Zamek Dunajec
Symbol zabytku nr rej. I-3/21/46 z 1 sierpnia 1947
Ilustracja
Niedzicki zamek
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Niedzica-Zamek

Typ budynku

zamek

Styl architektoniczny

Gotyk

Inwestor

Kokosz Berzeviczy

Ukończenie budowy

XIV w.

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne
Mapa konturowa gminy Łapsze Niżne, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek Dunajec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zamek Dunajec”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek Dunajec”
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego
Mapa konturowa powiatu nowotarskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek Dunajec”
Ziemia49°25′20,30″N 20°19′10,71″E/49,422306 20,319642

Zamek Dunajec[1]średniowieczna warownia, znajdująca się obecnie na prawym brzegu Zbiornika Czorsztyńskiego we wsi Niedzica-Zamek, na obszarze Polskiego Spisza lub Zamagurza (Pieniny Spiskie). Zamek ten został wzniesiony najprawdopodobniej w początkach XIV wieku przez Kokosza Berzeviczego, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. W okresie średniowiecza i później na uposażenie właścicieli zamku składały się dobra, położone na terenie Zamagurza.

Historia

Pierwszy raz nazwa zamek Dunajec (łac. novum castrum de Dunajecz) pojawiła się w dokumencie z 1325 roku. Zamek został zapisany jako własność rodu Jana i Rykolfa Berzeviczych, panów na Brzozowicy. Byli to wnukowie komesa spiskiego Rudygera z Tyrolu, który za nadaniem króla Węgier Andrzeja II w roku 1209 lokował Niedzicę[a]. Po Berzeviczych jako panowie zamku w Niedzicy wymieniani są w roku 1330 Wilhelm Drugeth, żupan spiski, a po nim jego brat Mikołaj. W 1425 r. cały tzw. klucz dunajecki był w ręku Piotra Schwarza z Berzeviczych, który był podskarbim Zygmunta Luksemburskiego[2]. Feudalne „państwo niedzickie” (dobra zamku niedzickiego) rozciągało się na całe Zamagurze Spiskie. Przez długi czas zamek ten stanowił węgierską strażnicę na granicy z Polską. Po drugiej, polskiej stronie Dunajca odpowiadał mu zamek czorsztyński.

Do roku 1470 zamek pozostawał w rękach potomków Rudygera, a następnie stał się własnością komesa spiskiego Emeryka Zapolyi, żupana spiskiego, dziadka Barbary, królowej polskiej, pierwszej żony Zygmunta Starego. Wnuk jego brata, Jan Zápolya, hrabia spiski i wojewoda siedmiogrodzki, został w 1526 r. królem węgierskim. Zwycięstwo w walce o tron zawdzięczał on w dużej mierze dyplomacji Hieronima Łaskiego, któremu w dowód wdzięczności w 1528 r. darował żupanat spiski z Kieżmarkiem, Gelnicą i kluczem dunajeckim wraz z Niedzicą[2].

Przez 60 lat zamek był w posiadaniu Łaskich: Hieronima, a później jego syna Olbrachta. Znany z hulaszczego trybu życia Olbracht Łaski zamek najpierw zastawił, a później sprzedał Jerzemu Horváthowi, który starannie go odbudował, przekształcając przy okazji w okazałą renesansową rezydencję (w znacznej części w takiej postaci zachował się po dziś dzień)[3]. Następnie zamek został wydzierżawiony włosko-węgierskiej rodzinie Giovanellich. Była to rodzina bardzo pobożna, która większość swoich pieniędzy przekazywała na budynki sakralne. Zamkiem się nie interesowali, więc ten zaczął popadać w ruinę. Po wymarciu rodu Giovanellich zamek przeszedł w ręce Andrzeja Horvatha. Nowy właściciel odbudował salę balową, która rozsławiła zamek na całe Węgry, ponieważ urządzał w niej liczne i huczne bale. W 1858 zamek przejął kolejny węgierski ród – Salamonowie.

Zamek w Niedzicy w latach 30. XX w.
Droga na zamek
Zamek widziany z lotu ptaka
Dziedziniec zamkowy
Dziedziniec zamkowy
Wnętrza zamkowe
Widok z zamku na zaporę i Jezioro Sromowskie

Po zakończeniu I wojny światowej zamek znalazł się na terytorium Polski. Własnością Salamonów pozostawał aż do 1945 roku. Natomiast ostatnia właścicielka, hrabina Ilona Betheln Salamon, wyjechała z niego po raz ostatni w 1943 roku. Istotny fakt z tego okresu to zachowanie w dobrach zamkowych aż do 1931 roku (najdłużej w Europie) szczątkowych form pańszczyzny. Od 1948 prowadzono na zamku prace restauracyjne i częściową odbudowę. W części pomieszczeń utworzono dom pracy twórczej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, inne udostępniono do zwiedzania, tworząc muzeum wnętrz i historii regionu spiskiego. W 1960 w baszcie urządzono stację sejsmologiczną Zakładu Geofizyki PAN.

