| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 listopada 1937 |
| Dziedzina sztuki | |
| |
Bolesław Leśmian (ⓘodsłuchaj), pierwotnie Bolesław Lesman (ur. 22 stycznia 1877[a] w Warszawie, zm. 5 listopada 1937 tamże)[1][2] – polski poeta i prozaik żydowskiego pochodzenia, czołowy przedstawiciel literatury dwudziestolecia międzywojennego, krytyk literacki.
Uznany za najbardziej nowatorską, najoryginalniejszą i najbardziej skrajną indywidualność twórczą literatury polskiej XX wieku[3][4][5], u której pośmiertnie dopatrywano się poetyckiego geniuszu[4]; za życia zaś określano epigonem Młodej Polski[5]. Twórca nowego typu ballady. Od jego nazwiska pochodzi termin określający specyficzną grupę neologizmów – leśmianizmy. Autor baśni pisanych prozą oraz erotyków (m.in. W malinowym chruśniaku) silnie nacechowanych egzystencjalizmem oraz filozofią Henriego Bergsona.
Urodził się w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie inteligencji żydowskiej. Data urodzin poety jest przedmiotem sporów. Za oficjalną uważa się 22 stycznia 1877, widniejącą w (sporządzonym po dziesięciu latach od narodzin) odpisie metryki urodzenia. Leśmian podaje w jednym ze swoich listów rok 1878, natomiast rok 1879 widnieje na jego płycie nagrobnej.
Ojciec poety, Izaak Lesman, urodzony 4 grudnia 1847 w Warszawie, wywodził się z rodziny księgarskiej i również w dorosłym życiu wykonywał ten zawód; był synem Bernarda Lesmana i wnukiem Antoniego Eisenbauma. Matka, Emma (Estera) z domu Sunderland, urodzona 11 marca 1852 w Warszawie, jej rodzicami byli Rudolf Sunderland (1819-1880), właściciel fabryki w Iłży i Marianna z domu Wohl[6]. Lesmanowie mieli trójkę dzieci: Bolesława, Kazimierza i Aleksandrę.
Emma Lesmanowa zmarła na gruźlicę 1 sierpnia 1887 i została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie[7]. 12 stycznia 1887 Izaak Lesman zmienił wyznanie na rzymskokatolickie, przyjął chrzest i zmienił imię na Józef. Świadkami przyjęcia chrztu byli: Maurycy Nowicki i Teofil Nowaczyński. Drugą żoną Leśmiana została Halina Dobrowolska.
Bolesław Leśmian młodość spędził w Kijowie. Ulegając presji ojca, ukończył tam prawo na Uniwersytecie Świętego Włodzimierza[8].
Od 1901 przebywał w Warszawie. Następnie udał się w podróż najpierw do Niemiec, a potem do Francji.
Pierwszą miłością Leśmiana była spokrewniona z nim malarka Celina Sunderland (jej ojciec Seweryn był bratem matki Leśmiana, a jej matka Gustawa była siostrą jego ojca, Józefa[6]). W Paryżu poznał i wiosną 1905 poślubił inną malarkę – Zofię Chylińską. W późniejszych latach emocjonalnie związany był z Dorą Lebenthal, dla której napisał cykl erotyków W malinowym chruśniaku. Znalazł się w kręgu modernizmu i poprzez swojego znajomego, Zenona Przesmyckiego, rozpoczął współpracę z pismem „Chimera”. Od 1911 współtworzył Teatr Artystyczny w Warszawie. W latach 1912–1914 przebywał we Francji.
Po I wojnie światowej, jesienią 1918, przeniósł się do Hrubieszowa, gdzie pracował jako rejent, a następnie – w 1922 – do Zamościa, gdzie miał własną kancelarię notarialną. W 1929 r. pomocnik w kancelarii Leśmiana zdefraudował dużą sumę pieniędzy (określaną różnie, od 30 do 200 tys. zł). Za pieniądze te odpowiedzialny był Leśmian i był zobowiązany je zwrócić, co było poważnym obciążeniem finansowym. Konieczna była sprzedaż biżuterii jego żony, a dodatkowo wspomogła go Dora Lebenthal, która w tym celu sprzedała swoje mieszkanie i gabinet lekarski wraz z wyposażeniem[9].
W roku 1933 został członkiem Polskiej Akademii Literatury. W 1935 przeniósł się wraz z rodziną (żoną i dwiema córkami) do Warszawy.
Zmarł 5 listopada 1937[10] w swoim mieszkaniu w kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 17 w Warszawie[11]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 171-3-25)[12] w grobie siostry Aleksandry, zmarłej 20 czerwca 1921 w wieku 34 lat.
Leśmian był niski, miał około 155 cm wzrostu[13]. Był nałogowym palaczem – wypalał 75 papierosów dziennie[14].
Jego stryjecznym bratem był Jan Brzechwa, a wujem Antoni Lange, któremu zawdzięcza spolszczoną formę swojego nazwiska (inne źródła podają Franca Fiszera).
