Treść tego artykułu należy opracować w taki sposób, aby nie uwypuklała nadmiernie polskiej specyfiki / aby nie zawężała się tylko do polskich warunków
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zapożyczenia językowe, inaczej pożyczki, wyrazy obce – elementy językowe zaczerpnięte z języka obcego, które zadomowiły się w mniejszym lub większym stopniu jako elementy języka rodzimego[1]. Pojęcia tego używa się w opozycji do słownictwa rodzimego. Mianem pożyczek określa się wszystkie obce w strukturze danego języka wyrazy, zwroty, typy derywatów, formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, związki frazeologiczne. Artykuł traktuje o zapożyczeniach w języku polskim.

Klasyfikacja

Klasyfikacja zapożyczeń jest oparta na różnych kryteriach: przedmiotu zapożyczenia, pochodzenia, stopnia przyswojenia, drogi dostania się do języka i funkcji. Wyróżnia się także specjalną grupę: internacjonalizmy.

Kryterium przedmiotu zapożyczenia

Bierze pod uwagę, co zostało zapożyczone z języka obcego:

Zapożyczenia właściwe

Zapożyczone zostają słowa wraz ze swoimi znaczeniami z języka żywego. W przeciwieństwie do zapożyczeń sztucznych, które pochodzą z języka martwego, np. starożytnej greki, łaciny. Najczęściej pierwotne formy ulegają spolszczeniu. Przykłady:

  • burmistrz – niem. Bürgermeister – przejęcie słowa i znaczenia (przewodniczący miasta), spolszczenie pisowni;
  • mecz – ang. match – przejęcie słowa i znaczenia (starcie sportowe), spolszczenie pisowni.

Inne przykłady: atłas (tur.), atrament (łac.), biennale (wł.), baca (węg.), bestseller (ang.), bryndza (rum.), brydż (ang.), butik (fr.), czerep (białor.), czyhać (czes.), dumping (ang.), embargo (hiszp.), hultaj (ukr.), juhas (węg.), kalafior (wł.), kołchoz (ros.), kolumna (łac.), kombi (niem.), komputer (ang.), loggia (wł.), serial (ang.), torba (tur.), watra (rum.), wagon (ang.), werbunek (niem.), wiedźma (ukr.), zsyłka (ros.), żakard (fr.), żulik (ros.) itd.

Strukturalne – „kalki”

Wierne odwzorowania obcych konstrukcji językowych, tłumaczenia ich na język polski. Wyróżniamy dwa typy kalk:

Słowotwórcze

Odwzorowania pojedynczych obcych słów. Np. przedstawienie to kalka niem. Vorstellung (vor-przed; stellung-stawianie), rozpracować – od ros. razrabotat', przysłówek od łac. adverbium, brakoróbstwo od ros. brakodielstwo, nastolatek od ang. teenager, rzeczoznawca od niem. Sachverständiger, światopogląd od niem. Weltanschauung, zaimek od łac. pronomen itd.

Frazeologiczne

Odwzorowania obcych zwrotów. Np. wziąć się za coś od ros. wzjat’sja za szto nibud', punkt widzenia od fr. point de vue, nie ma sprawy od ang. it doesn't matter, otwarty na coś od fr. ouvert sur..., szukać za czymś od niem. nach etwas suchen, rozumieć pod czymś od. niem. unter etwas verstehen, rzecz w tym od ros. dieło w tom, wydawać się być jakimś od ang. seem to be, „lekarz rodzinny” od ang. „family doctor”, być na topie od ang. to be on top.

