy załadunku na statki głównie beczek z piwem zbudowano Żuraw. W 1378 doszło do konfliktu z zakonem krzyżackim, w okresie późniejszym, pomiędzy gdańszczanami a browarnikami warszawskimi. Około 1416 najwięcej browarników (73) mieszkało przy Hundegasse, obecnej ul. Ogarnej. W XV wieku nastąpił rozkwit browarnictwa – do około 250 tys. beczek. Wydawane spisy w 1565 i w latach następnych odnotowały wśród największych browarników w Gdańsku i na Pomorzu rodzinę Schröder (Hans Schröder, Joachim Schröder i Georg Schröder).

Od początku XVI wieku produkcję stopniowo zaczęto przenosić na przedmieścia – Biskupią Górkę, Chełm, i Stare Szkoty. W tym okresie szereg browarów prowadzili Mennonici (np. rodzina Fischerów). Około 1620 przy wspomnianej już Hundegasse 11 zbudował sobie siedzibę cech browarników. W XVII wieku znacznie zmniejszyła się ilość produkowanego piwa – do około 50 tys. beczek. W okresie napoleońskim piwo uważano za napój najniższych warstw społecznych. Przebywający w Gdańsku Józef Ignacy Kraszewski zanotował, że "nie dane mu już było spróbować tego smaku, z którego kiedyś słynęło miasto". Sytuacja częściowo się odwróciła w XIX wieku - powstały nowe browary w Nowym Porcie, Oliwie, na Oruni, we Wrzeszczu, i Sopocie. W tym okresie najwięcej ich funkcjonowało przy ul. Korzennej (9), Szerokiej (8), Ogarnej (7), i w rejonie Targu Rybnego, ul. Rycerskiej i Grodzkiej, oraz Starej Stoczni (łącznie 6).

W tym samym czasie również importowano piwo, m.in. z Lubeki, Wismaru, Słupska, i Warmii, w okresie międzywojennym - m.in. z Warszawy (Haberbusch i Schiele) i Żywca (Browar w Żywcu).

Koncentracja kapitału

W Gdańsku postępowała koncentracja kapitału:

  • rosła potęga rodziny Fischer zarządzającej 4 browarami - Bierbrauerei Richard Fischer, Brauerei Paul Fischer Inh. Frau Johanna Wenkel, Brauerei A.Fischer jun. Inh. Rud. Winkelhausen oraz Brauerei A.Fischer,
  • większe browary przejmowały mniejsze, np. wymieniony już Brauerei Paul Fischer wykupił Alte Danziger Schloßbrauerei, Bergschlösschen Brauerei Zoppot, Michael Wanninger Söhne oraz Brauerei Leonhard Waas, które następnie zlikwidował,
  • kupowano browary poza Gdańskiem, np.
    • browar Brauerei Paul Fischer przejął w Kwidzynie (Brauerei und Malzfabrik Hammermühle) i Lubawie koło Iławy (Bartnikowski & Eschholz),
    • browar Danziger Aktien Bierbrauerei - w Wejherowie (Mälzerei Neustadt/Westpr.),
  • browar Brauerei Englisch Brunnen z Elbląga przejął 2 zakłady w Gdańsku - Alt-Danziger Rodenacker Brauerei i Brauerei Paul Fischer, które również zlikwidowano.

Koncentracja lokalizacji browarów

Można przyjąć, iż najwięcej browarów mieściło się przy:

  • Pfefferstadt (ul. Korzenna)
    • W.L. Jenin, Pfefferstadt 11
    • J. Kniewel, Pfefferstadt 18
    • Brauerei L.O. Kämmerer Inh. W. Krohm, Pfefferstadt 19-21
    • Brauerei A. Fischer, Pfefferstadt 20
    • de Veer, Pfefferstadt 21-22
    • Brauerei J. von Puttkamer vorm. O.F. Drewke, Pfefferstadt 23-27
    • Readner, Pfefferstadt 36
    • Brauerei P.F. Eisenhardt Nachf. Inh. Th. Holtz, Pfefferstadt 46
    • H.W. Mayer Brauerei, Pfefferstadt 54
  • Breitgasse (ul. Szeroka)
    • E. Baer, Breitgasse 44
    • Wunnicker, Breigasse 48
    • G. Linck, Breitgasse 50
    • Grangé Noel Erdmann, Breitgasse 56-57
    • Otto Schwartz, Breitgasse 85
    • Peters, Breitgasse 94
    • C. Zimmermann, Breitgasse 113
    • J.C. Axt, Breitgasse 120
  • Hundegasse (ul. Ogarna)
  • miejsce w rejonie Rittergasse (ul. Rycerska), Burgstr. (ul. Grodzka), Fischmarkt (Targ Rybny) oraz Brabank (Stara Stocznia)
    • Brauerei Heinrich Glaubitz Inh. August Jürgensen, Rittergasse 7
    • Alte Danziger Schloßbrauerei, Ritttergasse 10
    • genossenschaftsbrauerei, Burgstr.
    • Störmer, Fischmarkt 25
    • Rexin, Fischmarkt 31
    • Fritz Jansen & Sohn, Brabank

