Skała
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Skała – rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Skała

Data założenia

1267

Prawa miejskie

1267–1870, 1987

Burmistrz

Krzysztof Wójtowicz

Powierzchnia

2,97 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


3801[1]
1279,8 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 12

Kod pocztowy

32-043

Tablice rejestracyjne

KRA

Położenie na mapie gminy Skała
Mapa konturowa gminy Skała, w centrum znajduje się punkt z opisem „Skała”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Skała”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Skała”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Skała”
Ziemia50°13′50″N 19°51′13″E/50,230556 19,853611
TERC (TERYT)

1206104

SIMC

0951860

Urząd miejski
Rynek 29
32-043 Skała
Strona internetowa

Skała – miasto w Polsce w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Skała.

Położone 20 km na północ od Krakowa, należy do osad o bardzo długim i bogatym rodowodzie.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3801 mieszkańców[1].

Miasto położone w końcu XVI wieku w powiecie proszowskim województwa krakowskiego było własnością klasztoru klarysek w Krakowie[2].

Historia

Skała jest jednym z najstarszych miast Małopolski. W pisowni łacińskiej notowane było jako Scala lub Magna Schala, a nazwę swą wywodzi zapewne od skalistego wzniesienia nad malowniczą Doliną Prądnika.

Już w początkach XIII wieku był wymieniany gród piastowski, o który zacięte walki toczyli między sobą książęta piastowscy, pretendenci do tronu krakowskiego. W 1228 r. w pobliżu grodu odbyła się bitwa pod Skałą między wojskami namiestnika Krakowa, księcia Henryka Brodatego a siłami mazowieckimi pod wodzą księcia Konrada Mazowieckiego. Zmagania wygrały siły śląskie, zmuszając Mazowszan do odwrotu z marszu na Kraków.

Sama lokacja miasta nastąpiła 10 listopada 1267 roku. Jest zasługą klaryski Salomei, siostry księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego, która do pobliskiego Grodziska przeniosła klasztor z Zawichostu i wpłynęła na swego brata, aby ten bogato go uposażył w liczne nadania ziemskie. Same przygotowania do założenia miasta trwały kilka lat, a książę zezwolił na lokację na terenie książęcej wsi Stanków bądź Stawków (znany jest łaciński zapis Stankoy), na wzór Środy Śląskiej. Salomea Piastówna do roli zasadźcy wybrała Ditmara Wolka, byłego wójta i zasadźcę Krakowa.

Skała, miasto klasztorne, była położona na ważnym szlaku handlowym, biegnącym z Krakowa na Śląsk i dalej do Wielkopolski. Już w 1257 r. istniała w nim komora celna. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem i rzemiosłem oraz rozwożeniem soli po kraju, za co miała się opłacać w Bochni jednym skojcem srebra od wozu. Od początku istnienia Skała była ważnym ośrodkiem handlowo-gospodarczym województwa krakowskiego. Nieliczne informacje źródłowe poświadczają istnienie w XIV wieku młynarstwa, nieco później browarnictwa (piwo skalskie w 1424 r. dowożono do Krakowa). Stopniowo rozwijało się rzemiosło: rzeźnictwo, szewstwo, kołodziejstwo, piekarnictwo, tkactwo. W latach 1445 oraz 1529 wzmiankowano o mierze zbożowej skalskiej, co należy wiązać z koncentrowaniem się w mieście handlu płodami rolnymi i bydłem. Pełniło ono zatem w okresie staropolskim rolę rynku lokalnego dla okolicznych wsi, a nadto stanowiło zaplecze handlowe dla Krakowa. Oprócz tradycji handlowych, ludność znana była z wyrobów kaszy tatarczanej i powideł. Z biegiem czasu dużą rolę poczęli odgrywać rzemieślnicy, grupujący się w cechach. Najbardziej znaczącymi byli szewcy, którzy w 1669 r. od króla Michała I oraz w 1687 r. od króla Jana III otrzymali stosowne statuty dla braci cechowych, a także rzeźnicy legitymujący się przywilejem nadanym przez króla Stanisława II Augusta w 1788 roku.

