Mają duże znaczenie ekonomiczne jako źródła drewna wszechstronnie wykorzystywanego, zarówno jako drewno konstrukcyjne, czy surowiec do wyrobu papieru, dziegciu, terpentyny, olejków eterycznych. Liczne gatunki uprawiane są także jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach, ale też jodły i świerki wykorzystywane są jako choinki – strojone drzewa, wykorzystywane są też szyszki tych drzew jako ozdoby i w aranżacjach kwiatowych. Nasiona sosen są jadalne jako tzw. orzeszki piniowe. Igły sosen długoigielnych wykorzystywane są jako surowiec plecionkarski w Meksyku[4].
Morfologia
Pokrój
Zimozielone lub zrzucające liście, żywiczne drzewa, rzadziej krzewy. Za młodu zawsze są mniej lub bardziej monopodialne (jednoosiowe), co zachowuje się i u dorosłych okazów świerków, modrzewi i jodeł, podczas gdy u innych pokrój staje się z wiekiem nieregularny. Szerokie korony tworzą w szczególności rodzaje cedr, sosna i keteleeria. Pień zwykle jest pojedynczy, walcowaty i prosto wzniesiony. Kora zróżnicowana – od cienkiej i gładkiej u jodeł, do silnie spękanej i grubej u daglezji i części sosen. W kilku rodzajach (modrzew, modrzewnik, cedr) występują krótkopędy[7].
Opadające zimą u modrzewi i modrzewnika, u pozostałych zimozielone (utrzymują się żywe na pędach do kilkunastu lat[8]). Pojedyncze, u sosen skupione po kilka w pęczki, u roślin z krótkopędami – liście asymilacyjne skupione są w nich w pęczki, a na długopędach wyrastają jako suche, brunatne łuski[8]. Liście są iglaste[8], spłaszczone u części rodzajów, u pozostałych o różnych przekrojach poprzecznych. U świerków i choin liście osadzone są na zdrewniałych trzonkach[7].
Żeńskie wyrastają pojedynczo, są duże i drewniejące, osiągające od 2 do ok. 60 cm długości. Łuski nasienne liczne, skrętoległe, zawierają po dwa zalążki na górnej powierzchni. Towarzyszą im większe lub mniejsze łuski wspierające. Szyszki męskie z reguły niewielkie i nietrwałe, opadają zwykle krótko po rozsianiu pyłku. Wyrastają pojedynczo lub w skupieniach, są walcowate i składają się z licznych, skrętolegle ułożonych mikrosporofili, które na dolnej powierzchni mają po dwie komory pyłkowe[7].
Biologia i ekologia
Rośliny w większości zimozielone, z wyjątkiem gatunków z rodzaju modrzew i modrzewnik, żywiczne, jednopienne. Kwitnienie u większości gatunków następuje wiosną. Pyłek rozsiewany przez wiatr. Nasiona i szyszki dojrzewają w ciągu jednego, dwóch lub trzech lat, przy czym szyszki po ich uwolnieniu rozpadają się lub pozostają dłużej na drzewie. Nasiona zaopatrzone są w skrzydełka i przeważnie roznoszone są przez wiatr (wyjątek stanowi część gatunków sosen o dużych nasionach)[7]. Siewki są wieloliścienne (3–24 liścieni).
Systematyka i pochodzenie
Rodzina sosnowatych Pinaceae zaliczana jest do rzędu sosnowcówPinales należących do nagonasiennych[2][4]. Najbliższymi jej krewnymi są wymarłe wolcjowate Voltziaceae, z którymi sosnowate miały ostatniego wspólnego przodka prawdopodobnie we wczesnym triasie. Istotne różnicowanie w obrębie rodziny nastąpiło we wczesnej kredzie, ale współczesne zróżnicowanie gatunkowe w obrębie większości rodzajów jest wynikiem stosunkowo niedawnych procesów specjacji zachodzących w ciągu ostatnich 25 milionów lat[6].
Sosnowate są wyraźnie odrębną rodziną bez bliskich krewnych w obrębie współczesnych nagonasiennych[7]. W tradycyjnych ujęciach sytuowane były jako grupa bazalna w obrębie szeroko ujmowanych sosnowców, ale obraz relacji w obrębie tej grupy skomplikowało odkrycie zagnieżdżenia w jej obrębie gniotowcówGnetales. Ich pozycja w różnych analizach przedstawiana była rozmaicie – jako bazalna względem sosnowców i pozostałych iglastych, jako siostrzana względem cyprysowcówCupressales (wówczas z sosnowatymi w pozycji bazalnej) i w końcu najczęściej przyjmowana[2] – z gniotowcami siostrzanymi względem sosnowatych, tworzącymi razem grupę bazalną dla pozostałych iglastych[2][9].
Pozycja systematyczna sosnowatych w nagonasiennych według Ran i in. z 2018[9]
W starszych pracach Farjon[11] dzielił sosnowate na 4 podrodziny, z monotypową podrodziną sosnowych (Pinoideae Link. 1831) zawierającą tylko jeden rodzaj sosna (Pinus), z wydzieloną podrodziną świerkowych (Piceoideae) obejmującą rodzaj świerk (Picea A. Dietr.) oraz z rodzajem Cathaya Chun & Kuang włączonym do podrodziny modrzewiowych (Laricoideae).
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28](ang.).
↑ abM.J.M.M.J.M.ChristenhuszM.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3(ang.).
↑ abcdeMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 79-80. ISBN 978-1842466346.
↑David J.D.J.MabberleyDavid J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 718, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
↑ abcdAljos Farjon, Denis Filer: An Atlas of the World’s Conifers. Leiden, Boston: Brill, 2013, s. 18-19. ISBN 978-90-04-21180-3.
↑ abcdeK.U.Kramer, P.S. Green (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms. Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona: Springer-Verlag, 1990, s. 319-322. ISBN 0-387-51794-4.
↑ abcAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 834-835. ISBN 83-214-1305-6.
↑ abRan, J.-H., T.-T. Shen, M.-M. Wang, and X.-Q. Wang. Phylogenomics resolves the deep phylogeny of seed plants and indicates partial convergent or homoplastic evolution between Gnetales and angiosperms. „Proc. R. Soc. B.”. 285(1881), 2018. DOI: 10.1098/rspb.2018.1012.
↑Aljos Farjon: A natural history of conifers. Portland: Timbers Press, 2008, s. 287. ISBN 978-0-88192-869-3.
↑Aljos Farjon: Pinaceae: drawings and descriptions of the genera Abies, Cedrus, Pseudolarix, Keteleeria, Nothotsuga, Tsuga, Cathaya, Pseudotsuga, Larix and Picea. Königstein: Koeltz Scientific Books, 1990.brak strony w książce