 |
Ten artykuł od 2012-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
poemat |
| Wydanie oryginalne | |
| Język |
toskański, florencki literacki |
| Data wydania | |
Boska komedia (wł. Divina Commedia) – poemat włoskiego poety Dantego Alighieri, napisany w latach 1307–1321[1]. Boska komedia jest syntezą średniowiecznej myśli filozoficznej, historycznej, teologicznej oraz panoramą świata. Jako arcydzieło literatury włoskiej, należy do klasyki światowej i wywarła znaczny wpływ na kulturę europejską.
Pierwsze wydanie drukiem Boskiej komedii, w języku włoskim, wyszło w 1472 r. we włoskim Foligno z warsztatu pochodzącego z Moguncji typografa Johannesa Numeistra.
Poemat przedstawia wizję wędrówki poety przez zaświaty – Piekło, Czyściec i Raj. Pomysł wędrówki w zaświaty (zwany katabazą) Dante zaczerpnął od swoich poprzedników – motyw ten pojawia się w literaturze starożytnego Rzymu (bezpośrednią inspiracją Dantego była Eneida Wergiliusza[2]) jak i literaturze okresu średniowiecza. Dante rozwinął ten motyw w obszerny poemat, czyniąc samego siebie głównym bohaterem, chociaż należy mieć świadomość, że w poemacie mamy do czynienia z dwoma wcieleniami Dantego – po pierwsze bohatera, który wędruje po zaświatach, po drugie narratora, który z perspektywy czasu opowiada historię swojej wędrówki.
Wedle wyznania samego autora w zbiorze poezji Życie Nowe, napisał on Boską komedię po to, aby oddać hołd swojej zmarłej ukochanej, Beatrycze, aby pokazać światu ogromną miłość, jaką żywi do niej. Kolejną motywacją było pragnienie wskazania ludzkości drogi do odrzucenia występnego życia. A zatem jest to motywacja moralistyczno–religijna, typowa dla średniowiecza: pędząc żywot wygnańca Dante żywił przekonanie, że ludzkość zbłądziła. Być może chciał odstraszyć ludzi od grzechów wizjami okropnych kar, jakie czekają ich po śmierci w Piekle oraz zachęcić do cnotliwego życia przez ukazanie wizji Raju jako miejsca wiecznego szczęścia.
Zasadniczo, Boska komedia jest utworem wybitnie średniowiecznym, . przedstawiającym ówczesną summę wiedzy i wizję świata.
O przynależności do średniowiecza świadczy:
Niemniej Boska komedia swoimi treściami i cechami zapowiada nadchodzącą epokę renesansu. Do takich cech możemy zaliczyć:
Boska komedia jest tryptykiem – składa się z trzech ksiąg (cantiche), każdą część tworzą 33 pieśni (wł. canti) (co daje 99 pieśni, a wraz z pieśnią wstępną – 100), zaś każda z nich pisana jest tercyną – strofą trzywersową. Liczba 3, kluczowa dla budowy utworu, jest symbolem Trójcy Świętej (łac. Trinitas), a liczba 100 (10²) symbolizuje doskonałość (łac. idealitas).
Każdą z ksiąg Boskiej komedii zamyka słowo gwiazdy (wł. stelle).
Tematem dzieła jest wędrówka alter ego Dantego po zaświatach, która stanowi alegorię ludzkiego życia. Wizja świata pozagrobowego jest jednocześnie krytyką świata doczesnego. Po trzech częściach zaświatów poetę oprowadzają: Wergiliusz (symbol rozumu), zmarła Beatrycze (ukochana Dantego, alegoria miłości) oraz święty Bernard z Clairvaux. Podróż trwa trzy dni i trzy noce, począwszy od Wielkiego Piątku do Wielkanocy roku 1300.