Liczba browarów

  • w 1416 na Głównym Mieście - 378,
  • na początku XV wieku w Gdańsku - 300, a według innych źródeł[jakich?] 370,
  • na początku XVI wieku - ponad 400,
  • 1691 – 70 browarów na przedmieściach,
  • 1745 – 20 browarów w Gdańsku i 160 na przedmieściach,
  • 1793–1806 – łącznie 34 browary,
  • 1820 – 31 browarów,
  • 1880 – 13 browarów,
  • 1900 – 15 browarów,
  • 1908 – 17 browarów,
  • 1912 – 11 browarów,
  • 1913 – 10 browarów,
  • 1914 – 8 browarów,
  • 1918 – 7 browarów,
  • 1920 – 4 browary,
  • 1929 – 3 browary,
  • 1945 – 2 browary.

Browary

Lista ułożona według lat kończenia produkcji.

  • Baer, Hundegasse 6-7 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: 1790-1808
  • de Veer, Pfefferstadt 21-22 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: 1808
  • Readner, Pfefferstadt 36 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: 1808
  • Stürmer, Johannisgasse 67 (ul. Świętojańska), okres funkcjonowania: 1808
  • Störmer, Fischmarkt 25 (Targ Rybny), okres funkcjonowania: 1808
  • Rexin, Fischmarkt 31 (Targ Rybny), okres funkcjonowania: 1808
  • M. Jantzen, Ropergasse 20 (ul. Powroźnicza), okres funkcjonowania: -1808
  • Peters, Breitgasse 94 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: -1800-1810
  • C.F. Mroczek, Pfefferstadt 55[1] (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: (1649→) 1800-1813
  • E. Baer, Breitgasse 44 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: -1800-1814
    • część browaru G. Lincka, Breitgasse 48-50 1815-
  • Wunnicker, Breigasse 48 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: -1800-1815
    • część browaru G. Lincka, Breitgasse 48-50 1815-
  • J.C. Hopp, Strzyża, okres funkcjonowania: 1817
  • J. Jantzen, St. Adalbert (Święty Wojciech), okres funkcjonowania: 1817
  • J.B. Söncke, St. Adalbert (Święty Wojciech), okres funkcjonowania: 1817
  • A. Zimmermann, Langfuhr (Wrzeszcz), okres funkcjonowania: 1817
  • C. Zimmermann, Breitgasse 113 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: 1817
  • Grangé Noel Erdmann, Breitgasse 56-57 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: -1808-1817
  • J.F. Bethge, Heilige-Geist-Gasse 124 (ul. Sw. Ducha), okres funkcjonowania: 1808-1817
  • Störmer, 3. Damm 7 (ul. Grobla III), okres funkcjonowania: -1808 (→1817)
    • J.G. Gumlich 1817
  • K.A. Groddeck, 3. Damm 16-17 (ul. Grobla III), okres funkcjonowania: (-1800) 1808 (→1854)
    • A.T. Groddeck 1817
    • Meyer 1854
  • Taubert, 3 Damm 2 (ul. Grobla III), okres funkcjonowania: -1800-1808 (→1824)
    • B. Momber 1808-1824
  • Bast & Co. GmbH Bierbrauerei Danziger Mumme, Weidengasse 35-38 (ul. Łąkowa), okres funkcjonowania: 1825-1828
  • J. Löwens, Altstädtischer Graben 28 (ul. Podwale Staromiejskie), okres funkcjonowania: 1817-1831
  • D. Siemens, An der Schneidemühle 11 (ul. Tartaczna), okres funkcjonowania: 1831-1834
  • F. Dommer, Langgarten 63 (ul. Długie Ogrody), okres funkcjonowania: 1820-1839
  • W. Janzen, Stadtgebiet 24 (Oruńskie Przedmieście), okres funkcjonowania: 1839
  • H. Voigt, Steindamm 4-6 (ul. Kamienna Grobla), okres funkcjonowania: 1839
  • J. Kniewel, Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: -1800-1810 (→1839)
    • A. Kniewel 1810-1839
  • J. Kossakowski, Hundegasse 16 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: (1797→) 1815-1842
    • G. Krüger 1797-1808
  • J.C. Axt, Breitgasse 120 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: (1808→) 1817-1844
    • Peters 1808
    • J.C. Axt 1817-1844
  • J.W. Krumbügel, Mattenbuden 31 (ul. Szopy), okres funkcjonowania: 1850
    • C.W. Krumbügel 1815-
  • J.M. Mundt, Hundegasse 127-128 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: -1800-1850
  • H. von Steen, Langfuhr (Wrzeszcz), okres funkcjonowania: 1839-1854
