ResponseEve, a responsive template by SiGa

Ten artykuł dotyczy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich w latach 1918–1939. Zobacz też: inne pułki ułanów noszące numer „1”.

1 Pułk Ułanów Krechowieckich

Odznaka pamiątkowa pułku, wzór z 1929
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Patron	płk Bolesław Mościcki
Tradycje
Święto	24 lipca[a]
Nadanie sztandaru	1917
Rodowód	1 pułk ułanów LP
Kontynuacja	1 batalion czołgów 4 Suwalskiej Brygady Kawalerii Pancernej
Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Mościcki
Ostatni	ppłk Karol Anders
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Szubówką (8 V 1920) bitwa pod Czerkasami (2 IX 1920) II wojna światowa kampania wrześniowa bitwa pod Kockiem (2–6 X 1939)
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Augustów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	IV Brygada Jazdy 5 Brygada Jazdy VI Brygada Jazdy XI Brygada Kawalerii Brygada Kawalerii Suwałki Suwalska Brygada Kawalerii
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. Pułkownika Bolesława Mościckiego (1 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego.

 Osobny artykuł: 1 Pułk Ułanów (I KP).

Swój rodowód wywodzi od 1 pułku ułanów Dywizji Strzelców Polskich, zaś przydomek krechowieccy wziął od miejscowości Krechowce koło Stanisławowa, gdzie pod dowództwem płk. Bolesława Mościckiego stoczył swój pierwszy zwycięski bój^[2] . Rozwiązany w maju 1918, został odtworzony na podstawie decyzji Rady Regencyjnej w listopadzie tegoż. Od grudnia 1918 do sierpnia 1919 brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej, gdzie wsławił się obroną Gródka Jagiellońskiego, czym przyczynił się do powodzenia odsieczy Lwowa.

Brał udział w objęciu Pomorza Gdańskiego, we władanie Rzeczypospolitej i 10 lutego 1920 w jej zaślubinach z morzem^[b]

W wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920 prowadził zwycięskie walki w Koziatyniu, z armią konną Budionnego pod Wołodarką, Korosteniem, Zamościem i Ostrogiem, nad Słuczą, Bugiem, Styrem i Horyniem. Po zakończeniu wojny, na wiosnę 1921, zajął stare „carskie” koszary w Augustowie, w których stacjonował do 1939.

W kampanii wrześniowej, w składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii, walczył pod Zambrowem, Zalesiem, Dąbrową Wielką, Olszewem. Szlak bojowy zakończył pod Kockiem 6 października 1939.

 Osobny artykuł: 1 pułk Ułanów Krechowieckich.

Został odtworzony podczas formowania Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Sformowano go w wyniku połączenia: 6 dywizjonu kawalerii/1 pułku ułanów, pułku kawalerii 5 DP i 7 dywizjonu kawalerii. Po wyjściu Armii Polskiej z ZSRR, wszedł w skład 2. Brygady Czołgów; przekształcony początkowo w 5. batalion czołgów, a następnie w 1 pułk kawalerii pancernej. We wrześniu 1942 razem z brygadą, skierowany do Iraku, gdzie szkolił się do października 1943. Po powrocie do Palestyny, otrzymał czołgi Sherman, a ostatecznie szkolenie zakończył w grudniu 1943 w Egipcie. W tym czasie wrócił do swojej tradycyjnej nazwy.

W kampanii włoskiej, walczył w składzie 2 Brygady Pancernej. W bitwie o Monte Cassino i Piedimonte był w odwodzie brygady. Walczył czynnie w bitwie o Ankonę, przełamywał Linię Gotów i zdobywał Bolonię.

Został rozformowany z pozostałymi jednostkami 2 Korpusu Polskiego, w 1947.

 Osobny artykuł: Obwód Augustów Armii Krajowej.

Pułk odtworzono również w składzie Armii Krajowej. Walczył w Puszczy Augustowskiej, podczas Akcji Burza.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Większość byłych żołnierzy byłego 1 pułku ułanów pozostawała na terenach kontrolowanych przez Niemców. Po rozbrojeniu okupanta natychmiast przystąpiono do odtworzenia jednostki. Rada Regencyjna już w drugiej połowie października 1918 wydała decyzję o utworzeniu nowych jednostek wojska polskiego, a 4 listopada o utworzeniu 1 pułku ułanów. Dla usprawnienia rekrutacji ochotników, a szczególnie zdobycia odpowiedniej ilości koni, zadecydowano o jej prowadzeniu w różnych miejscowościach^[4]. 2 szwadron sformowany został w Warszawie pod dowództwem rtm. Podhorskiego, ale już 22 listopada został przeniesiony do Kielc. Por. Dunin-Markiewicz, jadąc do Będzina z rozkazem tworzenia 3 szwadronu, zatrzymał się w Wolbromiu i uzgodnił z rtm. Pawłem Korytko, dowódcą zapasowego szwadronu 2 pułku ułanów austriackich (stacjonującego w Wolbromiu), że oddział ten dołączy do pułku. Dowódcą 3 szwadronu został rtm. Bardziński. 1. szwadron, tworzony na bazie plutonu wydzielonego z 2. szwadronu, sformowany został w Radomsku – dowódcą został rtm. Michał Dziewanowski. 4. szwadron pod dowództwem por. Czesława Chmielewskiego i szwadron karabinów maszynowych pod dowództwem rtm. Sędzimira formowały się w Piotrkowie. Pluton łączności, ze względu na brak specjalistów i dłuższy okres szkolenia, dołączył do pułku na froncie w Gródku Jagiellońskim. Dowództwo i sztab pułku znajdowały się początkowo w Kielcach, potem od 17 listopada w Wolbromiu.

Obsada personalna pułku w 1920[5]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	rtm. Kazimierz Zakrzewski († 14 VIII)
	mjr Zygmunt Podhorski (od 14 VIII)
Adiutant pułku	por. Eugeniusz Święcicki
Oficer broni	wz. rtm. Władysław Kietliński
Oficer łączności	rtm. Mieczysław Łebkowski
	ppor Ziemowit Grabowski?
Lekarz weterynarii	rtm. lek. wet. Stanisław Grudzień
Dowódca I dywizjonu	mjr Paweł Korytko
Dowódca II dywizjonu	mjr Józef Mielecki
Dowódca 1 szwadronu	por. Olgierd Ślizień
Dowódca 2 szwadronu	por. Leszek Zamoyski
Dowódca plutonu	ppor. Stanisław Czapski
Dowódca 3 szwadronu	rtm. Leon Racięcki (szpital)
	rtm. Tadeusz Ciecierski
Dowódca plutonu	por. Karol Anders
Dowódca 4 szwadronu	por. Czesław Chmielewski
Dowódca szwadronu km	por. Tadeusz Ciecierski
	rtm. Józef Cieszkowski
Dowódca plutonu	pchor. Konstanty Koźmiński
Dowódca plutonu	pchor. Adam Sołtan
Dowódca szwadronu technicznego	por. August Olszamowski
Oficer pułku	por, Tadeusz Krowaczyński
Oficer pułku (dca plutonu)	por. Edward Milewski
Oficer pułku	por. Janusz Nowaczyński
Oficer pułku	por. Tadeusz Potworowski
Oficer pułku	por. Witold Święcicki
Oficer pułku	ppor. [Michał?] Baliński
Oficer pułku (dca plutonu)	ppor. Jan Litewski
Oficer pułku (dca szwadronu)	por. Bolesław Rudnicki († 12 VII)

Walki o granice

W wojnie polsko-ukraińskiej

Na początku grudnia wszystkie pododdziały pułku (oprócz plutonu łączności, który się szkolił i szwadronu zapasowego, który pozostał w Wolbromiu z zadaniem zdobycia umundurowania, uzbrojenia i koni) spotkały się w Tarnowie, by stąd wyruszyć na pomoc zagrożonemu przez wojska ukraińskie Lwowowi.