Skała kilkakrotnie ulegała pożarom m.in. w latach 1611, 1737, 1763, 1810, dwukrotnie w 1914 roku oraz we wrześniu 1939 roku. Dla podniesienia miasta z upadku król Stanisław II August potwierdził w 1786 r. dotychczasowe przywileje oraz wydał przywilej na pięć nowych jarmarków. Miasto zamieszkiwało w 1580 r. 218 mieszkańców, a w 1789 r. – 624, w tym 12 Żydów. Od XV w. istniała szkoła. W 1596 r. odnotowano w Skale 92 domów (17 w rynku, 45 przy ulicach, 30 na przedmieściach), natomiast w 1789 r. było ich już 118.

W 1794 r. po bitwie racławickiej Tadeusz Kościuszko rozkazał założyć obóz wojskowy, który miał za zadanie zabezpieczyć komunikację w północnej części województwa, między Krakowem a granicą pruską. 18 maja 1794 roku doszło do bitwy z wojskami pruskimi, które przejściowo zajęły obóz i miasto. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Skała znalazła się na krótko pod panowaniem austriackim. Od 1809 r. należała do Księstwa Warszawskiego, po czym decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 roku włączono ją do Królestwa Polskiego, zależnego od Rosji.

Wiek XIX był okresem spadku znaczenia miasta. Oddzielenie Skały od Krakowa granicą państwową doprowadziło do zerwania wielowiekowych tradycji gospodarczo-handlowych między oboma miastami. Pozostając na uboczu nowych szlaków komunikacyjnych i dokonujących się przemian gospodarczo-społecznych, miasto, pomimo wzrostu liczby mieszkańców, nie rozwijało się – w XIX w. nie powstał żaden duży zakład przemysłowy.

W 1863 r. okolice Skały były ośrodkiem działalności i walk oddziałów powstańczych, początkowo Apolinarego Kurowskiego, który założył obóz wojskowy w pobliskim Ojcowie, a następnie gen. Mariana Langiewicza, którego oddział w nocy z 4 na 5 marca 1863 r. zaatakował stacjonujących na skalskim cmentarzu Rosjan. W Bitwie pod Skałą poległo 23 powstańców, wśród nich Ukrainiec, a zarazem oficer rosyjski kpt. Andrzej Potebnia. Wszyscy zostali pochowani na cmentarzu, a 1953 r. ich doczesne szczątki zostały z honorami przeniesione do Pieskowej Skały i tam złożone w symbolicznej mogile.

Wskutek reformy administracyjnej w Królestwie Polskim w 1870 r., Skała utraciła prawa miejskie, a siedziba gminy przeniesiona została do pobliskiej wsi Minoga.

Na przełomie XIX i XX wieku liczyła 2823 mieszkańców, z czego 87,6% stanowili katolicy, 12% Żydzi, a niecałe 0,5% Rosjanie. W tym czasie zaczynały się pojawiać w osadzie liczne instytucje i organizacje o charakterze społecznym. Były to m.in. ochronki i towarzystwa opiekuńcze, stacja pocztowa, apteka, księgarnia, ochotnicza straż pożarna, szkoły, biblioteka, towarzystwo kredytowe. Od ok. 1885 r. istniała Orkiestra Włościańska. W okresie I wojny światowej, a w szczególności w listopadzie i w grudniu 1914 r., w okolicach Skały toczyły się zacięte walki na froncie rosyjsko–austriackim, czego dowodem są liczne mogiły żołnierskie rozsiane wzdłuż dróg i na cmentarzach parafialnych.

W czasach II Rzeczypospolitej Skała pozostawała osadą rzemieślniczo-rolniczo-handlową, liczącą 3593 mieszkańców, w tym 605 Żydów (16,8%), zamieszkujących w 469 domach (1921 r.). W tym czasie funkcjonowały: sąd pokoju, kasa Stefczyka, towarzystwo przeciwgruźlicze, poczta, posterunek policji. Prowadziły również działalność partie polityczne: Stronnictwo Narodowe, BBWR, PPS i ludowcy. Istniało ponadto koło Związku Strzeleckiego, a w szkole powszechnej założono harcerstwo.

6 września 1939 roku Skała została zajęta przez wojska niemieckie, a następnie w znacznym stopniu spalona. Podczas okupacji Skała była ośrodkiem ruchu oporu, głównie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Boje z Niemcami stoczyły oddziały AK w lipcu i sierpniu 1944 r. pod Wielmożą i na Barbarce.