  • C.A. Axt, Holzmarkt 4 (Targ Drzewny), okres funkcjonowania: (-1800→) 1831-1856
    • Tilenius -1800
    • C.J. von Zielinski 1817
    • C.A. Axt 1831-1856
  • C.W.M. Burkhard, Ankerschmiedegasse 15 (ul. Kotwiczników), okres funkcjonowania: (1817→)-1858
    • J. Weis 1817-1821
    • A.H. Weis 1821-1839
    • C.W.M. Burkhard 1854
  • W.L. Jenin, Pfefferstadt 11 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: -1839-1859
  • Brauerei Carl Reclam, okres funkcjonowania: 1855-1862
  • G. Linck, Breitgasse 50, 47/50 po 1839, (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: -1800-1865
  • Otto Schwartz, Breitgasse 85 (ul. Szeroka), okres funkcjonowania: 1862-1869
    • M. Dauter 1808
    • Krüger 1854
    • Otto Schwartz 1862-1869
  • A. Krüger, Häkergasse 13-14, (ul. Straganiarska), okres funkcjonowania: (-1800→) 1862-1870
    • B.H. Krüger -1800-1837
    • G.H. Krüger 1837-1841
    • C. Lämmer 1854
    • A. Krüger 1862-1870
  • Brauerei Franz Durand, Hundegasse 8 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: 1865-1872
  • Brauerei C.F.W. Müller, okres funkcjonowania: 1880-1888
  • Brauer Johann Ludwig, Töpfergasse 5/6 i 5/8 (ul. Garncarska), okres funkcjonowania: -1800-1813 (→1895)
    • Brauer I.C. Hopp 1817-1840
    • Brauer J.P. Kilp 1854-1881
    • Brauerei F. Kilp 1865-1896
    • Brauer R. Kilp 1881-1889
    • Brauer W.L. Rennwenz 1889-1895
  • Jopenbierbrauerei G.F.A.S. Steiff (Browar Piwa Jopejskiego), Schmiedegasse 30 (ul. Kowalska 30-31), nast. Halbengasse 2 (ul. Na Piaskach), okres funkcjonowania: (1808→)-1898
    • J. Hildebrandt 1808-1813
    • Brauerei G.F.A. Steiff & Co. 1825-1855
    • Jopenbierbrauerei G.F.A. Steiff Inh. Bischoff & Lickfett 1881
  • Danziger Malz- und Exportbierbraurei, Ohra-Hauptstrasse 4 (Trakt św. Wojciecha), okres funkcjonowania: 1901
  • Danziger Vereinsbrauerei Heinrich Barczewski (Zjednoczony Browar Gdański), Wrzeszcz, Hauptstrasse 38 (ul. Grunwaldzka), okres funkcjonowania: (1855→) 1896-1904
    • Brauerei C.G.E. Rohloff 1855
    • Brauerei Th. Barg 1875
    • Brauerei A.B. Barg 1875-1892
    • Brauerei Albert Victor Ziehn 1892-1896
    • Danziger Vereinsbrauerei Heinrich Barczewski 1896-1901
  • Brennerei und Hefenfabrik, St. Adalbert 43 (Święty Wojciech), okres funkcjonowania: 1835-1905
  • Erste Ostdeutsche Malzextract Brauerei von Adolph Schwarz (Pierwszy Wschodnioniemiecki Browar Słodowy), Pfarrhof 3 (ul. Plebania), okres funkcjonowania: 1896-1906
  • Brauerei Heinrich Glaubitz Inh. August Jürgensen, Rittergasse 7 (ul. Rycerska), okres funkcjonowania: 1896-1906
    • Brauerei Heinrich Glaubitz 1896
  • Walter Kämmerer Brauerei, Stadtgebiet 12 (ul. Trakt św. Wojciecha), okres funkcjonowania: 1904-1908
  • Gesellschaft für Brauerei-Spirituis und Preßhefe-Fabrik, Nowy Port, Hafenstrasse 21 (Nabrzeże Oliwskie), okres funkcjonowania: 1904-1908
  • Brauerei P.F. Eisenhardt Nachf. Inh. Th. Holtz, Pfefferstadt 46 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: (1808→)-1908
    • Krüger 1808
    • L.A. Jenin 1817-1836
    • W.L. Jenin 1836-1860
    • Brauerei Kreissig & Eisenhardt 1860-1870
    • Brauerei P.F. Eisenhardt 1870-1879
    • Max Eisenhardt 1879-1887
    • Brauerei P.F. Eisenhardt Nachf. Inh. Th. Holtz/Holz 1887-1905
  • H.W. Mayer Brauerei, Pfefferstadt 54[2][3] (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: (1856→)-1908
    • Ackermannn -1800
    • H.W. Mayer 1815-1856
    • H.W. Mayer 1856-1907
  • Danziger Malzbier Brauerei Bernhardt Behrendt (Gdański Browar Piwa Słodowego), Orunia, Hauptstr 4 (ul. Dworcowa), okres funkcjonowania: 1892-1908
    • Brauerei Ohra Gustav Naumien 1898
  • Germania Brauerei F. Lemon, Hundegasse 46 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: 1900-1908