Jedną z najbardziej tajemniczych kart w historii zamku jest odnalezione, podobno tuż po II wojnie światowej, inkaskie kipu – rodzaj zapisu informacji pismem węzełkowym, które zawiera ponoć informacje o ukrytym skarbie.

Zamek niedzicki był plenerem wielu filmów. Od marca 1955 r. kręcono tutaj zdjęcia do filmu Zemsta na podstawie komedii Aleksandra Fredry z 16-letnią Beatą Tyszkiewicz w roli Klary. W 1967 r. w pomieszczeniach i najbliższej okolicy zamku powstał polski film wojenny Zwariowana noc, który został zrealizowany na podstawie powieści Natalii Rolleczek. W 1975 r. powstał na zamku film Mazepa, zrealizowany na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego. Zamek był również miejscem realizacji zdjęć m.in. do seriali telewizyjnych Janosik oraz Wakacje z duchami. Obiekt jest również miejscem akcji w książce przygodowej Agi Paszkot Ciotka, licho i niedzickie zamczycho. W 2011 roku był też siódmym postojem w The Amazing Race Australia 2.

Dzisiaj zamek spełnia funkcje muzealno-hotelowe, będąc jedną z największych atrakcji historycznych południowej części województwa małopolskiego. Do zamku prowadzi „aleja”. Za bramą wejściową i sienią znajduje się dziedziniec zamku dolnego. W obrębie tej części zamku mieszczą się pokoje gościnne. W części muzealnej można zobaczyć tzw. komnaty Salamonów, wyposażone w przedmioty z XVI–XIX w. Drewniane schody prowadzą na taras widokowy. Przez kolejną bramę wiedzie wejście do zamku górnego i do zamkowych lochów, które służyły jako piwnice, a także jako więzienie (urządzono tu tzw. izbę tortur). Na skraju dziedzińca zamku górnego znajduje się studnia wykuta w litej wapiennej skale o głębokości ponad 60 m. W tzw. Izbach Pańskich na zamku górnym zobaczyć można: salę myśliwską, izbę żupną i izbę straży.

Po przeciwległej stronie Dunajca nad skarpą jeziora wznoszą się ruiny zamku w Czorsztynie.

Zbiornik Czorsztyński. Widoczny zamek w Niedzicy (po lewej stronie), po prawej zamek w Czorsztynie.

Legendy

Według legendy pod koniec XVIII wieku na zamku i w jego okolicy rezydowali Inkowie: potomkowie Tupaca Amaru II oraz część arystokracji, uciekający przed hiszpańskimi prześladowaniami. Na terenie zamku inkascy zbiegowie mieli też ukryć część skarbu przeznaczonego – prawdopodobnie – na sfinansowanie powstania przeciw Hiszpanii[4].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 5 marca 1971 r. znaczek pocztowy przedstawiający niedzicki zamek o nominale 2,50 , w serii Zamki polskie. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[5].

Zobacz też

Uwagi

  1. W 1209 król Andrzej II nadał Adolfowi i jego siostrze, żonie komesa Rudygera, obręb ziemi na Spiszu, obejmujący część Tatr Wysokich od Staroleśnej Doliny wraz otaczającymi ją szczytami po Łomnicką Dolinę z otoczeniem.

Przypisy

  1. Niedzica, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-07-21].
  2. a b Gotkiewicz Marian: Niedzica – „castrum Dunajec”, w: „Wierchy” R. 29 (1960), Kraków 1961, s. 231-236.
  3. Marian Kornecki: Zamki i dwory obronne Ziemi Krakowskiej. Kraków: Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie, 1966, s. 16.
  4. Skarby Inków w Polsce to mistyfikacja? – Makbet.pl. [dostęp 2009-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-07)].
  5. Marek Jedziniak: Zamki polskie. www.kzp.pl. [dostęp 2018-08-10]. (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Historia zamku
  • Obszerna fotogaleria Zamku w Niedzicy
  • Wirtualny spacer po zamku
  • Agnieszka Szymaszek, Zamek w Niedzicy i tajemnica skarbu Inków [online], poznajpolske.onet.pl, 11 października 2012 [dostęp 2013-07-04] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-21] (pol.).
  • Niedzica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 59.
  • Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się