Śliwa domowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

śliwa

Gatunek

śliwa domowa

Nazwa systematyczna
Prunus domestica L.
Sp. pl. 1:475. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

brak danych
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce śliwy domowej
Renkloda
Mirabelka
Węgierka

Śliwa domowa[4] (Prunus domestica L.) – poliploidalny gatunek roślin wieloletnich należący do rodziny różowatych, nie występujący w stanie dzikim. Formy wyjściowe powstawały prawdopodobnie wielokrotnie w warunkach naturalnych w wyniku samoistnego krzyżowania się dwóch dziko rosnących gatunków ałyczy (P. cerasifera) i śliwy tarniny (P. spinosa) lub wprost z poliploidalnych, dzikich form ałyczy. Ojczyznę śliwy domowej sytuuje się zwykle w rejonie Kaukazu, czasem też Azji Mniejszej i Zakaukazia[5]. Dalsze różnicowanie śliw domowych wiązało się z częstym krzyżowaniem wstecznym i selekcją odmian hodowlanych. Prawdopodobnie odmiany o pestkach łatwo odchodzących od miąższu owocu powstały ze skrzyżowania ałyczy z bałkańskim gatunkiem P. cocomilia. Śliwy do uprawy wprowadzili Persowie, a w Europie Grecy i Rzymianie. Hodowla ich i selekcja trwa do dziś[6]. Obecnie w uprawie jest około 2 tysięcy odmian uprawnych, choć znaczenie ekonomiczne ma około 100.

Systematyka

Prace nad opracowaniem systematycznym śliwy domowej rozpoczął Krsitom już w 1804 roku, kontynuowało je wielu badaczy, ale dopiero opracowania Rödera z 1939 prowadzone na podstawie badań cytologicznych oraz morfologii kwiatów, owoców, liści i jednorocznych pędów zyskały uznanie i obowiązują do dziś. Wydzielił on 4 podgatunki, w których wydzielił dodatkowo odmiany botaniczne[7].

  • Prunus domestica L. subsp. insititia Fiori & Paoletti
    • var. pomariorum – damaszki (lubaszki) – o drobnych owocach, owalnych, ciemnofioletowych, niezbyt smacznych, spośród tej grupy odmian wywodzą się podkładki rozmnażane wegetatywnie.
    • var. cerea – mirabelki – drobne, kuliste, złotożółte, np. odmiany uprawne Mirabelka z Nancy, Mirabelka Flotowa
  • Prunus domestica L. subsp. italica (Borckh.) Hegi
    • var. claudiana – renklody – o owocach, dużych, kulistych, o żółtej lub zielonej barwie podstawowej, czasem z rumieńcem, np. odmiany uprawne Renkloda Ulena, Renkolda Althana.
    • var. subrotundata – śliwy okrągłe – o owocach barwy purpurowej, zielonej lub fioletowej i miąższu słabo odchodzącym od pestki, np. odmiany uprawne Kirka, Ruth Gerstetter.
  • Prunus domestica L. subsp. intermedia (L.)
    • var. ovoidea – śliwy jajowe – najszersze powyżej połowy i silnie zwężone przy szypułce, bardzo duże, niebieskoczerwone, czerwone lub żółte np. odmiany uprawne Čačanska Najbolja, Jajowa Żółta.
    • var. oxycarpa – śliwy elipsoidalne – wydłużone, prawie zawsze ciemnoniebieskie, miąższ zwięzły, bardzo smaczne np. odmiany uprawne Car, Opal.
    • var. mamillaris – śliwy daktylowe – owoce bardzo wydłużone, barwy złotożółtej lub granatowej, miąższ szklisty, bardzo aromatyczny i smaczny odmiany uprawne Żniwka, Węgierka Cukrowa Wielka
    • var. semipruneliana – półwęgierki – owoce duże lub średnie, o ciemnofioletowej lub granatowej barwie, miąższ zwięzły, chrząstkowaty, przeważnie bardzo dobrze odchodzący od pestki, bardzo dużo odmian uprawnych z tej grupy jest popularnych w Polsce np. Anna Späth, Królowa Wiktoria, Węgierka Wangenheima.
  • Prunus domestica L. subsp. oeconomica
    • var. pruneliana – węgierki – owoce granatowe lub brunatne, wydłużone, przy szypułce zwężone, czasem elipsoidalne lub jajowate, miąższ zwięzły, aromatyczny, winnosłodki, dobrze odchodzi od pestki, np. odmiany uprawne Węgierka Zwykła, Węgierka Dąbrowicka, Węgierka Włoska, Stanley, Valor[8].