  • Brauerei J. Gramm, St. Albrecht 49/51 (Św. Wojciech), okres funkcjonowania: 1865-1908
    • Brauerei H. Penner 1865
    • Brauerei Wilhelm Penner 1895
  • genossenschaftsbrauerei (Browar Spółdzielczy), Burgstr. (ul. Grodzka), okres funkcjonowania: 1910-1913
  • Alte Danziger Schloßbrauerei (Stary Gdański Browar Zamkowy), Ritttergasse 10 (ul. Rycerska), okres funkcjonowania: (po 1657→) 1913-1915 (→1929)[4][5][6]
    • F.J. Stolle 1792-1834
    • Brauerei J. Witt 1834-1894
    • Brauerei J. Witt Inh. Margarethe Glaubitz 1894-1910
    • Alte Danziger Schloßbrauerei 1910-1915
    • oddział Danziger Aktien-Bierbrauerei 1916-1929
  • Brauerei L.O. Kämmerer Inh. W. Krohm, Pfefferstadt 19/21 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: (1855) 1914
    • Brauerei Georg Link 1855
    • Brauerei O.F. Link 1872
    • Brauerei L.O. Kämmerer 1891
    • Brauerei L.O. Kämmerer Inh. Louis Nordt 1892-1912
    • Brauerei L.O. Kämmerer Inh. W. Krohm 1914
  • Brauerei A. Fischer jun. Inh. Rud. Winkelhausen, Altschottland 68 (Trakt Św. Wojciecha), okres funkcjonowania: -1800-1918
    • I. Fischer -1800-1817
    • P. Fischer 1817-1851
    • Brauerei A. Fischer jun. 1851-1878
    • Brauerei A. Fischer jun. Inh. August Wolff & Co. 1878-1904
    • Braurei A. Fischer jun. Inh. Rud. Wilkelhausen 1904-1918
  • Bergschlösschen Brauerei Zoppot (Browar Zameczek Górski), Michael Wanninger Söhne, Pommerschestr. 137 (ul. Armii Krajowej ), okres funkcjonowania: [1875→] 1902-1918 [6]
    • Bergschlösschen Brauerei Zoppot 1875
    • Bergschlösschen Brauerei Zoppot, Michael Wanninger Söhne 1902-1918
  • Alte Danziger Brauerei E. Rodenacker (Stary Browar Gdański), Hundegasse 11-12 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: (1712→) 1875-1918[7]
    • Hahn 1771-1815
    • C.A. Mroczek 1815-1835
    • W. Rodenacker 1835-1875
    • Alte Danziger Brauerei E. Rodenacker 1875-1918
  • Brauerei Paul Fischer Inh. Frau Johanna Wentzel, Hundegasse 8/9 (ul. Ogarna), okres funkcjonowania: (1752→)-1920[8]
    • A.B. Dälmer 1790-1830
    • C.A. Dälmer 1830-1846
    • F. Durand 1846-1872
    • P. Fischer 1872-1884
    • Johanna Wentzel 1884-1920
  • Bierbrauerei und Destilation, St. Adalbert 49-50 (Święty Wojciech), okres funkcjonowania: -1850-1893 (→1920)
    • W. Penner Nachfl. J. Gamm 1893-1920
  • Schöler, Pfefferstadt 23/27 (ul. Korzenna), okres funkcjonowania: -1800-1810 (→1927)
    • G.B. Drewcke 1810-1838
    • O.F. Drewcke 1838-1852
    • Brauerei J. von Puttkamer vorm. O.F. Drewke 1853-1927
  • Brauerei Leonhard Waas, Poggenpfuhl 43-45 (ul. Żabi Kruk), okres funkcjonowania: 1900-1929 [6]
    • Brauerei Karl Pantel 1900
    • Brauerei Peter Pantel 1902-1909, Erste Danziger Weissbierbrauerei Peter Pantel
    • Brauerei Peter Pantel Nachf. Inh. MaxSokolowski 1913
    • Erste Danziger Weiß- Doppel-Malzbierbrauerei Leonhard Waas 1919
  • Bierbrauerei Richard Fischer, Nowy Port, Weichselstr 2 (ul. Starowiślna), okres funkcjonowania: 1708 [1804]-1945
    • L. Broschke 1817
    • Fischer und A. Laurentin 1831
    • J. Fischer 1820-1840
    • Richard Fischer Brauerei 1865-1908
    • Danziger Malz und Exportbierbrauerei Fischer Inh. Georg Fischer 1915
    • Brauerei Richard Fischer Inh. Georg Fischer 1920
    • Export und Lagerbierbrauerei Richard Fischer KG 1938-1945
  • Hevelius Brewing Company Ltd., ul. Kilińskiego 6-7 (Labesweg), okres funkcjonowania: [XVIII]-1991-2001
    • mały drewniany browar, okres funkcjonowania: XVIII-1871
    • Danziger Aktien-Bierbrauerai-Kleinhammer 1871
    • Danziger Aktien Bierbrauerei
    • Państwowy Browar Nr 1 w Gdańsku-Wrzeszczu – 1945
    • Gdańskie Zakłady Piwowarskie - 1950
    • Gdańskie Zakłady Piwowarskie im. Jana Heweliusza - 1988
  • H. Wirth, Oliwa, Gneisenaustraße 9 (ul. Kaprów)
  • Fritz Jansen & Sohn, Brabank (ul. Stara Stocznia)