W latach 1975–1998 miasto leżało w woj. krakowskim.

W 1987 roku uchwałą Rady Państwa PRL Skała ponownie stała się miastem.

Miasto zachowało po dziś dzień układ przestrzenny otrzymany w średniowieczu, który wyraźnie wykazuje miejski charakter z czytelnie zachowanym podziałem w obszarze centrum i dużym rynkiem pośrodku, na którym znajduje się pochodzący z ok. 1800 r. kamienny posąg św. Floriana. Zachowało się kilka budynków z poł. XIX w. Obecnie miasto jest siedzibą gminy, działają drobne zakłady usługowo-handlowe[3].

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Skały w 2014 roku[4].


Zabytki

Obieky wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[5].

Kościół św. Mikołaja

Inne zabytki

  • Rynek z posągiem św. Floriana z 1800 roku.

Oświata

Placówki Oświatowe w mieście:

  • Przedszkola:
    • Przedszkole Samorządowe im. Hanny Zdzitowieckiej przy ul. Topolowej,
    • Przedszkole Niepubliczne „Poziomka” przy ul. Bohaterów Września,
  • Szkoły Podstawowe:
    • Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Władysława Łokietka przy ul. Topolowej,
    • Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Błogosławionej Salomei (dawne Gimnazjum Nr 1 z oddziałami integracyjnymi i sportowymi) przy ul. ks. Stanisława Połetka,
  • Szkoły Średnie:
    • Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. Władysława Łokietka przy ul. ks. Stanisława Połetka z całorocznym Schroniskiem PTSM[6].
      • Liceum Ogólnokształcące
      • Technikum
      • Szkoła Branżowa Stopnia I (Dawna Zasadnicza Szkoła Zawodowa)
  • Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
    • Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna Powiatu Krakowskiego – filia w Skale

Transport

Religia

Sport

  • piłka nożna – Miejski Klub Sportowy Skała 2004[9][10]
  • futsal – Międzygminna Liga Futsalu w Skale, zrzeszająca ok. 20 drużyn grających w dwóch grupach (ligach)[11]

Media

  • Kronika Miasta i Gminy Skała - kwartalnik wydawany przez Urząd Miejski[12].

Honorowi obywatele miasta Skała

  • Jan Paweł II – na początku kwietnia 1999 roku delegacja skalan pojechała do Watykanu, gdzie wręczyli papieżowi akt Honorowego Obywatelstwa Miasta[13].
  • Teofil Puchalski – mieszkaniec Skały, urodzony 16 kwietnia 1917 roku (zm. 1992) w Smardzowicach gmina Skała, nauczyciel Liceum Ogólnokształcącego w Skale, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Zasługi Monte Cassino(Bitwa o Monte Cassino), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Uchwała Nr III/17/18 Rady Miejskiej w Skale z dnia 28 grudnia 2018 r.
  • Mieczysław Herod urodzony 20 lutego 1918 roku w Rzeplinie kawaler orderu Virtuti Militari, bohaterowi wojny obronnej w 1939 r., żołnierzowi spod Tobruku (Bitwa o Tobruk) i Monte Cassino (Bitwa o Monte Cassino). Uchwała Nr III/16/18 Rady Miejskiej w Skale z dnia 28 grudnia 2018 r.

Miasta Partnerskie

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-28].
  2. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 104.
  3. Piotr Trzcionka, Skała. Zarys dziejów miasta.
  4. Skała w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  5. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
  6. Schronisko PTSM w Skale. [dostęp 2010-09-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-10)].
  7. Skała, św. Mikołaja B.W. [online], diecezja.kielce.pl [dostęp 2023-08-15].
  8. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  9. MKS Skała 2004. [dostęp 2013-01-04].
  10. Twardzi jak Skała: MKS 2004. [dostęp 2022-11-29].
  11. Międzygminna Liga Futsalu w Skale. [dostęp 2013-01-04].
  12. Kronika Miasta i Gminy Skała. [dostęp 2022-06-17].
  13. Z historią w tle. Jan Paweł II – Honorowy Obywatel Miasta Skały. [dostęp 2014-05-23].
  14. Współpraca Skały ze Skałą Podolską [online], dziennikpolski24.pl, 4 lipca 2013 (pol.).

Linki zewnętrzne


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się