miasto i gmina | |||||
Widok ogólny od strony zachodniej | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
1405 | ||||
Prawa miejskie |
1896 | ||||
Burmistrz |
Stanisław Lichosyt | ||||
Powierzchnia |
27,65[1] km² | ||||
Wysokość |
350 m n.p.m. | ||||
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 33 | ||||
Kod pocztowy |
34-200 | ||||
Tablice rejestracyjne |
KSU | ||||
Położenie na mapie powiatu suskiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||||
49°44′25″N 19°35′19″E/49,740278 19,588611 | |||||
TERC (TERYT) |
1215021 | ||||
SIMC |
0925287 | ||||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 1934-200 Sucha Beskidzka | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Sucha Beskidzka (do 1965 Sucha) – miasto w południowo-zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie suskim (siedziba starostwa).
W okresie II Rzeczypospolitej oraz w latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego, a od 1975 do 1998 do województwa bielskiego.
Miasto położone na Żywiecczyźnie, w historycznej Małopolsce.
Miasto położone jest w niewielkiej kotlinie na skraju Beskidu Makowskiego i Beskidu Małego, u ujścia rzeki Stryszawki do Skawy[2].
Powierzchnia miasta wynosi 27,65 km² (2011)[3], w tym:
Miasto stanowi 4% powierzchni powiatu.
Sąsiaduje z gminami: Maków Podhalański, Stryszawa, Zembrzyce
Zanieczyszczenie powietrza: Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Sucha Beskidzka została sklasyfikowana jako siódme najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[4][5].
Miejscowość powstała na terenie ówczesnego księstwa oświęcimskiego[6]. Początki zasiedlenia i zagospodarowania kotliny suskiej wiążą się z akcją kolonizacyjną książąt oświęcimskich. Wedle przekazów źródłowych, w 1405 r. Jan II, książę oświęcimski, wydał przywilej, w którym zezwalał niejakiemu Strzale na lokację w tym miejscu osady. Skąpe dokumenty źródłowe niewiele jednak mówią o najwcześniejszym okresie dziejów Suchej. Strzałowie pozostawali jej właścicielami prawdopodobnie przez kilkadziesiąt lat, następnie, w 2. poł. XV wieku Sucha przeszła w ręce Słupskich. W 1564 roku wraz z całymi księstwami oświęcimskim i zatorskim tereny te wcielono w granice Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 r. księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772 r.[6]
W 1554 r. Stanisław Słupski sprzedał Suchą złotnikowi krakowskiemu Gaspare’owi Castiglione’iemu, który po uzyskaniu nobilitacji szlacheckiej przybrał od swojej posiadłości polskie nazwisko – Kasper Suski. Z osobą Kaspra Suskiego wiąże się budowa zamku, który miał stać się na kilkaset kolejnych lat głównym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym okolicznych terenów. Doszło do tego za czasów kolejnych właścicieli Suchej, Komorowskich, którzy na początku XVII wieku skupiali w swych rękach znaczne obszary ziemskie w okolicach Suchej i na Żywiecczyźnie. Po ich podziale w 1608 r. wschodnia część trafiła w ręce Piotra Komorowskiego i aż do 1939 r. jako tzw. „państwo suskie” pozostawała w rękach prywatnych właścicieli, którymi, po Komorowskich, były inne znane polskie rody: Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich.
XVII wiek był okresem szybkiego rozwoju dominium suskiego. Piotr Komorowski założył w Suchej parafię, a w latach 1613–1614 wybudował i bogato uposażył kościół. Również wiele starań poświęcił rozbudowie dawnego dworu obronnego Kaspra Suskiego, tworząc okazałą rezydencję magnacką. W tym okresie powstały w Suchej: huta szkła, młyn wodny, browar, suszarnia chmielu, gorzelnia, kuźnia żelaza i miedzi.
W latach 1693–1726 panią zamku suskiego była Anna Konstancja Wielopolska, która, będąc sprawną administratorką, przeprowadziła reformę administracyjną „państwa suskiego”. W XVIII wieku. Pod rządami Wielopolskich, na mocy przywilejów otrzymanych od króla polskiego, a następnie po 1772 r. od cesarza, Sucha przeobraziła się z osady typowo rolniczej w osadę targową. Przywileje te zezwalały na organizowanie jarmarków, dzięki którym Sucha stała się znanym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Podbeskidzia.
W latach 1769–1772, Sucha i okolice stały się terenem wzmożonych działań wojennych wojsk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Pod koniec XVIII wieku Sucha liczyła około 3 tys. mieszkańców.
W ostatnich latach panowania Wielopolskich rozbudowano i zmodernizowano hutę żelaza – tzw. „Kuźnice Suskie”, znajdujące się w centrum osady. W 1843 r. dobra suskie wykupili od Wielopolskich Braniccy herbu Korczak. Lata 40. XIX wieku były dla mieszkańców Suchej jednym z najcięższych okresów w historii. Obfitowały bowiem w powodzie i epidemie, które stały się główną przyczyną klęsk i nieurodzajów.
Do około 1880 r. w Suchej działały huty żelaza. W latach 80. XIX wieku, po uruchomieniu tzw. kolei transwersalnej, wiodącej z Żywca przez Nowy Sącz do Husiatyna, Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym w miejscu odgałęzienia się trasy do Krakowa. Wówczas właścicielami miejscowości byli już Braniccy, z których nazwiskiem wiąże się powstanie wspaniałego zbioru biblioteczno-muzealnego na zamku, w swoim czasie jednej z największych bibliotek prywatnych na ziemiach polskich. Zbiory te podczas II wojny światowej uległy częściowo zniszczeniu, reszta uległa rozproszeniu.
Ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku można nazwać okresem ożywienia gospodarczego. Rozbudowano suski browar, a w 1883 r. otwarto linię kolejową Sucha – Żywiec, a rok później linię Kraków – Sucha – Nowy Sącz. Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym, a kolej, poza rolnictwem, była jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców. W 1886 r. powstał tartak, przy którym założono straż ogniową. Ukoronowaniem tego okresu było nadanie Suchej w 1896 r. praw miejskich. W latach 1895–1907 wzniesiono nowy kościół, a w 1911 r. otwarto Bank Spółdzielczy.
W czasach dwudziestolecia międzywojennego Sucha kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną, wchodząc kolejno w skład powiatów: żywieckiego, makowskiego i ponownie żywieckiego. W 1922 r. dobra suskie drogą wiana przeszły na Tarnowskich. Właścicielem zamku był hrabia Juliusz Tarnowski, syn Anny z Branickich Tarnowskiej. Przed I wojną światową, a także w okresie powojennym, w Suchej rozwijały się instytucje kulturalno-oświatowe. Działały: Towarzystwo Oświaty Ludowej, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (Żeńskiej i Męskiej) oraz harcerstwo. W latach trzydziestych najwięcej osób zatrudniały: węzeł PKP, tartak, browar, fabryki Rudolfa Edwarda Fortunów – „Robot” (200 osób) i „Walor”. W 1939 r. w Suchej mieszkało około 6200 osób.
3 września 1939 r. do Suchej, od strony Żywca, wkroczyły wojska hitlerowskie. Miasto zostało wcielone do Rzeszy jako miejscowość graniczna, ponieważ sąsiedni Maków Podhalański znajdował się już w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Wojna przyniosła zagładę około 500-osobowej społeczności żydowskiej zamieszkującej Suchą. Miasto zostało zdobyte 23 stycznia 1945 roku przez oddziały 28 Armii 4 Frontu Ukraińskiego (na cmentarzu wojskowym znajdują się mogiły 736 radzieckich żołnierzy poległych przy zdobywaniu miasta)[7].
W latach powojennych miasto zdecydowanie zmieniło oblicze. Powstał stadion sportowy, a później osiedle mieszkaniowe Na Stawach, które wraz z wybudowanym jako pierwszym osiedlem Beskidzkim, stanowi największe skupisko mieszkalne w Suchej. Obok budownictwa komunalnego i spółdzielczego prężnie rozwijało się budownictwo indywidualne. Rozwinęły się nowe gałęzie przemysłu. Powstała Babiogórska Fabryka Mebli, Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, GS Samopomoc Chłopska. Powstała sieć szkół podstawowych, zawodowych i średnich.
W latach 1956–1975 istniał powiat suski. 27 listopada 1965 r. do tradycyjnej, dawnej nazwy miasta, dodano oficjalnie drugi człon – Beskidzka – jednoznacznie identyfikujący jego położenie[8]. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 r. miasto zostało włączone do nowo utworzonego województwa bielskiego. W 1983 roku zakończono budowę szpitala rejonowego, wokół którego powstało nowe osiedle mieszkaniowe. Również we współczesnym wyglądzie miasta zachodzą zasadnicze zmiany. Przykładem może być powstały w centrum, na terenie po zamkniętym tartaku i bazie PKS-u, nowoczesny pasaż handlowo-usługowy. 1 stycznia 1999 r. przywrócono powiat suski – zgodnie z tradycjami historyczno-kulturowymi – w województwie małopolskim.
Dane z 30 czerwca 2004 r.[9]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 9750 | 100 | 5051 | 51,8 | 4699 | 48,2 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
355,1 | 183,9 | 171,1 |
Demografia
W mieście znajdują się zakłady przemysłu elektronicznego, meblarskiego, spożywczego[11]. W Suchej mieści się Szpital Rejonowy im. dr. Jana Gawlika[12] oraz Klinika Stomatologiczna[13].
Przez miasto przechodzą dwie linie kolejowe: 97 Skawina – Żywiec oraz 98 Sucha Beskidzka – Chabówka. Sucha Beskidzka jest węzłem kolejowym, z którego odchodzą pociągi do Krakowa, Zakopanego i Żywca. Wcześniej również do Wadowic, jednak w latach 1988–1992 odcinek Skawce – Wadowice został zlikwidowany, w związku z budową zbiornika Świnna Poręba.
4 października 2012 r. otwarto sanitarne lądowisko przy ul. Szpitalnej. Około 13 km na południowy wschód od miasta znajduje się prywatne lądowisko Blachdom Plus Maków Podhalański.
Najbliższe porty lotnicze:
W 1906 r. Hugo Zapałowicz wyznaczył pierwszy polski szlak turystyczny w Beskidach Zachodnich – z Suchej przez Magurkę do Zawoi[18].
Miasto jest punktem wyjścia następujących szlaków turystycznych w Beskid Mały, Beskid Makowski, Beskid Żywiecki:
W mieście wytyczono ponadto 6 tras rowerowych:
Miasto posiada bazę hotelową: Hotel Monttis, Hotel Kasper Suski, Szkolne Schronisko Młodzieżowe.
Miasta i gminy partnerskie:
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.