Na początku utworu, kiedy będący „w życia wędrówce, na połowie czasu” poeta znajduje się w głębi ciemnej puszczy. Za połowę życia Dante uważa 35 lat, co stwierdza w Biesiadzie (IV, 23), jest to zgodne zarówno z tym co mówią Psalmy (Ps 90, 10), jak i Arystoteles. Powrót uniemożliwiają mu trzy bestie: lew (alegoria pychy), pantera (rozwiązłość), wilczyca (chciwość). Także ciemny las jest alegorią duszy zagubionej w mroku grzechu. Zrozpaczonemu Dantemu ukazuje się Wergiliusz, który ofiarowuje mu się jako przewodnika przez zaświaty, gdyż jest to jedyna droga, którą może on opuścić puszczę.
.jpg)
.jpg)
Wergiliusz oprowadza Dantego po piekle. Ma ono kształt gigantycznego, składającego się z dziewięciu kręgów stożka zwężającego się ku dołowi; na każdym kręgu piekielnym osadzeni są coraz więksi grzesznicy, a na samym dnie jest Lucyfer. Nad bramą piekła widnieje złowieszczy napis:
Lasciate ogni speranza, voi ch'entrate
Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy wchodzicie
Już w Pieśni III poeta zawarł przejmujący ogólny obraz owej krainy potępienia:
Dłoń mi na dłoni położył i lice
Ukazał jasne, duchem natchnął śmiałem,
Po czym wprowadził w głębin tajemnice.
Stamtąd westchnienia, płacz, lament chorałem
Biły o próżni bezgwiezdnej tajniki.
Więc, już na progu stając, zapłakałem.
Okropne gwary, przeliczne języki,
Jęk bólu, wycia, to ostre, to bledsze,
I rąk klaskania, i gniewu okrzyki
Czyniły wrzawę, na czarne powietrze
Lecącą wiru wieczystymi skręty,
Jak piasek, gdy się z huraganem zetrze
Część ta obfituje w szczegółowe opisy przeróżnych okropności (słynne sceny dantejskie), takie jak motyw toczenia cieniów przez plugawe robactwo:
Nędznym, co w świecie żyli nieżywotnie,
Rój os i przykra kąsa ciało mszyca;
Jęczą, gdy ból im do żywego dotnie.
Od tych ukąszeń krew tryska na lica,
Którą u stóp ich łzami napojoną
Kłąb glist natrętnych kałduny nasyca.
Czy też rzeki wrzącej krwi:
W dół spojrzyj: oto krwi rzeka już bliska,
Gdzie w kotłujące zanurzon jest piany,
Kto gwałtem bliźnich na ziemi uciska.
Za bramą piekła znajduje się Przedpiekle – miejsce przeznaczone dla gnuśnych, którym za życia równie obojętne było i dobro, i zło. Wśród nich Dante spotyka postać, która skaziła się „wielką odmową”, mógł to być Celestyn V, który zrezygnował z urzędu papieża, torując drogę Bonifacemu, który doprowadził do wygnania Dantego lub Poncjusz Piłat. Za Acherontem, przez który Charon przewozi dusze, zaczynają się kręgi piekielne, które mają następującą strukturę:
.jpg)
Z ust każdych sterczał grzesznik i jak pęki
Trawy w miętlicy na miazgę był tarty:
Te jednocześnie trzej cierpieli męki.
Skazaniec przedni, nie dość że w zażartej
Tkwił paszczy, szarpan Disowymi szpony,
Raz po raz łypał ze skóry obdarty.
Rzecze Mistrz: „Zbrodzień najsrożej męczony,
Dowiedz się, Judasz jest Iskariota;
Wewnątrz ma głowę, na zewnątrz nóg trzony.
Jest wzniesieniem położonym na antypodach Jerozolimy, po tarasach którego pną się pokutujące dusze. Stopnie Czyśćca odpowiadają porządkowi grzechów – za najcięższe pokutuje się na najniższych tarasach góry czyśćcowej, na której szczycie znajduje się Raj Ziemski. Dante wędruje na wierzchołek Czyśćca, gdzie opuszcza go Wergiliusz. Dusze, które nie zasługują na raj, ponieważ nie dotrzymały przysiąg i umów, będą tu przebywać do momentu odkupienia swojej winy.
Po Raju oprowadza poetę jego ukochana – Beatrycze oraz Bernard z Clairvaux. Raj składa się ze sfer niebieskich, na które składają się kolejne nieba, poczynając od Ziemi:
Dalej znajduje się Empireum i siedziba Boga w kształcie białej róży.