 Osobny artykuł: Bitwa o Lwów (1918–1919).

Ułani nie byli jednolicie umundurowani, większa część w cywilnych ubraniach, brakowało ponad połowy siodeł, uprzęży dla koni i uzbrojenia. Część umundurowania i ekwipunku udało się dostarczyć do miasta przed wyruszeniem na front. Stan pułku w momencie odejścia na front: 31 oficerów, 661 ułanów i 600 koni. Ułanów doświadczonych w boju było około 20%, pozostali to ochotnicy, głównie młodzież akademicka. 17 grudnia 1918 pułk wyruszył koleją do Przemyśla, gdzie przeglądu dokonał Naczelny Wódz, komendant Józef Piłsudski. Szwadron zbiorowy został przydzielony do grupy gen. Zielińskiego z zadaniem natarcia w kierunku Sambora i ochrony linii Przemyśl – Lwów. 19 grudnia zdobył Nowe Miasto. Wzmocniony piechotą i artylerią do końca grudnia walczył w rejonie miasta, po czym przeszedł do Gródka Jagiellońskiego^[c] Przez cały styczeń i połowę lutego stoczył szereg walk i potyczek w rejonie miasta. Od 16 lutego 1919 rozpoczęło się natarcie wojsk ukraińskich, które trwało do 18 marca. Pułk obronił Lubień Wielki i Kamieniobród, a potem bezpośrednio Gródek Jagielloński pod nowym dowódcą grupy pułkownikiem Sikorskim. Obrona miasta zaważyła na losach Lwowa, obrońcy przeżywali bardzo trudne chwile i dopiero odsiecz gen. Iwaszkiewicza uratowała zmęczonych i wygłodzonych żołnierzy. Ostatnią akcją zdziesiątkowanych szwadronów był skuteczny atak na miejscowość Wielkopole. Ciężkie straty jakie poniósł pułk (w tym 60% koni) zmusiły go do powrotu do Wolbromia w celu uzupełnienia stanu osobowego (po raz pierwszy przyjęto rekrutów), umundurowania i koni. W Gródku pozostał tylko jeden batalion.

Po uroczystej przysiędze na sztandar przywieziony z Bobrujska, 7 maja 1919 pułk ruszył na front Wołyński do Włodzimierza Wołyńskiego z podporządkowaniem grupie gen. Karnickiego. Ofensywa grupy ruszyła 4 maja. Wojska ukraińskie zaczęły się cofać w kierunku rzeki Styr. Pułk zajął Torczyn i ruszył w kierunku Łucka. Zadaniem było zajęcie mostu na Styrze w Boratynie. Szybkość ataku ułanów zaskoczyła Ukraińców. Pułk błyskawicznie zdobył most i oskrzydlił Łuck, obsadził główne drogi do Dubna i Równego, uniemożliwiając w ten sposób odwrót nieprzyjacielowi. W wyniku takiej taktyki wzięto do niewoli ponad 600 jeńców, dwa działa, dwa samochody i pokaźne tabory. Następnie szwadrony zajęły Łuck, a w koszarach wzięły do niewoli dowódcę frontu ukraińskiego gen. Abeza, który zaproponował kapitulację. Jej wynikiem było poddanie się sześciu pułków ukraińskich wraz z artylerią. Po natarciu pułk kilka dni odpoczywał w Horochowie, po czym otrzymał zadanie zajęcia stacji Brody. Po zajęciu mostu na Styrze, 23 maja wkroczył do miasta, po czym jeszcze tego samego dnia zajął Radziwiłłów. W wyniku tych działań wzięto do niewoli 3000 jeńców, kilka pociągów stojących na stacji, trzy pociągi sanitarne, kilkaset karabinów maszynowych, pociąg pancerny Siczewoj Strelec (Strzelec Siczowy), dwadzieścia dział i tabory. Pociąg pancerny, następnego dnia, nazwano Generał Dowbor. Działania te pułk przeprowadzał samodzielnie, w oddaleniu o około 80 km od najbliższego oddziału piechoty, świadczy to o skuteczności konnicy na ówczesnym polu walki.

Po tych bojach pododdziały zostały zluzowane i przebazowane do Leszniowa, gdzie do drugiej połowy czerwca patrolowały rzekę Ikwę (największy dopływ Styru). 21 czerwca pułk otrzymał rozkaz wycofania się na linię Stanisławczyk – Rażniów. 27 czerwca pułk został podporządkowany 6 Dywizji Strzelców Polskich, a następnego dnia przeszedł do Gołogór i rozpoczął natarcie przez Wiśniowczyk na Dunajów^[7]. Pułk rozgromił kolumny wroga i ścigał go aż do Kozowej, którą wziął 2 lipca. Następnego dnia został połączony z 9 pułkiem ułanów w V Brygadę Jazdy pod dowództwem francuskiego pułkownika de Colbert^[8]. Z Kozowej pułk ruszył w kierunku na Zbrucz, 21 lipca zajął Podwłoczyska. Tam dowództwo brygady, przed odjazdem jednostki pociągiem do Łucka, objął dawny dowódca pułku płk Stefan Suszyński. Pułk zajął jeszcze Kryłów, Zdołbunów i 12 sierpnia 1919 odszedł do Annopola, gdzie po zawieszeniu broni pełnił służbę patrolową w rejonie Sławury. 22 września pułk został włączony do IV Brygady Jazdy i przybył do Horodnicy nad Słuczą^[9]. Od 8 października wrócił do V Brygady i do 25 października pełnił służbę rozpoznawczą w rejonie Sławury. Z rozkazu Naczelnego Dowództwa został przeniesiony na Pomorze.

Na Pomorzu

1 Pułk Ułanów Krechowieckich znalazł się wśród jednostek, które wyzwalały Pomorze. W związku z tym, 29 października 1919 został on przetransportowany do Ciechocinka, gdzie w składzie 5 Brygady Kawalerii pozostał do 16 stycznia 1920. Czas ten wykorzystano na uzupełnianie składów osobowych szwadronów, uzupełnianie ekwipunku i szkolenie żołnierzy. Także z Ciechocinka wyjechała do Szkoły Podchorążych w Warszawie pierwsza grupa ułanów-akademików. Szwadrony przekroczyły granicę 17 stycznia 1920, gdzie witane przez mieszkańców weszły do Torunia. Następnie przez Chełmżę, Popowo Biskupie, Grudziądz, Nowe, Pelplin, Starogard i Żukowo dotarły do Pucka. Wszędzie witały je bramy triumfalne, orkiestry, a przede wszystkim tłumy mieszkańców. W Pucku 10 lutego 1920 jeden szwadron Pułku towarzyszył gen. Józefowi Hallerowi w czasie zaślubin z morzem i zanurzył sztandar w wodach Bałtyku.

 Osobny artykuł: Zaślubiny Polski z morzem.

W wojnie polsko-bolszewickiej

Na Front Wołyński, do Berezdowa, pułk powrócił 10 kwietnia 1920 i został podporządkowany Dywizji Jazdy gen. Romera. Dywizja miała za zadanie wykonać zagon w głąb terytorium nieprzyjaciela – przebyć w ciągu dwóch dni około 160 km po czym zająć i utrzymać, do czasu przybycia piechoty, stację Koziatyn. W tym czasie stan pułku wynosił: 20 oficerów, 600 „szabel” i 10 ciężkich karabinów maszynowych. Po przejściu do Radunina, wczesnym rankiem 25 kwietnia pododdziały ruszyły do wykonania zadania. Na moście na rzece Słucz (w okolicach Rohaczowa) przeglądu Dywizji dokonał Naczelnik Państwa, marszałek Józef Piłsudski. Następnego dnia pułk był w Rudni na biwaku i po odpoczynku przez Hwozdawkę i Białopole, po przebyciu około 80 km, podszedł pod Koziatyn, niszcząc po drodze urządzenia łączności (telegrafu) i most kolejowy na rzece Moczychwost, odcinając w ten sposób wojska sowieckie od zaopatrzenia. W zwycięskim ataku na stację towarową Koziatyn wziął do niewoli ponad 2000 jeńców. Tego dnia Dywizję wizytował ponownie Józef Piłsudski. 27 kwietnia zmęczonych ułanów zluzowała piechota.

