Sierotka „i” w nagłówku

Sierotka, sierota[a], zawieszka, wiszący wyraz – błąd składu tekstu, który polega na pozostawieniu na końcu lub na początku[potrzebny przypis] wersu osamotnionego krótkiego słowa, zwłaszcza jednoznakowego. Wyraz „osamotniony” oznacza tutaj oddzielenie od blisko powiązanego słowa łamaniem linii. Sierotki rażą szczególnie w sąsiedztwie znaków interpunkcyjnych, przykładowo na początku lub końcu zdania. Sierotka jest uchybieniem typograficznym, nie jest zaś błędem ortograficznym[1][2].

Między językiem angielskim a polskim występuje pewna nieścisłość terminologiczna. W języku polskim mianem sierotki określa się, jak wyżej, pojedynczy wyraz pozostawiony na końcu linii – termin ten ma więc znaczenie w kontekście pojedynczej linii. W języku angielskim typograficzne określenie orphan funkcjonuje w kontekście akapitu i oznacza pojedynczą linię nowego akapitu pozostawioną na poprzedniej stronie.

Jeśli sierotka stanowi jedyne słowo w ostatnim wierszu akapitu, to jest jednocześnie wdową.

Przykłady

Jednoznakowe

W języku polskim występuje 6 podstawowych wyrazów jednoliterowych, czyli potencjalnych sierotek:

Inne jednoznakowe sierotki to potencjalnie np.:

  • wykrzyknik e,
  • jednocyfrowe numery, np. przy imionach i tytułach, por. Mieszko I, Pius V, Shrek 2
  • jednostki miar, np. h, s, A – jeśli są oddzielone od liczby łamaniem linii
  • symbole matematyczne – m.in. stała jak π, e, c albo zmienna jak x, y
  • symbole pierwiastków chemicznych – 14 z nich jest jednoliterowych: H, B, C, N, O, F, P, S, K, V, Y, I, W, U
  • jednoliterowe części nazw, por. promienie X, godzina „W”
  • nazwy liter (a ... z), cyfr (0 ... 9) i innych pojedynczych znaków, np. & (etka)
  • niektóre skróty, na przykład przed nazwiskami (x., o.) albo po numerach roku (r.).

Uwaga: pojedyncze znaki mogą występować obok siebie, np.:

  • bezpośrednio po spójniku może wystąpić przyimek (i w związku z tym),
  • po przyimku może występować numer (w I połowie XX w.),
  • po jednocyfrowej wielkości może występować jednostka (8 h).

Te zjawiska mogą się łączyć, dając obok siebie nawet 4 pojedyncze znaki: otworzyć i w 1 l wody rozpuścić.

Dwuznakowe

Sierotkami mogą też być wyrazy dwuliterowe. Według Oficjalnego Słownika Polskiego Scrabblisty jest ich 126[3]. Przykłady to:

  • spójniki: aż, bo, by, iż, ni, że,
  • przyimki: do, ku, na, od, po, we, za, ze.

Inne nieodmienne części mowy:

  • partykuły: hę, no, ot
  • wykrzykniki: aa, aj, am, au, ba, ee, eh, ej, fe, fi, fu, ha, he, ho, ii, oj, oo, ot, oż, pa, uf, uu, yy

Niektóre części odmienne, często w przypadkach zależnych:

  • zaimki: co, ki, se
    • osobowe: ja, ty, ci, on, mu, go, oń, ją (l. poj.), my, wy, im, je (l. mn.)
    • dzierżawcze: ma, mą (l. poj.), me (l. mn.)
    • wskazujące: ów, ta, tę, tą, to (l. poj.), te (l. mn.), tu
  • rzeczowniki: al (od: ala), ar, as, at, bi (od: biseksualizm), dy, er (od: era), es, ew (od: ewa), ez (od: eza), go, id, ił, iw, li, ok (od: oko), om, op, or, os, oś, oz, ód, ós, su, ud (od: udo), ul, ut (od: uta)
    • nazwy wielu liter łacińskich (be, ce, de, ef, ha, ka, el, em, en, pe, ku, er, es, te, wu) i greckich (et, mi, my, ni, ny, pi, ro, fi)
    • nazwy dźwięków muzycznych (nut): do, re, mi, fa, la, si
    • niezliczone skrótowce, np. RP, UW, UJ
    • symbole większości pierwiastków chemicznych, np. He, Li, Be, Ne, Na, Mg, Al, Si, Cl, Ar
  • czasowniki: je, ma, są.

Trzyznakowe i dłuższe

W języku polskim występuje około tysiąca wyrazów trzyliterowych[4]. Za potencjalne sierotki można uznać niektóre z nich – te ściśle związane logicznie i gramatycznie z innymi wyrazami. Należą do nich zwłaszcza nieodmienne części mowy jak spójniki (lub, ale, czy), przyimki (nad, pod, bez) i partykuły (nie, tak).

Jednocześnie niektóre wyrazy tego typu – to znaczy ściśle powiązane z innymi, zwykle nieodmienne – mają więcej niż 3 litery. Przykłady to spójniki (albo, więc, lecz), przyimki (przez) i partykuły (niech, tylko).

Normy

Reguła zabraniająca sierotek dotyczy zarówno tekstów ciągłych, jak i pojedynczych napisów wielowierszowych (tytuły, podpisy). Polską Normę PN-P-55366:1983, opisującą podstawowe zasady dotyczące wielkości wcięć, odstępów między wyrazami, dzielenia liczb na grupy cyfrowe, rozdzielania i przenoszenia, wyróżnień, znaków pisarskich, wyliczeń, wycofano w 2014.

Reguła ta obowiązuje wyłącznie dla składów w języku polskim i czeskim. W pozostałych językach albo nie jest znana, albo się jej nie przestrzega.

Zapobieganie

Unikaniu sierotek służą twarda spacja oraz bardziej elastyczna spacja niełamliwa. W ostateczności możliwe jest łamanie linii przed sierotką (jeśli nie powinna być na końcu linii) albo przed wyrazem poprzedzającym ją (jeśli nie powinna być na początku). Por. miękki enter – nie powinno przechodzić się do nowego akapitu. Miękki enter pozwala też uniknąć problemów z justowaniem, jeśli spacja niełamliwa jest niedostępna, a twarda spacja ma stałą szerokość.

Zobacz też

Uwagi

  1. Angielskie słowo orphan, czyli „sierota”, to w typografii odpowiednik polskiego szewca.

Przypisy

  1. Słownik ortograficzny: Zasady pisowni i interpunkcji. PWN. [dostęp 2019-02-23].
  2. Poradnia językowa. PWN. [dostęp 2019-02-23].
  3. Oficjalna lista dozwolonych dwuliterówek z objaśnieniami.
  4. Oficjalna lista dozwolonych trzyliterówek z objaśnieniami.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się