Nieba planetarne uporządkowane są w kolejności siedmiu cnót, poczynając od kardynalnych (moralnych), kończąc zaś na wierze, nadziei i miłości (boskie).
Część Raj kończy modlitwa św. Bernarda do Matki Boskiej o wyjednanie Dantemu u Boga łaski, aby mógł Go zobaczyć. Prośba zostaje spełniona – poeta w olśnieniu dostrzega boską esencję.
W Polsce Boska komedia znana była od XV wieku, około roku 1470 Jan Długosz pisząc IX księgę swej kroniki, pod rokiem 1321 wspomniał o śmierci Dantego:
Poeta florencki Dante Aligheri umiera na wygnaniu w Rawennie w 56 roku życia. Ten po ogłoszeniu swego znakomitego, napisanego w rodzinnym włoskim języku dzieła, w którym bardzo ciekawie opisuje niebo, piekło i czyściec, wprowadzając bohaterów cnotliwych i zbrodniarzy, uchodził we Włoszech za godnego pamięci i sławnego.
Jest to pierwsze świadectwo recepcji Boskiej komedii w Polsce. Wcześniej, w roku 1415, Paweł Włodkowic podczas soboru w Konstancji powołał się w swym wystąpieniu na inne dzieło Dantego O monarchii, nie wspomniał jednak ani słowem o poemacie, wobec czego nie można zakładać, że go znał[3]. W 1611 roku w Rakowie ukazał się przekład na łacinę, jako część większej całości, 23 wersów z XXIV Pieśni Raju, była to pierwsza próba tłumaczenia Dantego w Polsce[4]. Szersze zainteresowanie Boską komedią pojawia się w czasie Oświecenia, fragmenty dzieła tłumaczył Ignacy Krasicki, a Adam Jerzy Czartoryski wzorował się na podróży Dantego przez piekło, konstruując wizję podróży przez upadłą Polskę w Bardzie Polskim[5].
Prawdziwy zachwyt nad Dantem nastąpił jednak w epoce romantyzmu. Ukazało się wiele przekładów pojedynczych pieśni, wśród nich przekład części Pieśni III oraz całych XXXII i XXXIII Piekła pióra Adama Mickiewicza, opublikowanych pod wspólnym tytułem Ugolino w 1829 roku[6]. Podobno w 1804 roku pełnego przekładu dzieła dokonał Franciszek Wigma, jednakże nie zyskał on aprobaty Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i nigdy się nie ukazał[7]. Na to trzeba było czekać do 1860 roku, gdy ukazało się tłumaczenie pióra Juliana Korsaka, dziesięć lat później ukazała nowe tłumaczenie Antoniego Stanisławskiego, zaś w 1906 roku Edwarda Porębowicza. Tłumaczenia utworu podjęli się również Jan Maria Michał Kowalski, Alina Świderska, Tomasz Łubieński oraz Agnieszka Kuciak.
W 2021 roku ukazało się kolejne tłumaczenie autorstwa Jarosława Mikołajewskiego.
Boska komedia przyczyniła się do rozpowszechnienia w literaturze europejskiej użytej w niej tercyny. Spowodowała też nadanie tej formie określonego zabarwienia znaczeniowego. Teresa Kostkiewiczowa pisze wprost o nobilitacji tercyny przez Dantego[26]. Odtąd tercyna jest tworzywem utworów poważnych czy wręcz tragicznych. Adam Asnyk wykorzystał ją w poemacie Sen Grobów, opatrzonym skądinąd mottem z Piekła, natomiast Jan Kasprowicz użył jej w polskiej Mesjadzie Chrystus[27]. Poza tym słoweński poeta France Prešeren zastosował ją we wstępie do swojego pisanego oktawą poematu Chrzest nad Sawicą[28].
Mirosław Lachowicz, Intuicja matematyczna w Raju?, pismo „Delta”, wrzesień 2021 [dostęp 2021-09-03] – artykuł o motywach matematycznych w Boskiej komedii.Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