Po kilku dniach patrolowania stacji ruszył 2 maja do Białocerkwi, nie napotykając po drodze nieprzyjaciela, który zaskoczony szarżą, bez łączności i zaopatrzenia był zmuszony wycofać się za Dniepr. Po odpoczynku przez Kohorlicką Słobodę i Rzyszczów nad Dnieprem dotarł do wsi Szubówka, którą zajął po krótkiej walce. Z rozkazu Naczelnego Dowództwa cała Dywizja miała wyznaczoną na 15 maja koncentrację w rejonie Sieniawa – Taraszcza – Czupira – Czerkasy. Pułk rozlokował się w Sieniawie. Na nowego dowódcę Dywizji wyznaczono gen. Karnickiego. Zbliżała się ofensywa armii Budionnego.

Jeden dywizjon pułku został skierowany do Wołodarki. Pod tą miejscowością rozegrała się pierwsza bitwa i pierwsze odniesione zwycięstwo ułanów nad 20 pułkiem kozaków i 19 pułkiem kawalerii armii Budionnego. Szarża ułanów wywarła tak silne wrażenie na przeciwniku, że spowodowała przejście na polską stronę brygady kozaków, po uprzednim wycięciu komisarzy komunistycznych. Komunikat Naczelnego Dowództwa z 31 maja 1920 w taki sposób opisywał bój (pisownia oryginalna):

Bój pod Wołodarką miał także znaczenie moralne – do końca wojny polsko-bolszewickiej żaden oddział kozaków nie wytrzymał szarży któregokolwiek szwadronu pułku. Kolejna bitwa, w której brali udział ułani pułku rozegrała się pod Antonowem. Dywizja została zaatakowana przez dwie dywizje sowieckie z samochodami pancernymi. Ataki zostały odparte. Budionny skoncentrował armię na wschód od Samhorodka i 5 czerwca 1920, uderzając na krótkim odcinku dużymi siłami, przeszedł na tyły polskiego frontu, kierując się na Żytomierz i Berdyczów. Od 8 czerwca Dywizja, a w jej składzie pułk, posuwając się za nieprzyjacielem, prowadził walki na kierunku Horodyszcze – Pustowarowo – Tchorówka, Skwira – Samhorodek do Wernyhorodka. Jednak kontrnatarcie Budionnego zmusiło do wycofania się w rejon Koziatyna. W następnych dniach stoczył kolejne potyczki i 19 czerwca przeszedł wpław rzekę Słucz, po czym zorganizował obronę wzdłuż rzeki w składzie grupy gen. Romera (dywizją dowodzi już gen. Sawicki). Na skutek ciągłych, zaciętych walk drastycznie zmniejszyła się siła bojowa pułku – do zaledwie czterech plutonów liniowych i czterech ciężkich karabinów maszynowych na jukach (przewożone na grzbietach koni) oraz dwóch na taczankach, a 240 rannych i chore konie trzeba było odesłać na leczenie. W ramach obrony Równego przez dywizję, pułk zajął pozycje w rejonie wsi Kołodzianka, jednak atak nieprzyjaciela i zajęcie Równego zmusiło oddziały do wycofania się, przez okrążenie, w rejon Łucka. Od 12 lipca 3. zbiorowa brygada płk Plisowskiego, w której skład weszły szwadrony pułku, walczyła nad Styrem i w czasie odwrotu do Beresteczka osłaniała odwrót piechoty. Kilka dni później pułk został odesłany do Tarnowa w celu uzupełnienia składu osobowego, koni i wyposażenia.

Pułk, uzupełniony do pełnego stanu, 22 lipca 1920 przybył do Zamościa i wszedł w skład 1 Dywizji Jazdy gen. Rómmla, powstałej po rozformowaniu Grupy gen. Sawickiego. Z zadaniem obrony na linii rzeki Styr 28 lipca zdobył przeprawy pod Grzymałówką i przeszedł na drugi brzeg, jednak z powodu wyczerpania amunicji wrócił pod Beresteczko. Do 8 sierpnia trwały walki nad Styrem, kolejne szarże kawalerii sowieckiej były odrzucane za rzekę. Tego dnia część polskich jednostek odeszła pod Warszawę, przez co front południowy został poważnie osłabiony. Kolejna szarża 14 Dywizji Kawalerii wroga, dopiero po wyczerpaniu amunicji, zmusiła pułk do wycofania się pod Radziechów, po czym przeszedł w rejon Chołojowa z zadaniem utrzymania miejscowości i obrony ośmiokilometrowego odcinka na przedpolu miasta.

Nieprzyjaciel dysponujący samochodami pancernymi i artylerią, po zaciętym boju, zmusił szwadrony do wycofania się (pułk wycofał się w szyku, bez paniki) w kierunku na Babice. W czasie odwrotu zginął pełniący obowiązki dowódcy pułku rtm. Kazimierz Zakrzewski. Dalszy odwrót prowadził przez Wolę Chołojowską i Sielec, pod Bieńkowem, pododdziały przekroczyły Bug i doszły do Rekliniec, a potem wraz z całą dywizją zostały skierowane do Żółkwi. Dywizja uderzyła na skrzydło armii Budionnego idącego na Lwów. Pułk rozbił doszczętnie 74 pułk kozaków, zajął wsie Dzibułki i Żółtańce, a następnie – wraz z 14 pułkiem ułanów – 4. i 14. Dywizje Kawalerii sowieckiej (w akcji tej przechwycono radiodepeszę Trockiego nakazującą Budionnemu zmianę kierunku natarcia na północny). Pułk 24 sierpnia został wzmocniony dwoma szwadronami, w tym jednym ochotniczym składającym się z ziemian powiatów skierniewickiego i lipnowskiego. W tym czasie uformowała się w rejonie miasta Bełz Grupa Operacyjna gen. Hallera składająca się z 13 Dywizji Piechoty i 1. Dywizji Jazdy. Pułk, który przeprowadzał rozpoznanie w rejonie Cebłowa, stoczył kilkugodzinną zwycięską walkę z całą 6 Dywizją Kozaków, a następnie 29 sierpnia zajął miejscowość Tyszowce. W następnych dniach brał udział w odrzuceniu Budionnego od Zamościa i zepchnięciu go za Bug. Do 4 września 1920 uczestniczył w okrążeniu armii Budionnego, obsadzając drogę Tyszowce – Komarów po zachodniej stronie kotła. Szwadrony stoczyły zwycięski bój z kawalerią sowiecką pod wsią Cześniki, nie pozwalając nieprzyjacielowi wyrwać się z matni. Jednak Budionnemu udało się przerwać pierścień na kierunku północno-wschodnim. VI Brygada Jazdy płk Plisowskiego, w której składzie walczył pułk, sforsowała rzekę Huczwę w rejonie Łaszczów – Czerkasy i wyparła nieprzyjaciela z Czerkas. Pod Łaszczowem pułk odniósł zwycięstwo, tak zanotowane w meldunku dowództwa 3 Armii (pisownia oryginalna):

Pościg za nieprzyjacielem nastąpił w kierunku na Styr. W połowie września utworzono Korpus pod dowództwem gen. Rómmla, składający się z 1. i 2 Dywizji Jazdy. Korpus ten, po przekroczeniu Styru, ścigał nieprzyjaciela aż do Ostroga nad Horyniem, a następnie wykonał zagon w kierunku na Korosteń, który zdobył 10 października. Straty wroga to: rozbite dwie dywizje piechoty, 2000 jeńców, 12 dział, trzy pociągi pancerne tabory i zaopatrzenie. Z Korostenia pułk cofnął się wraz z Korpusem nad rzekę Uborć i tam zastała go wiadomość o zawieszeniu broni.