Semantyczne (znaczeniowe)

Do istniejącej już w systemie leksykalnym konstrukcji zapożyczane jest nowe znaczenie. Zwane są także pożyczkami ukrytymi. Przykłady:

  • wyraz mysz oznaczał tylko gatunek zwierzęcia, a pod wpływem angielskiego mouse zaczął oznaczać także „mysz komputerową”;
  • dokładnie – dawniej używane tylko jako przysłówek wraz z czasownikiem, dzisiaj jest też wykrzyknikiem oznaczającym: oczywiście!, pewnie, że tak!; (zobacz: Kryterium funkcji → Zap. urozmaicające); wykrzyknik ten jest jednak krytykowany przez niektórych normatywistów, którzy uważają go za pretensjonalny, nadużywany bądź całkowicie „niepoprawny”[2][3]. W tym rozszerzeniu semantycznym doszukuje się wpływu języka angielskiego lub niemieckiego[4].
  • projektem określa się teraz, pod wpływem ang. project, przedsięwzięcie czy zamierzenie;
  • „adresować problem” (address a problem) w znaczeniu „zrobić coś w związku z problemem”. Poza żargonem informatycznym takie użycie słowa „adresować” jest właściwie niespotykane i może być wręcz niezrozumiałe.
  • definiować: trudno mi zdefiniować swoje uczucia – definiować w znaczeniu „nazywać, określać” pojawiło się pod wpływem ang. to define;
  • obraz: obraz amerykańskiego reżysera – obraz w znaczeniu „film” jest odwzorowaniem semantycznym ang. picture;
  • produkcja: produkcja nominowana do „Oskara” – produkcja w znaczeniu „film” jest odwzorowaniem semantycznym ang. production.

Zapożyczenia sztuczne

Tworzone z obcych cząstek składowych.

Grupa, w której cząstki pochodzą z jednego języka.

Np. telefon – gr. tele - daleko i gr. phone, czyli dźwięk;

Hybrydy – grupa, w której cząstki pochodzą z różnych języków.

Np. ciucholand – pol. ciuch i ang. land (przykład z cząstką polską); telewizja – gr. tele i łac. visio (widzenie).

Zapożyczenia fonetyczne

Przejmowanie fonetyki obcych języków. Przykłady:

  • pol. wiesiele pod wpływem języka czeskiego przybrało postać wesele.

Zapożyczenia gramatyczne

Słabiej są zbadane wpływy gramatyki jednego języka na drugi, choć wiele wskazuje na to, że i one odgrywają znaczącą rolę.

Kryterium pochodzenia

Mówi o tym, skąd pochodzą pożyczki. Ten podział mówi o kontaktach z innymi językami:

Kryterium stopnia przyswojenia

Mówi o tym, w jak dużym stopniu słownictwo obce zadomowiło się w polskim systemie leksykalnym.

Cytaty

Wyrazy i zwroty przeniesione z innego języka w niezmienionej postaci graficznej i fonetycznej. Przykłady: fr. à propos, à la carte; ang. bye bye; wł. allegro; łac. incognito itd.

Wyrazy częściowo przyswojone

Odczuwane jako obce ze względu np. na wymowę, pisownię, nieodmienność, ale mocno tkwiące w polskim systemie leksykalnym. Przykłady: sinus (wymowa), apartheid (pisownia), dżudo (brak odmiany);
Inne: bantu, bikini, guru, kakao, konfetti, martini, sake, sari, sati, tabu itd.

Wyrazy całkowicie przyswojone

Odczuwane jako rodzime ze względu na spolszczoną formę i odmienność. Są to np. biznes, burmistrz, brokuły, chleb, cegła, fontanna, szkoła itd.

Kryterium drogi dostania się do języka

Określa rodzaj drogi jaką zapożyczenia dostały się do języka polskiego:

Zapożyczenia pośrednie

Dostały się z jakiegoś języka poprzez inny. Wpłynęło to na formę słowa. Przykłady:

  • łac. castellum → czes. kostel → do pol. kościół;
  • łac. paganus → czes. pohan → pol. poganin.

Zapożyczenia bezpośrednie

Dostały się do języka polskiego bez pośrednika. Przykład: niem. Bürgermeister → pol. burmistrz itd.

