ResponseEve, a responsive template by SiGa

Ten artykuł od 2012-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana
Numer IPA	209
ɫ
Jednostka znakowa	ɫ
Unikod	U+026b
UTF-8 (hex)	c9 ab
Inne systemy
X-SAMPA	5
Kirshenbaum	l<vzd>
Alfabet Braille'a	⠖⠇
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana – rodzaj dźwięku spółgłoskowego, występującego w niektórych językach naturalnych. W Polsce podobna spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana jest potocznie nazywana ł aktorskim, scenicznym, szlacheckim lub kresowym.

Symbolem IPA wariantu dziąsłowego tej spółgłoski jest [ɫ] (można też użyć znaku [lˠ], czyli [l] welaryzowane). Jest też powszechnie używany dla spółgłoski zębowej, ale kiedy niezbędne jest rozróżnienie, używa się [ɫ̪].

Artykulacja

W czasie artykulacji głoski [ɫ̪]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, jest to spółgłoska płucna egresywna
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej – jest to spółgłoska ustna
• jest to spółgłoska boczna – powietrze przepływa po bokach języka
• pod względem miejsca artykulacji jest to spółgłoska zębowa
• dodatkowo tylna część języka unosi się ku górze, co nazywamy welaryzacją

Artykulacji tej spółgłoski można nauczyć się w następujący sposób. Ułożyć przednią krawędź języka za przednimi górnymi zębami a resztę języka wnieść jak do wymowy samogłoski [u], przy takim ułożeniu starać się wymówić głoskę [l]. Alternatywnie wymawiając zębowe [l] równocześnie starać się wymówić samogłoskę [u] bez odrywania języka od zębów i zaokrąglania ust. Jeszcze inny sposób dojścia do właściwej artykulacji – przy wymowie [l] przyłóż czubek języka do zębów, a pozostałą część języka trzymaj jak najniżej.

Przykłady

• Spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana występowała w języku staropolskim. Współcześnie w wyniku wałczenia <ł> wymawia się najczęściej jako [w]. Proces ten zachodzi nierównomiernie. W dialektach kresowych (pod wpływem języków wschodniosłowiańskich), jak również w pewnych innych regionach, takich jak wschodnie Kujawy i Sandomierszczyzna, zachowała się dawna wymowa. Wymowa tradycyjna była także forsowana do połowy XX wieku w środowiskach, w których posługiwanie się językiem było częścią zawodu. Dzisiaj, poza aktorami starszego pokolenia, głoski tej używają Polacy mieszkający na wschodzie Polski (np. w Białymstoku^[1]) oraz terenach Litwy i Białorusi. Do dziś w niektórych szkołach aktorskich uczy się tradycyjnej wymowy ł ^[1].

• W języku angielskim spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana występuje jako jeden z alofonów fonemu /l/ w standardowej wymowie brytyjskiej (Received Pronunciation). Przed fonemami spółgłoskowymi (z wyjątkiem /j/) i na końcu wyrazów (chyba że następny wyraz zaczyna się samogłoską i jest wymawiany bez przerwy) wymawiane jest [ɫ] czyli tzw. ciemne l (niskie l). W pozostałych przypadkach tj. przed samogłoską albo /j/ wymawiane jest [l] tzw. jasne l (wysokie l). W wymowie amerykańskiej wymawiane jest w większości przypadków ciemne l.

• W języku albańskim: halla [ˈhaɫa] "pacha"
• W języku portugalskim: mil [miɫ] "tysiąc" (ale w Brazylii zamiast [ɫ] używa się [w])
• w języku rosyjskim: малый [ˈmaɫɨj] "mały"
• w języku tureckim: kızıl [kɯzɯɫ] "czerwony"

Przypisy