Kawalerowie Virtuti Militari

Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[10][d]
Sztandar pułku	rtm. Karol Anders nr 4427 *	ppor. Henryk Bansleben
mjr Jerzy Bardziński	kpr. Franciszek Baranek	mjr Jan Antoni Bogusławski
wchm. Kazimierz Bronikowski	st. uł. Antoni Brzozowski	por. Stanisław Bylina
plut. Edward Bujnowski	uł. Jan Bukar	plut. Teodor Butkiewicz
mjr Tadeusz Ciecierski nr 2567	rtm. Józef Cieszkowski	rtm. Czesław Chmielewski nr 3009 *
st. uł. Tadeusz Chmielewski	rtm. Zdzisław Chrząstowski	plut. Edward Chamanowski
plut. Józef Chwastowski	plut. Antoni Czaja	ppor. Józef Czapski
st. uł. Stanisław Deparasiński	plut. Jan Dobek	por. Michał Dziewanowski
płk Feliks Dziewicki	rtm. Tadeusz Dziewicki nr 2553 *	por. Ziemowit Grabowski nr 2614
plut. Klemens Grzybowski	st. uł. Władysław Jańczyk	wchm. Czesław Jankowski
rtm. Tadeusz Jezierski	wchm. Kazimierz Kaczmarski	uł. Michał Kaukus
plut. Kazimierz Kempe	ppor. Eugeniusz Kompko	por. Feliks Kopeć nr 4451 *
ppor. Konstanty Koźmiński	wchm. Władysław Kulikowski	plut. Antoni Leonowicz
por. Antoni Lipski nr 2561	rtm. Jan Litewski	rtm. Mieczysław Łebkowski nr 2350
plut. Michał Majewski	wchm. Józef Mańko	rtm. Bolesław Rudnicki nr 3820
	rtm. Edward Markiewicz	śp. płk Bolesław Mościcki
ppłk Józef Mielęcki	rtm. Edward Milewski	ppor. Mieczysław Młynarski
wchm. Antoni Nikoda	por. Janusz Nowaczyński nr 2884 *	wchm. Bolesław Nurkiewicz
st. uł. Józef Ogonowski	plut. Stanisław Patrzykąt	uł. Eugeniusz Pfeifer
por. Józef Płużański	st. uł. Feliks Piekielnik	por. Henryk Plater-Zyberg
ppor. Bolesław Podhorski	mjr Zygmunt Podhorski nr 2552 *	ppor. Maurycy Potocki
rtm. Leon Racięcki nr 2568 *	por. Bohdan Maria de Rosset nr 4506 *	śp. plut. Henryk Hannibal Rostropowicz[12][13] nr 8034
wchm. Antoni Rygał	st. uł. Jan Rutkowski	wchm. Eugeniusz Rzepecki
rtm. Aleksander Sędzimir nr 2551 *	por. Olgierd Ślizień	wchm. Jan Słuchocki
ppor. Adam Sołtan	kpr. Władysław Starzyński	plut. Aleksander Stępniak
wchm. Józef Stobniak	wchm. Walenty Strużyk	st. uł. Stanisław Suchodolski
st. uł. Ludwik Sylwestrowicz	kpr. Aleksander Tellier	kpr. Franciszek Tomczyk (imię?)
st. ułan Alfons Wagnowski[14] nr 2599 *	płk Mikołaj Wisznicki	plut. Zenon Witkowski
płk Sergiusz Zahorski nr 2037 *	por. Aleksander Zamoyski	wchm. Adolf Zaydel
uł. Antoni Zakólski	kpr. Stanisław Zakrzewski	wchm. Jan Kruszyński

Ponadto Krzyżem Walecznych zostało odznaczonych 108 oficerów, 251 podoficerów oraz 291 starszych ułanów i ułanów^[15]. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz pierwszy i drugi był por. rez. Ignacy Plater-Zyberk.

Pułk w okresie pokoju

Zimą 1920/21 Pułk stacjonował pod Łuckiem, po czym na wiosnę 1921 został przetransportowany w okolice Hrubieszowa, a stamtąd do swojego garnizonu w Augustowie. W ramach reorganizacji polskiej kawalerii wszedł ostatecznie w skład Suwalskiej Brygady Kawalerii. Został ulokowany w koszarach wybudowanych w latach 1894–1890 dla garnizonu carskiego, a potem do 1919 zajmowanych przez wojska niemieckie. Początki były bardzo trudne – brakowało sprzętów, pomieszczenia przeznaczone na stajnie trzeba było przystosowywać do nowych potrzeb, place ćwiczeń i place maneżowe były zniszczone. Po usunięciu przeszkód pułk podjął normalną służbę. W okresie dwudziestolecia międzywojennego kilka dat jest znaczących w historii jednostki. W Święto Pułku 24 lipca 1925 uroczyście obchodzono 10-lecie jego istnienia. W uroczystości wziął udział minister spraw wojskowych gen. Władysław Sikorski. Po mszy przed kościołem garnizonowym (byłej cerkwi garnizonowej) minister odebrał defiladę szwadronów. Piętnastolecie powstania pułku obchodzono 24 lipca 1932^[e]. Na uroczystości przybył prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki, a wraz z nim gen. Edward Śmigły-Rydz – Generalny Inspektor Sił Zbrojnych i gen. Kazimierz Fabrycy – pierwszy wiceminister spraw wojskowych. Byli także: gen. Tadeusz Kutrzeba, gen. Juliusz Rómmel i gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki. Prezydent Mościcki przyjął meldunek i odebrał defiladę pułku, siedząc na koniu. Zjazd w 20. rocznicę powstania odbył się w 1937. W 1921 powstało w Warszawie^[f] stowarzyszenie ułanów pułku, a w 1927 stowarzyszenie oficerów Koło Krechowiaków. Stowarzyszenia odbywały regularne zjazdy i coroczne bale pułkowe. Także w 1921 wybudowano i zasiedlono na Wołyniu dwie osady dla weteranów wojen i rezerwistów – koło Równego i w Bolesławicach.

W lipcu 1931 powstał zespół pływacki pułku, a w 1935 wybudowano pływalnię. Propagowano też żeglarstwo. Od 16 do 30 września 1937 podoficerowie pułku uczestniczyli w kursie żeglarskim dla podoficerów, a porucznicy Jan Łopaciński i Andrzej Czaykowski odbywali rejsy na „Zawiszy Czarnym”^[16].

Począwszy od 2 czerwca 1935 organizowano coroczne wyścigi kolarskie na trasie 22 km. W styczniu 1938 rozpoczęto organizować dla podoficerów lekcje boksu. 1 kwietnia 1937 rozpoczął działalność Wojskowy Klubu Sportowy Augustów. Prezesem został rtm. Stanisław Perekładowski. Uruchomiono cztery sekcje: konną oficerską, konną podoficerską, strzelecką i piłki nożnej. W październiku utworzono piątą: motorową^[16].

W 1935 oddano do użytku Oficerski Yacht Klub nad Jeziorem Białym z basenem portowym. Odpoczywali tu również dygnitarze II RP.