Wnuczką Bolesława Leśmiana (córką Wandy „Duni” Leśmianówny) jest brytyjska aktorka i piosenkarka Gillian Hills, znana m.in. z takich filmów jak Powiększenie (1966, reż. Michelangelo Antonioni) oraz Mechaniczna pomarańcza (1971, reż. Stanley Kubrick).
Choć życie Leśmiana przypada na XX-lecie międzywojenne, jego twórczość ucieka od wpływu historii, realizuje się raczej w wymiarach filozoficzno-metafizycznym i psychologicznym. Czerpał z twórczości baroku, romantyzmu, Młodej Polski. Wpływy romantyczne to przede wszystkim wszystko to, co mistyczne, duchowe, paranormalne; co głęboko powiązane z Naturą oraz Bogiem. Czerpał z dramatu romantycznego, stosował ironię, paradoksy, odświeżał i unowocześniał balladę.
W swej poezji wskrzesił świat fantastyczny; w tej ucieczce od rzeczywistości można doszukać się buntu szczególnie względem nudnego, stereotypowego mieszczaństwa. Leśmian, jako pasjonat Nietzschego, czuł niechęć do ludzi biernych, przeciętnych. Ideałem dlań był wolny i niezależny człowiek renesansu.
Często odwoływał się także do symbolizmu. Użycie symboli przywoływało często idee filozoficzne, przez co poezja Leśmiana uważana jest za poezję filozoficzną, szczególnie osadzona w filozofii Henriego Bergsona.
Niedoceniony przez epokę, odsunął się od społeczeństwa, a nawet stał się wobec niego agresywny. Jego frustracja odbijała się w niechęci do spraw zwykłych, codziennych, szarych. Uciekał więc w świat poezji, co zaowocowało serią Oddaleńcy. W wierszach tych podmiot zbiorowy staje się jakby głosem wszystkich rozgoryczonych ludzi, którzy przez swoją indywidualność, inność, wrażliwość, nie mogą się dostosować do jałowego mieszczańskiego życia.
Leśmian nie poprzestaje jednak na totalnej negacji – pokazuje też pewien ideał człowieka nazywanego człowiekiem pierwotnym. Człowiek prymitywny zaś posiadał – tak pożądane przez Leśmiana – cechy twórcze. Jego przemyślenia i życie determinowane były bezpośrednio przez żywioły i metafizykę. Jako głęboko związany z naturą intuicyjnie wsłuchiwał się w swoje wewnętrzne „ja”. W tej koncepcji powracają idee Bergsona, a także Giambattisty Vico.
Sen u Leśmiana jest jednym ze sposobów istnienia świata poetyckiego i sposobem na jego organizację, to forma kontaktu podmiotu lirycznego ze światem.
Problem Boga to dla Leśmiana próba oparcia swej wiary o któryś z wierzchołków trójkąta filozoficznego: Natura-Bóg-Człowiek. Można w twórczości Leśmiana wyróżnić dwie ścieżki: antropologiczną z problemem mitu religijnego i egzystencjalną. Ta pierwsza to szukanie podobieństwa między Bogiem i człowiekiem. Na ścieżce egzystencjalnej rozpatrywał skrzyżowanie antropologii z teizmem, przeciwstawiał życie ziemskie metafizyce. Bóg nie był już przedłużeniem człowieka, ale znajdował się w opozycji do niego, stosunki między nimi były pełne tragizmu i niepewności. Boskimi cechami obdarzył poeta Naturę – wszechpotężna, wszechwładna, wszechwieczna. Ujęcia panteistyczne są obecne w większości utworów traktujących o przyrodzie.
Poezję Leśmiana można śmiało nazwać poezją wezwania do miłości. Poeta spiera się z Bogiem, porusza kwestie egzystencjalne, by w końcu opowiedzieć się po stronie miłości i erotyki.
Leśmianowska metafizyka wiązała się z ludowością – i to właśnie w niej realizują się światopoglądowe kwestie powrotu do natury i pierwotności. Stanowi studium archetypu natury ludzkiej. Dla poety stworzenie pierwotnego, ludowego mikrokosmosu stało się próbą przedstawienia rozważań na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, sztuki i metafizyki.
Jego wiersze były melodyjne, a Leśmian przestrzegał surowych zasad konstrukcji sylabotonicznej.
Bolesław Leśmian jest twórcą wielu neologizmów[15].
W młodości Leśmian opublikował wiersze po rosyjsku[16]. Ryszard Matuszewski napisał:
Powstał film fabularny o życiu Bolesława Leśmiana zatytułowany Leśmian z 1990 w reżyserii Leszka Barona, w którym w rolę poety wcielił się aktor Piotr Bajor[18].
Z okazji 140. rocznicy urodzin Leśmiana w 2017 ogłoszono w Zamościu Rok Bolesława Leśmiana[19], z tej okazji rozpisano m.in. ogólnopolski konkurs leśmianowski, który wygrali młodzi poeci: Dawid Jung i Paweł Bień[20].
Patronuje wielu ulicom w Polsce[21].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