Morfologia

Pokrój
Nieduże drzewo dorastające do wysokości 10 m lub krzew. Istnieją jednak duże różnice odmianowe, a także różnice spowodowane warunkami, w jakich drzewa te rosną. Czynnikami warunkującymi wzrost są: rodzaj gleby, stanowisko, zabiegi agrotechniczne, podkładka. Śliwy mają 2-3 krotnie większy zasięg korzeni niż obwód korony. Mają też dobrze rozwinięte korzenie włośnikowe. Masa korzeni stanowi 30–45% masy całego drzewa.
Pędy
Różnią się znacznie długością, grubością i barwą, która może być od jasnozielonej przez ciemnozieloną po brązową z odcieniem fioletowym. Zdarza się, że na pędach występują kolce, ale na ogół tylko w młodocianym wieku (Węgierka Zwykła, Valor). Na pędach występują wyraźnie widoczne przetchlinki różniące się kształtem (okrągłe, eliptyczne) i barwą (żółte, zielone, szare).
Pąki
Są u śliw bardzo charakterystyczne. Powstają zarówno na długo-, jak i krótkopędach. Bardzo często są po kilka w grupie, wtedy wszystkie są kwiatowe, albo środkowy jest liściowy a boczne kwiatowe. Na długopędach szkieletowych występują tylko liściowe, na krótkopędach na ogół tylko kwiatowe. Pąki kwiatowe są większe choć także wielkość jest zróżnicowana; małe ma np. Węgierka Zwykła a duże Renkloda Ulena. Pąki kwiatowe są zwykle jaśniejsze od liściowych.
Liście
Okrągłe, eliptyczne lub jajowate, o brzegach karbowanych lub piłkowanych. Charakteryzują się dużą zmiennością w zależności od położenia na drzewie. Do identyfikacji odmiany najlepiej jest porównywać liście na długopędzie, dobrze rozwinięte i wyrośnięte; najlepiej 7-10 liść, licząc od wierzchołka. Liście jasne, żółtawozielone mają np. Renklody Zielona i Althana, jasnozielone Earlyblue a ciemnozielone Anna Späth, Čačanska Najbolja. Liście różnią się wierzchołkiem blaszki liściowej, który może być ostry Węgierka Zwykła, prosty Mirabelka z Nancy lub rozwarty Renkloda Althana. Różnice pomocna w identyfikacji występują także na powierzchni blaszki liściowej, która na ogół jest mniej lub bardziej pofałdowana.
Kwiaty
Zazwyczaj białe, wyrastają na szypułkach po dwa. Są to kwiaty promieniste, 5-dzielne (składające się z 5 działek kielicha, 5 płatków korony) 20-30 pręcików ułożonych w 3 okółkach z 1 wolnego słupka powstałego z jednego owocolistka. Kwiaty śliw są owadopylne, a pod względem zapylenia odmiany dzielimy na samopylne/samopłodne np. Anna Späth, Węgierka Zwykła, Węgierka Włoska, Renkloda Ulena, Węgierka Wangenheima, obcopylne np. Čačanska Najbolja, Valor, Renkloda Althana, Węgierka Dąbrowicka, bądź też częściowo samopłodne Čačanska Rana, Oneida.
Owoce
Kulisty lub wydłużony, jadalny pestkowiec. Możemy wyróżnić trzy warstwy: zewnętrzny egzokarp stanowiący skórkę, mięsiste jadalne wnętrze mezokarp, oraz twardą zdrewniałą pestkę endokarp okrywającą nasienie. Charakterystyczny dla owoców pestkowych jest szew powstały ze zrośnięcia się owocolistka, który jest położony w głębi na ogół wyraźnie widocznej bruzdy.
Owoce śliw mogą znacznie różnić się masą, drobne owoce mają 12–15 g (Mirabelka z Nancy) do dużych ponad 80g (Brzoskwiniowa, Čačanska Najbolja, Empress, Valor). Także duże zróżnicowanie u śliw może być ze względu na zabarwienie owocu i intensywność występowania nalotu woskowego. Barwa skórki może być zielona (Renkloda Zielona), żółtozielona (Renkloda Ulena), żółta (Mirabelka Flotowa), żółtoczerwona (Emma Leppermannn), czerwona (Królowa Wiktoria), fioletowoczerwona (Renkolda Althana), czerwononiebieska (Oneida), granatowa (węgierki, Valor) i brązowa (Węgierka Wangenheima)[9].

Zastosowanie

Wartość odżywcza
Śliwka, owoc surowy
(100 g)
Wartość energetyczna 206 kJ (49 kcal)
Białka 0,6 g
Węglowodany 11,7 g
Tłuszcze 0,3 g
Woda 87,0 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[16]
Wartość odżywcza
Śliwki bez pestek, suszone
(100 g)
Wartość energetyczna 1191 kJ (284 kcal)
Białka 3,5 g
Węglowodany 68,9 g
Tłuszcze 1,2 g
Woda 24,0 g
Dane liczbowe na podstawie: [11]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[16]

Choroby

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
  3. ↑ Prunus domestica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 142, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ Zygmunt Grzyb Elżbieta Rozpara: Nowoczesna uprawa śliw. Warszawa: Hortpress, 2000. ISBN 83-86384-39-5.().
  6. ↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12099-1.
  7. ↑ Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.(Systematyka).
  8. ↑ Aleksander Rejman: Pomologia, odmianoznawstwo roślin sadowniczych. Warszawa: PWRiL, 1994. ISBN 83-09-01612-3.(Systematyka).
  9. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4. (Charakterystyka).
  10. ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 627. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 644. ISBN 978-83-200-5311-1.
  12. ↑ Krzysztof Różycki, Constipations as a side effect of opioid anti-pain therapy – current and future treatment methods, „Medycyna Rodzinna”, 2018, DOI: 10.25121/mr.2018.21.1a.46 [dostęp 2023-10-09] (pol.).
  13. ↑ Wild Fruits of Uttarakhand (India): Ethnobotanical and Medicinal Uses, „International Journal of Complementary & Alternative Medicine”, Volume 8 (Issue 3), 2017, DOI: 10.15406/ijcam.2017.08.00260, ISSN 2381-1803 [dostęp 2023-10-09] (ang.).
  14. ↑ Hudda Ayub i inni, A comprehensive review on the availability of bioactive compounds, phytochemicals, and antioxidant potential of plum ( Prunus Domestica ), „International Journal of Food Properties”, 26 (1), 2023, s. 2388–2406, DOI: 10.1080/10942912.2023.2249254, ISSN 1094-2912 [dostęp 2023-10-09] (ang.).
  15. ↑ Marek Pogorzelec, Atlas roślin miododajnych, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Dragon, 2019, s. 372, ISBN 978-83-8172-099-1.
  16. ↑ a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  17. ↑ a b c Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się