W zwyczaju pułku, który potem przyjął się w Wojsku Polskim, był wprowadzony przez pułkownika Mościckiego sposób, w jaki żołnierz pochwalony lub odznaczony odpowiadał przełożonemu: „Ku chwale Ojczyzny, Panie… (tu wymieniał stopień)”. Do rangi symbolu wśród ułanów urósł Krechowiak – koń pułkownika Mościckiego. Na nim, na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu, ppłk Karol Rómmel zajął we Wszechstronnym konkursie konia wierzchowego indywidualnie 10. miejsce, a drużynowo (w drużynie startował także Tadeusz Komorowski) 7. miejsce. Dowódcy pułku dosiadali Krechowiaka podczas szczególnych uroczystości. Wraz ze zmianą dowódcy odchodzący przekazywał, przed frontem pułku, sztandar i po ślubowaniu przekazywał następcy Krechowiaka. Koń stał w oddzielnej stajni i był oczkiem w głowie całego pułku. Po śmierci w 1939 został spreparowany, wypchany, założono mu rząd jaki miał pod Krechowcami i przekazano do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W kasynie oficerskim, w którym przestrzegana była wyjątkowa punktualność, naprzeciw miejsca dowódcy pułku stał zawsze pusty fotel, a na stole nakrycie płk Mościckiego. Dla uczczenia bitwy pod Krechowcami ustanowiony został pamiątkowy ryngraf z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej, wręczany ułanom za dwudziestoletnią służbę. Adiutant pułku i kotlista, w czasie uroczystości oficjalnych, mieli pod siodłem amarantowy czaprak na wzór huzarskiego z monogramem pułku „1UK”.

Braterskie stosunki łączyły pułk z 12 pułkiem Ułanów Podolskich i 14 pułkiem Ułanów Jazłowieckich, z którymi ramię w ramię walczył w ramach VI Brygady Jazdy płk. Plisowskiego pod Komarowem.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[17]
Nazwa pododdziału	Miejsce mobilizacji	Termin
dowódca pułku z drużyną	Augustów	alarm
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
dowódca brygady kawalerii nr 11
kolumna taborowa nr 361	Białystok	6
kolumna taborowa nr 362		7
kolumna taborowa nr 382		12
uzupełnienie do czasu „W”		5
szwadron marszowy 1/1 puł		18
szwadron zapasowy		alarm-15

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[18][g]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	ppłk Jan Litewski
I zastępca dowódcy	ppłk Karol Anders
adiutant	rtm. Michał Jaczyński[h] (*)
naczelny lekarz medycyny	mjr dr Michał Borajkiewicz
lekarz weterynarii	por. Henryk Szklarczyk
komendant rejonu PW Konnego	rtm. Narcyz Łopianowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Mieczysław Julian Skrzyński
oficer mobilizacyjny	mjr adm. (kaw.) Tadeusz Głębocki
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. Marian Hernik
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. Apoloniusz Ścisłowski
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Michał Jaczyński (*)
oficer gospodarczy	kpt. int. Tomasz Jarmołowicz
oficer żywnościowy	chor. Alfons Wagnowski
dowódca plutonu łączności	por. Andrzej Rudolf Czaykowski
dowódca plutonu kolarzy	ppor. Jan Fryderyk Józef Warnke (*)
dowódca plutonu ppanc.	vacat
dowódca 1 szwadronu	rtm. Tomasz Mineyko
dowódca plutonu	ppor. Zygmunt Nowiński
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Antoni Rymaszewski
dowódca plutonu	ppor. Jan Fryderyk Józef Warnke (*)
dowódca 2 szwadronu	rtm. Wincenty Chrząszczewski
dowódca plutonu	por. Michał Ireneusz Czarnecki
dowódca plutonu	ppor. Antoni Burlingis
dowódca 3 szwadronu	por. Konstanty Karol Barański
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Fudakowski
dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Wierzbiański
dowódca 4 szwadronu	rtm. Stanisław Perekładowski
dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Jan Łukaszewicz
dowódca szwadronu km	rtm. Jan Zagórski
dowódca plutonu	por. Józef Maria Ludwik Malanowski
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Witold Hankisz
zastępca dowódcy	por. Stanisław Franciszek Smrokowski
odkomenderowany	por. Leszek Kazimierz Filipczuk
na kursie	por. Jerzy Rożałowski

Osada Krechowiecka

5 kwietnia 1921 na podstawie ustawy z 17 grudnia 1920 o nadaniu ziemi żołnierzom Wojska Polskiego utworzono Osadę Krechowiecką (położenie osady: 50°41′27″N 26°25′07″E/50,690833 26,418611). Rozlokowano ją na poligonie szubińskim^[i] w powiecie rówieńskim na Wołyniu.

Grupa 102 ułanów sformowała szwadron detaszowany składający się ze zdemobilizowanych żołnierzy pułku. Dowódcą tego wydzielonego szwadronu został ppor. rez. Bolesław Podhorski. Z macierzystego pułku osadnicy otrzymali: 240 koni, 100 karabinków i 10 tysięcy amunicji, kilkanaście wozów taborowych, 2 kuchnie polowe, brezenty, worki, liny, drobny sprzęt itp; żadnych jednak narzędzi ani sprzętu rolniczego. […] Przez pierwsze 3 miesiące osadnicy mieli zapewnione wyżywienie dla ludzi, a przez 6 miesięcy – dla koni z garnizonu w Równem^[21]. Obszar osady^[j] został podzielony na 102 indywidualne gospodarstwa o rozmiarach od 11 do 25 hektarów. Pierwszą zimę spędzono w ziemiankach.

W 1925 1 pułk ułanów przekazał Osadzie Krechowieckiej swój drugi sztandar ufundowany przez Polaków w Moskwie. Stał się on symbolem wiążącym osadę z macierzystym pułkiem^[22].

W 1936 wybudowano i poświęcono murowany kościół na Karłowszczyźnie służący osadom Krechowieckiej, Jazłowieckiej, Hallerowo i Bajonówka^[23]. W maju 1939 oo. paulini z Częstochowy ofiarowali Osadzie Krechowieckiej kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej^[23]. Został on umieszczony w głównym ołtarzu.

W 1939 Osada Krechowiecka miała już bitą drogę łączącą ją z Równem. Miejscowa spółdzielnia dysponowała spichrzem zbożowym o pojemności 20 wagonów. Funkcjonowały: centrala mleczarska z 5 filiami, mechaniczna piekarnia, kwaszarnia kapusty, stały ośrodek zdrowia z poradnią matki i dziecka i przychodnią dentystyczną. Działała filia Kasy Stefczyka, spółdzielnia spożywców, oddział poczty i centrala telefoniczna^[22]. W 1941 rozpoczęły się wywózki osadników wojskowych i ich rodzin na Syberię^[24].

1 puł. w kampanii wrześniowej 1939

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Mobilizacja

Mobilizacja kartkowa rozpoczęła się 24 sierpnia i przebiegała sprawnie. Nadwyżki mobilizacyjne skierowano do szwadronu zapasowego w Białymstoku. Z koszar na front pułk wymaszerował 1 września 1939 i wieczorem zajął obronę w okolicach Raczek (10 kilometrów od granicy państwowej).

Działania bojowe pułku

W nocy z 2 na 3 września I pluton 2 szwadronu ppor. Antoniego Burlingisa oraz I pluton 4 szwadronu ppor. Zygmunta Nowińskiego w dwóch odrębnych akcjach zniszczyły niemieckie strażnice w Kechlensdorfe (obecnie Zocie) i Awersburgu (obecnie Turowo). Planowany wypad całej brygady na teren Prus Wschodnich został odwołany.

