Spółgłoski zębowe (przedniojęzykowo-zębowe) – rodzaj spółgłosek wyróżniony ze względu na miejsce artykulacji, które znajduje się przy górnych zębach – siekaczach, u ich szczytu, tuż za ich tylną ścianą lub u ich nasady na granicy z dziąsłami[1].

W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej artykulację zębową (apikalno-dentalną) oznacza się symbolem [◌̪] (numer Unikod U+032A) np. [], []. W praktyce zarówno w transkrypcji fonologicznej jako i fonetycznej, o ile cecha ta nie kontrastuje z artykulacją (za)dziąsłową, znak ten jest pomijany. Praktyka taka jest powszechnie stosowana w przypadku języka polskiego i języków romańskich.

Artykulacja

Ruchomymi narządami artykulacji, które wchodzą w rachubę przy tworzeniu spółgłosek zębowych są[2]:

Dokładne ułożenie czubka języka i części bezpośrednio za nim położonej ma duże znaczenie przy artykułowaniu głosek przedniojęzykowych. W konteksie spółgłosek zębowych mówi się często o artykulacji apikalnej i laminalnej.

W przypadku spółgłosek [θ] [ð] szczelina tworzy się za siekaczami przy samym szczycie siekaczy z czubkiem języka uniesionym ku górze lub lekko wysunięty między zęby. Ostatnią z wymienionych artykulacji określa się mianem międzyzębowej[3].

Przy artykulacji spółgłosek [], [], [] ze zwarciem utworzonym przy tylnej ścianie zębów czubek języka może być wzniesiony do góry lub częściej lekko skierowanym w dół. Podobnie ma się rzecz ze szczeliną w przypadku [], [], choć może być to mniej widoczne. Wymienione spółgłoski mogą być też wymawiane z czubkiem wzniesionym do nasady zębów, mówi się wtedy o artykulacji zazębowej (postdentalnej, denti-alweolarnej). Oprócz wymienionej typów artykulacji powyższe spółgłoski mają też warianty dziąsłowe i zadziąsłowe.

Stosunkowo rzadko spotyka się zębową (apiko-dentalną) artykulację spółgłosek bocznych i drżących: [], [] i [ɾ̪]. Na przykład rosyjskie л twarde (ł) oznacza [ɫ̪]. Jest to też polskie tak zwane ł sceniczne.

Porównania międzyjęzykowe wykazują duże zróżnicowanie w obrębie głosek zębowych. Jednak użytkownicy danego języka wykorzystują tylko zwykle niektóre typy artykulacji.

Przykłady w języku polskim

W języku polskim funkcjonuje 7 głosek zębowych (laminalno-dentalnych)[4]:

  • [] jak t w słowie tama
  • [] jak d w słowie dama
  • [ʦ̪] jak c w słowie wiece
  • [ʣ̪] jak dz w słowie miedze
  • [] jak s w słowie sama
  • [] jak z w słowie zebra
  • [] jak n w słowie noc
  • [ɫ̪] jak ł w słowie miłość (w wymowie scenicznej i kresowej)

Istnieją warianty „zmiękczone” (palatalne), np. [tʲ] w kotik, [dʲ] w dinozaur, [sʲ] w sinus, [zʲ] w rozindyczyć i [ʦʲ] w cirrus.

W języku polskim spółgłoski miękkie przedniojęzykowe przeszły (we wczesnym średniowieczu) w spółgłoski średniojęzykowe.

W innych językach

Terminologia

Spółgłoski zębowe to inaczej spółgłoski dentalne (łac. dens, dentis – 'ząb'). Różne typy artykulacji zębowej opisuje się jako predentalne, interdentalne, apiko-dentalne, lamino-dentalne, denti-alweolarne, postdentalne. Spółgłoski szczelinowe i zwarto-szczelinowe zębowe (ale nie międzyzębowe) określa się jako syczące.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się