Internacjonalizmy

Specjalna grupa wyrazów międzynarodowych. Posługuje się nimi wiele nacji. Słowa takie mają identyczne znaczenie w wielu językach. Różnią się tylko formą. Przykład:

  • pol. totalitaryzm;
  • ang. totalitarism;
  • fr. le totalitarisme;
  • wł. il totalitarismo;
  • niem. der Totalitarismus;
  • ros. тоталитаризм;
  • fin. totalitarismi;
  • czes. totalitarismus;
  • ukr. тоталітаризм;
  • tur. totalitarizm.

Ocena celowości zapożyczeń

Kryterium funkcjonalne

Zapożyczeń używa się w celu wzbogacenia języka o nowe konstrukcje bądź wyrażenia oraz urozmaicenia go nowymi wariantami konstrukcji już istniejących. Przy ich stosowaniu należy upewnić się, że odbiorca wypowiedzi jest z nimi zaznajomiony.

Zapożyczenia ustne, np. „interfejs” od angielskiego „interface”. Zapożyczenia graficzne, np. „sweter” od angielskiego „sweater”.

Zapożyczenia wzbogacające język

Bardzo ważna grupa. To wszystkie wyrazy, na które nie było odpowiedników w słownictwie rodzimym. Przykłady: mysz (zap. semantyczne), joystick (ang.), telefon (zap. sztuczne z gr. tele - daleko + gr. phone - dźwięk), telewidz (hybryda gr. tele (daleko) + pol. widz), cheeseburger (ang.), nastolatek (ang.), laser (ang.), puzle itd.

Zapożyczenia urozmaicające

Nowe warianty już istniejących słów. Grupa ta obejmuje przede wszystkim wyrazy z języka angielskiego. Przykłady: dokładnie (zap. semantyczne z ang. exactly lub niem. genau[4]), sorry, OK, super itd. O takim typie zapożyczeń wypowiada się prof. Jan Miodek w wywiadzie dla „Słowa polskiego”:

Nie ma słów niepotrzebnych językowi. W tym sensie jestem i za „wow”, i za „super”, i za „ekstra”, czy za „odjazdem”, „odlotem”, „cool” i „jazzy”. Całe zło zaczyna się w momencie, gdy ktoś, uczepiwszy się takiego modnego słowa, rezygnuje z całego wachlarza konstrukcji wariantywnych.
(Jestem za „ekstraodlotem” – wywiad z prof. Janem Miodkiem. „Słowo Polskie; Gazeta Wrocławska”. Sobota, 24 lutego, 2007. Anna Fluder (Radio RAM) i Jacek Antczak. Wrocław. )

Zapożyczenia starsze: fair-play, whisky.

Zapożyczenia nowsze: talk-show, wow!, yuppie, walkie-talkie, scrabble, dip, tost, dressing, toster, legginsy, jogging, peeling, wadery/wodery.

Zobacz też

Zobacz hasła zapożyczenie i barbaryzm w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ ZAPOŻYCZENIE, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-09-27].
  2. ↑ Dokładnie!, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 26 kwietnia 2004 [dostęp 2018-10-29].
  3. ↑ Dokładnie!, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 21 marca 2012 [dostęp 2018-10-29].
  4. ↑ a b Dokładnie!, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 19 maja 2001 [dostęp 2018-10-29].

Bibliografia

  • Jestem za „ekstraodlotem” – wywiad z prof. Janem Miodkiem. „Słowo Polskie; Gazeta Wrocławska”. Sobota, 24 lutego, 2007. Anna Fluder (Radio RAM) i Jacek Antczak. Wrocław. ; (Klasyfikacja → Kryterium funkcjonalne).
  • Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod redakcją Andrzeja Markowskiego, hasło: Zapożyczenia.
  • L. Kosmal: Nauka o języku (rozdz. 7, s. 79–83, rozdz. 8, s. 110–113).
  • W. Kochański: O dobrej i złej polszczyźnie (s. 271–295).
  • E. Kacperski: Zapożyczenia (artykuł); [1]

Linki zewnętrzne

  • Polskie pożyczki w języku angielskim

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Betonové Jímky Rokycany Szamba Betonowe Szamba betonowe Legionowo szamba betonowe świdnica

Podziel się