Na rozkaz dowódcy brygady pułk wycofał się w kierunku południowo-zachodnim (na Zambrów) przez lasy knyszyńskie i Tykocin. 6 września Niemcy przełamali obronę na styku z Armią „Modlin”. sforsowali Narew pod Różanem i zagrozili przecięciem dróg odwrotu SGO. Do walki wprowadzono idący w szpicy 1 pułk ułanów. 10 września 1 szwadron pułku przeszedł do natarcia w rejonie wsi Ciągaczki. Siły główne pułku wykonały uderzenie na wieś Choromany-Witnice, a po jej zajęciu ułani zaatakowali w kierunku na wieś Piski. Doszło do walki wręcz. Walczono z elementami ugrupowania bojowego Dywizji Pancernej „Kempf”. Straty własne po bitwie były niewielkie: 11 rannych ułanów.

10 września po krótkim wypoczynku 1 pułk ułanów wyruszył o godz. 23:00 przez Szumowo – Krajewo-Budziły do folwarku Wądołki-Borowe, gdzie spieszył się, pozostawiając konie w pobliskim lesie. Tu zajął stanowiska, mając na swym lewym skrzydle 71 pułk piechoty z 18 DP.

Celem działania pułku było utrzymanie skrzyżowania szosy i tym samym rozdzielenie szpicy 20 DPZmot atakującej od Czyżewa od głównych sił wychodzących z Zambrowa. Odparto pierwsze natarcie niemieckie, zniszczono kilka czołgów. Niemcy ponownie przeszli do ataku – podwieźli żołnierzy w samochodach oznakowanych czerwonym krzyżem. I ten atak został odparty. Podczas walk na lewym skrzydle i na tyłach [w lesie] 1 puł rozpoczęła się strzelanina z broni ręcznej i maszynowej. Dowódca pułku zaniepokojony tą sytuacją, skierował 3 szwadron w kierunku strzałów^[25]. Szwadron rozwinął się w tyralierę. Dowódca pułku ppłk Jan Litewski walczył w szyku szwadronu. Seria karabinu maszynowego przeszyła ciało dowódcy^[k]. Po kilkunastu minutach walki okazało się, że przeciwnikiem szwadronu był II/71 pp. W tej bratobójczej walce zginęło wielu żołnierzy. Była ona wynikiem zmęczenia żołnierzy, którzy nocą zmuszeni byli wykonywać ok. 50 kilometrowe marsze, a w dzień walczyć.

Dowództwo pułku objął czasowo rtm. Tomasz Mineyko. Zebrał on zdezorganizowany pułk w okolicy Wądołków Borowych, skąd przeszedł do lasów na zachód od Osowca i na południe od Długoborza Szlacheckiego, do odwodu brygady.

Bitwa pod Zambrowem zakończyła się niepowodzeniem. Nie utorowano drogi na wschód, a jedynie na dzień wstrzymano marsz XIX Korpusu Armijnego (mot.).

Po krótkim wypoczynku pułk rozpoczął marsz do lasów na południowy wschód od Dąbrowy Wielkiej. W nocy 12 września do miejsca koncentracji dotarły również resztki 2 pułku ułanów, rozbitego pod Wizną. Ich dowódca, ppłk Karol Anders (do 9 września zastępca dowódcy 1 puł), objął teraz dowództwo 1 puł.

W południe 12 września kolumna niemieckiej piechoty zmotoryzowanej z Czyżewa starała się obejść zgrupowanie Suwalskiej i Podlaskiej BK od południa. Pod Kamieniem 1 i 2 szwadron, wsparte przez 3 baterię 4 dywizjonu artylerii konnej powstrzymały natarcie. Zniszczono wówczas kilkanaście pojazdów mechanicznych, w tym 10 czołgów i wzięto jeńców z 20 DPZmot. Wieczorem odbył się na skraju lasu pogrzeb ppłk Jana Litewskiego.

Nocą pułk forsownym marszem na czele brygady, przez: Łazy, Wojny-Szuby Włościańskie i Warele dotarł do szosy Wysokie Mazowieckie – Brańsk w rejonie dworu Wylina – Ruś. Tu przekroczono Mień. W czasie pokonywania przeszkody wodnej stoczono walkę w obronie brodu. Oddział złożony z około 30 ochotników pod dowództwem ppor. rez. Włodzimierza Sołowskiego kontratakował celem zdobycia dogodnych odcinków przeprawy dla taborów, które nie zdążyły przejść przez most.

Rano 13 września pułk osiągnął rejon Hodyszewa. Dalsze działania podjęto wieczorem. Zgodnie z zamiarem dowódcy zgrupowania „Zaza”. gen. Podhorskiego^[26], jego jednostki miały przejść do Puszczy Białowieskiej i przebić się przez pierścień okrążenia. W wypadku utraty łączności jednostki miały kierować się na Wołkowysk (Ośrodek Zapasowy Suwalskiej BK).

Pod Olszewem natknięto się na niemiecki oddział pancerny z 3 DPanc. Czołowo nacierał 3 pułk szwoleżerów wsparty 2 i 4 szwadronem 1 puł. W walce zginął dowódca 2 szw. por. Barański. 4 szwadron por. Pietraszewskiego wykonał obejście i wspólnie ze szwoleżerami uderzył na tabory przeciwnika. Natarcie wspierał pluton artylerii. Niemcy bronili ogniem pierścienia okrążenia. W boju tym stracili ponad 20 czołgów i samochodów pancernych. Ale również pułk ponosił coraz to dotkliwsze straty. Gen. Podhorski nakazał wycofać walczące pułki. Rozkaz nie dotarł jednak do wszystkich pododdziałów. Część na własną rękę przebijała się w kierunku Wołkowyska.

Bój pod Olszewem znacznie osłabił 1 pułk ułanów. Po przeprowadzonej reorganizacji składał się on jedynie z trzech szwadronów liniowych po dwa plutony i drużyny ckm, plutonu ppanc, plutonu ckm na taczankach i sekcji pionierów.

15 września brygada już bez problemów przeszła szosę Wysokie Mazowieckie – Brańsk. 16 września w Strabli pułk osłaniał przejście brygady przez Narew i odszedł na nocleg do miejscowości Doktorce. Następnego dnia, po przekroczeniu szosy Białystok – Bielsk Podlaski doszedł w rejon Michałowa na północ od Puszczy Białowieskiej. 19 września wyruszył w kierunku Białowieży i dotarł doń 20 września. Tam nastąpiła kolejna reorganizacja pułku. Wszedł on w skład Brygady Kawalerii „Edward”.

21 września pułk dotarł do miejscowości Teresin. 3 szwadron rozpoznawał kierunek na Brześć i Kamieniec. W potyczce z oddziałem Armii Czerwonej stracił 5 ułanów. Dalszy marsz odbywał się w kierunku Kalinkowicze – Czeremcha. W Kalenkowiczach 3 pułk strzelców konnych, wsparty 1. szwadronem 1 pułku, uderzył na znajdujących się tam Niemców i wyparł ich z miejscowości. We wsi zastał „bramy powitalne” ozdobione gwiazdami i czerwonymi flagami, był to objaw kolaboracji. „Wieś, opuszczona wcześniej przez ludność, została spalona”^[27].

Zgrupowanie „Zaza”, a w nim 1 pułk ułanów maszerowało w kierunku południowym korytarzem między sowieckimi a niemieckimi wojskami. 24 września przekroczyło Bug w okolicach Niemirowa i skierowało się do wsi Stary Bubel na nocleg. Następnego dnia, przed północą, zgrupowanie dotarło do miejscowości Burwin, gdzie zarządzono od rana dzień wypoczynku, czyszczenia i naprawiania broni i oporządzenia. Rankiem 27 września pułk wyruszył przez Witoroż i Parczew do wsi Dębowa Kłoda, gdzie zatrzymał się na nocleg. W walce często stosowano działania typowo partyzanckie. Wykonywano zasadzki na niemieckich motocyklistów – łączników (szosa Wysokie Litewskie – Siemiatycze) i napady na posterunki wojsk sowieckich (okolice wsi Burwin). 28 września pułk wyruszył do Ostrowa Lubelskiego. Celem zgrupowania kawalerii było przedostanie się na południe, na granicę węgierską.