Liczba zatrudnionych w największych browarach w 1908[9]

  • Danziger Aktien Bierbrauerei – 166 pracowników
  • Bierbrauerei Richard Fischer – 36
  • Brauerei Paul Fischer – 36
  • Brauerei J. von Puttkamer vorm. O.F.Drewke – 33
  • Alte Danziger Brauerei E. Rodenacker – 26
  • Brauerei A.Fischer jun. – 20
  • Brauerei L.O.Kämmerer – 13

Przypisy

  1. ↑ Jarosław Włodarczyk: Piwowar z Gdańska
  2. ↑ jeden z domów należących wcześniej do rodziny Jana Heweliusza
  3. ↑ Krystian Dzikowski: Stellaburgum czyli domy Jana Heweliusza. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-19)].
  4. ↑ Zofia Maciakowska: Studium historyczno-przestrzenne kamienicy mieszczańskiej przy ul. Rycerskiej 10, wchodzącej w skład zabudowań dawnej słodowni, Gdańsk 2010
  5. ↑ Jacek Gzowski, Anna Kriegseisen, Zofia Maciakowska: Historia domu gdańskiego browarnika przy ul. Rycerskiej 10, Studia i materiały do dziejów domu Gdańskiego, cześć 2, Instytut Historii PAN Gdańsk/Warszawa 2011
  6. ↑ a b c przejęty przez Danziger Aktien Bierbrauerei i zlikwidowany
  7. ↑ przejęty przez Brauerei Englisch Brunnen z Elbląga i zlikwidowany
  8. ↑ wraz z browarami - w Lubawie (Bartnikowski & Eschholz) i Kwidzynie (Brauerei und Malzfabrik Hammermühle) przejęty przez Brauerei Englisch Brunnen z Elbląga i zlikwidowany
  9. ↑ Danzig und seine Bauten, Wilhelm Ernst & Sohn Berlin 1908, s. 381-384

Bibliografia

  • Manfred Friedrich: Brauerei Verzeichnis Polen (Spis browarów polskich), Förderergemeinschaft von Brauerei-Werbemittel-Sammlern e.V. (BDM FvB) Bad Rappenau 2001, 240 s.
  • Piotr Tadeusz Górski: Symbol gdańskiego browaru z lat 1871-1991, [w:] Teki Gdańskie, t. III, 2001
  • Gdańskie browary w latach 1800–1945

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się