Brygada „Edward” otrzymała zadanie bronić brodu przez Wieprz w Kijanach. Gen. Podhorski zaproponował dowódcy SGO Polesie wspólny marsz ku granicy. Ten odmówił i wezwał „Zazę” do marszu na pomoc Warszawie. W czasie, kiedy generałowie podejmowali wspólną decyzje, 1 i 2 szwadron pułku zajęły Spiczyn i Kijany, broniąc przepraw przez rzekę. Pierwsze ataki Niemców zostały odparte. Jednak zmasowany ostrzał pozycji ułanów powodował coraz to większe straty. Zgodnie z rozkazem dowódcy brygady, szwadrony przeszły na północny brzeg Wieprza.

30 września Dywizja Kawalerii „Zaza” połączyła się z SGO Polesie w rejonie Żurawieńca i Zawadów. 1 października SGO przeprawiła się przez Tyśmienicę na północny wschód od Kocka. 1 pułk osiągnął rejon kolonii Talczyn.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Kockiem (1939).

W bitwie pod Kockiem pułk wykonywał zadania pomocnicze. 2 października stanowił odwód dywizji. W nocy 2/3 października zajął rejon wyjściowy do natarcia na zachód od Józefowa. Świtem poprawił swoje położenie i z okolic Poznania miał uderzyć na lewe skrzydło niemieckiego zgrupowania. W szyku pieszym zaatakowano niemiecką baterię artylerii, niszcząc dwa działa. Ogień pozostałych dział przeciwnika powstrzymał jednak atak ułanów. Wycofali się do Józefowa, a następnie do Grabowa Szlacheckiego. W walkach 4 i 5 października pułk nie brał udziału. Pozostawał w odwodzie. W okolicach miejscowości Lipiny okopał się i czekał dalszych rozkazów. Ostatnie rozkazy brzmiały jednak tak:

W południe 6 października 1939 przed zebranym pułkiem adiutant odczytał ostatni rozkaz dowódcy SGO „Polesie” gen. Kleeberga. Następnie odczytany został ostatni rozkaz dzienny pułku, po czym po raz ostatni do całego pułku przemówił jego dowódca, ppłk Karol Anders. Po południu odbyła się kapitulacja oddziałów polskich.

Działania odłączonych szwadronów

Po bitwie pod Olszewem 4 szwadron, 2 pluton 2 szwadronu, koniowodni 2 szwadronu, pluton łączności, pozostałości szwadronu gospodarczego i kolumny prowiantowej przebijały się najpierw osobno, a następnie razem do Wołkowyska. Tam zostali zorganizowani w samodzielny dywizjon 1 pułku Ułanów Krechowieckich pod dowództwem majora Mieczysława Skrzyńskiego. Jego zastępcą został rtm. Witold Hankisz. 2 szwadronem dowodził rtm. Wincenty Chrząszczewski, a 4 por. Jan Fudakowski. Dywizjon liczący ok. 150 koni wszedł w skład Rezerwowej Brygady Kawalerii pułkownika Edmunda Heldut-Tarnasiewicza.

Z Wołkowyska wyruszono rano 17 września i dnia następnego dotarto do Mostów. Z powodu zamieszania 4 szwadron po raz kolejny odłączył się od kolumny (dołączył ponownie 20 września). Kierunek marszu narzucała Armia Czerwona. Powoli dominować zaczęła atmosfera przygnębienia, potęgowana panującym naokoło bałaganem i obecnością w terenie nieprzyjacielskich dywersantów, z którymi skutecznie walczyły inne jednostki. Dowódca zaś dywizjonu nie podążał na odgłos strzałów^[29] . 21 września dywizjon osiągnął Grodno i rozlokował się jako odwód na przedmościu Przysiołek. Czynnie w walkach o miasto nie brał udziału. Tego samego dnia wycofał się za Niemen do Jałwierza. 22 września dywizjon współdziałał ze 103 pułkiem szwoleżerów. 23 września bez walk, na rozkaz dowódcy brygady, dywizjon przekroczył pod Gibami granicę litewską.

Walki szwadronu marszowego

W kampanii wrześniowej walczył też kolejny pododdział 1 pułku ułanów. Był nim jego szwadron marszowy. Utworzony został w Białymstoku z nadwyżek po osiągnięciu pełnych etatów w mobilizacji kartkowej oraz z napływających rezerwistów. 8 września szwadron liczący ok. 82 żołnierzy pod dowództwem por. Mieczysława Młynarskiego wszedł w skład Pułku Kawalerii Osłonowej Zgrupowania „Wołkowysk”.

Z Białegostoku szwadron wyruszył 12 września w kierunku na Grodno. Po przekroczeniu Niemna pod Mostami 19 września stoczył potyczkę pod Skidlem z sowieckim pododdziałem pancernym. Podczas walk o Grodno szwadron został wyparty z miasta. Wtedy śmiertelnie ranny został por. M. Młynarski – dowódca szwadronu. Nowym dowódcą został rtm. Stefan Krzyżanowski.

Ostatecznie szwadron został rozbity nocą 21/22 września 1939 pod Kodziowicami podczas walk z oddziałami Armii Czerwonej.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	ppłk Jan Litewski
zastępca dowódcy	ppłk Karol Anders
adiutant	rtm. Michał Jaczyński
p.o. kwatermistrza	kpt. int. Tomasz Jarmołowicz
kapelan	ks. Klebanowski
oficer broni i przeciwgazowy	rtm. Janusz Komorowski
lekarz pułku	por. lek. Augustynowicz
lekarz weterynarii	lek. wet. Henryk Szklarczyk
dowódca 1 szwadronu	rtm. Tomasz Mineyko
dowódca 2 szwadronu	rtm. Wincenty Chrząszczewski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Konrad Zaremba
dowódca 4 szwadronu	por. rez. Tadeusz Pietraszewski
dowódca szwadronu ckm	rtm. Jan Zagórski
dowódca plutonu przeciwpancernego	por. Lech Filipczuk
dowódca plutonu kolarzy	ppor. Jan Warnke
dowódca plutonu łączności	por. Andrzej Rudolf Czaykowski

Symbole pułku

Sztandar pułku

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Z rąk Polek Ziemi Mińskiej 2 Szwadron Dywizjonu otrzymał znak (według ówczesnego nazewnictwa), który 3 kwietnia 1917, z chwilą powstania pułku, został podniesiony do godności sztandaru. Sztandar ten towarzyszył pułkowi we wszystkich walkach w okresie wojny polsko-bolszewickiej^[30]. W czasie tych walk sztandar został kilkakrotnie przestrzelony, a pod podoficerami sztandarowymi zabito dwa konie. 20 marca 1921 pod Tomaszowem Lubelskim marszałek Józef Piłsudski udekorował sztandar Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari^[31]

W 1939 sztandar pułku został zakopany w skrzynce amunicyjnej na polu bitwy pod Kockiem^[32], gdzie znajdował się do 13 czerwca 1946, kiedy odkopał go ppor. Bolesław Podhorski. Następnie pocztą dyplomatyczną przewiózł go do Szwajcarii Konstanty Górski. Por. Podhorski przedostał się przez tzw. zieloną granicę i po odebraniu od dyplomaty sztandaru, 1 sierpnia 1946, zameldował gen. Andersowi wykonanie zadania.

30 listopada 1946 w Corton Park w Wielkiej Brytanii odnowiony sztandar został przekazany 1 pułkowi Ułanów Krechowieckich. Nowe drzewce i głowica zniszczone w bitwie pod Kockiem zostało wykonane z wyciora czołgowego z grotem na wzór dawnego. W lipcu 1947, w związku z rozwiązaniem pułku, sztandar przekazano do Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie. 12 listopada 1966 sztandar otrzymał prawo do napisu na państwowych wstęgach sztandarowych: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1944–1945 we Włoszech”^[32].

W 1921 pułk otrzymał drugi sztandar ufundowany w 1918 przez Polaków z Moskwy. Sztandar ten nie został jednak uznany przez dowództwo jako oficjalny znak i przekazano go w 1925 Osadzie Krechowieckiej na Wołyniu, gdzie mieszkali weterani z pułku^[32].

Odznaka pamiątkowa

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Odznaka przedstawia krzyż ułożony z czterech proporczyków pułkowych (amarantowo-białych) połączonych ze sobą. Na proporcach położony jest orzeł krechowiecki. W pierwszej wersji odznaki na orle były umieszczone inicjały pułkowe: „1” – „U” – „K” oraz data powstania Pułku: „1915”.

W 1929 wprowadzono nowy wzór odznaki. W miejsce inicjału Pułku umieszczono Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari zawieszony na wstążce orderowej na szyi orła, który został nadany pułkowi 20 marca 1921.

Projektantem odznaki był oficer pułku – por. Aleksander Mazaraki. Wykonawcami były pracownie grawerskie Józefa Mirowskiego oraz Wiktora Gontarczyka. Odznakę w pierwszej wersji otrzymało 106 oficerów oraz 2500 żołnierzy. W latach 1929–1939 nadano 193 odznaki oficerskie i ponad 3000 odznak żołnierskich w drugiej wersji^[33][34].

Barwa

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[35][36][37]
	proporczyk w kolorze amarantowo-białym
	proporczyk dowództwa w 1939[37]
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	na czapce rogatywce – otok amarantowy[38][39]
	szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa[40]
	pasek na rękawie (PSZ) – żółty[41]
	„Łapka” (do 1921[l]) – karmazynowa[m]

Żurawiejki

 Osobny artykuł: Żurawiejka.

Zawsze dzielni, wszędzie znani Krechowieccy to ułani.	Elegancki, wielkopański, To jest pierwszy pułk ułański.	To że dobrze są ubrani To zasługa cioci Frani
Zawsze dzielni, często wlani, To ułani Cioci Frani.	Wielkopański, Jaśniepański Krechowiecki Pułk ułański.	po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń bolszewika goń, goń, goń!

Krechowieccy ułani

 Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 1 Pułku Ułanów Krechowieckich.

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
płk Bolesław Mościcki	1917 – † 18 II 1918
rtm. Adolf Waraksiewicz p.o.
rtm. Feliks Dziewicki p.o. –
płk Stefan Suszyński	IV 1918 – 1919
płk Stefan Dziewicki	1919–1920
rtm. Kazimierz Zakrzewski	p.o. † 14 VIII 1920
mjr kaw. Paweł Korytko	p.o. 14 – 20 VIII 1920
płk kaw. Sergiusz Zahorski w/z
mjr / płk kaw. Zygmunt Podhorski	1920 – 1 VII 1927	komendant Obozu Szkolnego Kawalerii[43]
ppłk / płk dypl. kaw. Marian Słoniński	1 VII 1927[44] – IX 1930	zastępca szefa Dep. Kaw. MSWojsk[45]
ppłk / płk dypl. kaw. Leon Strzelecki	IX 1930 – XII 1933	oficer do zleceń GISZ
ppłk / płk dypl. kaw. Karol Bokalski	XII 1933 – V 1938	szef Biura Administracji Armii
ppłk kaw. Jan Litewski	14 V 1938 – † 11 IX 1939
ppłk kaw. Karol Anders	IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku
mjr / ppłk kaw. Józef Mielęcki	1923
ppłk kaw. Tadeusz Ciecierski	XII 1927 – 30 XI 1928	stan spoczynku[46]
mjr / ppłk dypl. kaw. Zdzisław Chrząstowski	XI 1928 – III 1931	oficer sztabu inspektora armii we Lwowie
mjr / ppłk kaw. Jan Litewski	III 1931 – VII 1935	komendant Szkoły Podchorążych Kawalerii
mjr dypl. kaw. Ziemowit Grabowski	od VIII 1935
ppłk kaw. Karol Anders	do IX 1939

Żołnierze 1 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[47] oraz Muzeum Katyńskie^[48][n][o].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Dowgiałło Karol	rotmistrz rezerwy		wł. majątku Nowomalin	ULK
Filipczuk Mieczysław[51]	porucznik w st. sp.	farmaceuta		Charków
Szarangowicz Jan[52]	podoficer	rolnik		Kalinin
Urbanowicz Władysław[53]	podporucznik rezerwy	absolwent UAM		Katyń

Pamięć o pułku

Od 2000 działa Stowarzyszenie Miłośników Kawalerii im 1 Pułku Ułanów Krechowieckich związane z kołem „Krechowiaków” z Augustowa. Stowarzyszenie jest organizatorem obchodów „Cudu nad Wisłą” w Ossowie miejscu śmierci kapelana ks. Ignacego Skorupki.

W latach 1995–2001 tradycje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich kultywował 1 batalion czołgów, wchodzący w skład 4 Suwalskiej Brygady Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego. Po jej rozformowaniu w 2001, batalion kultywował tradycje w strukturach 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej.

Przy al. kardynała Wyszyńskiego 2a w Augustowie mieści się Muzeum 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, natomiast w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się obraz olejny na tekturze o wymiarach 33 × 48 cm autorstwa Jerzego Kossaka pt. „Pościg ułanów krechowieckich za bolszewikami” (1930)^[54].

Od 1 października 1992 Zespół Szkół Samorządowych nr 3 w Augustowie nosi imię „1 Pułku Ułanów Krechowieckich”, a w szkole działa Towarzystwo Młodego Krechowiaka.

W Augustowie na terenie dawnych koszar istnieje ulica I Pułku Ułanów Krechowieckich^[55]. W 1934 w uznaniu zasług włożonych przez pułk w rozwój Augustowa Jezioro Białe zostało przemianowane na Jezioro Krechowieckie^[56]. Nazwa ta jednak nie przyjęła się szerzej.

Pamięć o 1 Pułku pielęgnuje Szwadron Kawalerii Ochotniczej „Krechowiacy”^[57] w Warszawie oraz Stowarzyszenie Ochotniczy Szwadron Jazdy im. 1 Pułku Ułanów Krechowieckich^[58] w Lublinie.

• 
  Ryngraf 1 bcz 4 BKPanc
• 
  Ulica Krechowiecka na Starym Żoliborzu w Warszawie^[p]

Zobacz też

 Wykaz literatury uzupełniającej: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. Warszawa: Mikromax, 1990, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 3. ISBN 83-00-03218-5.
• Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918. Warszawa: Wolumen, 1990. ISBN 83-85218-00-9.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Andrzej Suchcitz: Dzieje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich 1941-1947. Londyn: Koło Krechowiaków, 2002. ISBN 0-948202-99-8.
• Jarosław Szlaszyński. 1 Pułk Ułanów Krechowieckich w Augustowie (1921-1939). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (237), 2011. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski, 2007, s. 516–541. ISBN 978-83-925620-0-9.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Aleksander Wojciechowski: Zarys historji wojennej 1-go pułku ułanów krechowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.

Linki zewnętrzne

• O 1 Pułku Ułanów Krechowieckich na stronie Stowarzyszenia Miłośników Kawalerii. krechowiacy.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-01)].