Należy do czołówki najczęściej tłumaczonych autorów polskich[1].
Życiorys
Urodził się w rodzinie nauczycielskiej jako syn Józefa. Jego ojciec walczył w 1939 w stopniu podporucznika w SGO Polesie[2]. Po 17 września dostał się do niewoli radzieckiej. Wraz z kilkoma kolegami udało mu się uciec z kolumny prowadzonej na Smoleńsk i po zamianie ubrania na cywilne powrócił do Pińska. W obawie przed deportacją do Kazachstanu wyjechał z rodziną do swoich rodziców mieszkających w Przemyślu[3], a następnie w głąb niemieckiej strefy okupacyjnej. Pozostałą część okupacji Ryszard Kapuściński wraz z rodzicami spędził w Sierakowie, w Puszczy Kampinoskiej, koło wsi Palmiry oraz w Świdrze (obecnie w granicach Otwocka). Po zakończeniu II wojny światowej przeprowadził się wraz z rodzicami i z siostrą do Warszawy, gdzie w latach 1946−1955 mieszkali na osiedlu domków fińskich na Polu Mokotowskim[4].
Debiutował poetycko w wieku 17 lat w tygodniku „Dziś i Jutro”. W 1950 zdał maturę w warszawskim liceum im. Stanisława Staszica[5][6]. W latach 1953–1981 był członkiem PZPR. W 1955 ukończył studia na Wydziale HistorycznymUniwersytetu Warszawskiego, broniąc pracy magisterskiej Organizacje oświaty dorosłych Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 r., napisanej pod kierunkiem Henryka Jabłońskiego[7]. Następnie rozpoczął pracę (początkowo jako goniec) w redakcji „Sztandaru Młodych”. W 1956 otrzymał pierwszą nagrodę – Złoty Krzyż Zasługi – za reportaż To też jest prawda o Nowej Hucie, opisujący trudne warunki życia robotników na budowie kombinatu. W tym samym roku odbył swą pierwszą podróż pozaeuropejską – do Indii. Odszedł z gazety w 1958, odwołany przez redakcję za poparcie dla krytycznego wobec władzy tygodnika „Po prostu”.
Zmarł 23 stycznia 2007[17] w wieku 74 lat, po rozległym zawale serca, na oddziale kardiochirurgii szpitala przy ul. Banacha w Warszawie. Jego śmierci poświęcone zostało dużo miejsca zarówno w polskich, jak i światowych mediach. Na pierwszych stronach swych wydań pisały o Kapuścińskim największe gazety, jak New York Times, Le Monde czy El Pais. Na ręce ambasadora RP w Hiszpanii kondolencje z powodu śmierci pisarza złożyli hiszpańska para królewska oraz książę Asturii.
To cios dla polskiej literatury, dla polskiej kultury – tak o śmierci Ryszarda Kapuścińskiego mówił w rozmowie z dziennikarzami w tureckim Adampolu prezydent Lech Kaczyński.
Od 1952 roku jego żoną była lekarz pediatra Alicja Mielczarek (1933-2022)[19]. Mieli córkę Rene (ur. 1953)[20].
Współpraca z wywiadem PRL
27 maja 2007 tygodnik „Newsweek Polska” w artykule Igora Ryciaka ujawnił[21], że Kapuściński od 1965 do 1972 (lub 1977) współpracował z wywiadem PRL. W IPN odnalazły się analizy odwiedzanych przez niego krajów i pisane przez niego opisy kilku osób, z którymi się spotykał[22].
Żona, Alicja Kapuścińska (1933-2022[23]), twierdziła natomiast, że mąż nie przejmował się rejestracją (jako współpracownika) przez SB, utrzymując, że wszyscy wyjeżdżający za granicę dziennikarze są umieszczeni w tych aktach jako potencjalni informatorzy[24][25].
Publikacje
Kapuściński przez wiele lat publikował w „Czytelniku”, pod koniec życia w „Znaku”. Przed jego śmiercią ukazały się:
W 2008 „Agora” w serii Biblioteka Gazety Wyborczej opublikowała Dzieła Wybrane Ryszarda Kapuścińskiego obejmujące 16 tomów – 12 książek (w tym Wiersze zebrane) i 4 książki mówione. Wszystkie książki zostały opatrzone esejami znanych pisarzy.
Nagrody i odznaczenia
Nagrody i tytuły, które otrzymał Ryszard Kapuściński
W 2010 na warszawskim Polu Mokotowskim otwarto ścieżkę edukacyjną szlakiem Ryszarda Kapuścińskiego. Przebiega ona m.in. koło domu przy ul. Leszowej, w którym mieszkał w latach 1946–1955. W marcu 2018 dom był niezamieszkały i znajdował się w stanie ruiny[36].
W 2022 odsłonięto tablicę pamiątkową na bloku mieszkalnym przy ul. Pustola 16 w Warszawie, w którym mieszkał w latach 1965−1988[10].
Publikacje o Kapuścińskim
Andrzej Włodzimierz Pawluczuk – Kapuściński (Czytelnik, Warszawa 1980)
Marek Miller – Kto tu wpuścił dziennikarzy (Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985)
Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 117, 528. ISBN 83-06-01691-2.
Kazimierz Wolny-Zmorzyński – O twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Próba interpretacji (Libri Ressovienses, Rzeszów 1998)
Kazimierz Wolny-Zmorzyński – Wobec świata i mediów. Ryszarda Kapuścińskiego dylematy dziennikarskie, literackie, społeczno-polityczne (Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999) [2]
Zbigniew Bauer – Antymedialny reportaż Ryszarda Kapuścińskiego (PAP, Warszawa 2001)
Beata Nowacka – Magiczne dziennikarstwo: Ryszard Kapuściński w oczach krytyków (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004)
Kazimierz Wolny-Zmorzyński – Ryszard Kapuściński w labiryncie współczesności (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004)
„Życie jest z przenikania...”: Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego, zebr., oprac. i wstępem opatrzył Bogusław Wróblewski, posł. Alicja Kapuścińska (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008)
Aleksandra Kunce – Antropologia punktów. Rozważania przy tekstach Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008) [3]
Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – Ryszard Kapuściński: Biografia pisarza (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2008)
Jarosław Mikołajewski – Sentymentalny portret Ryszarda Kapuścińskiego (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008)
Podróże z Ryszardem Kapuścińskim (część 2): Opowieści czternastu tłumaczy, pod red. Bożeny Dudko (Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 2009)
O książkach, ludziach i sztuce: Pisma rozproszone, pod red. Bożeny Dudko i Mariusza Zwolińskiego, ze wstępem Alicji Kapuścińskiej (Czytelnik, Warszawa 2009)
Ryszard Kapuściński – wizja świata i wartości: Refleksje interdyscyplinarne, red. nauk. Arkadiusz Dudziak i Agnieszka Żejmo (Vertum Wydawnictwo Naukowe i Specjalistyczne, Olsztyn 2009) [4]
Ryszard Kapuściński i Pole Mokotowskie (Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2010)
Mirosław Ikonowicz – Hombre Kapuściński (Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2011)
Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013) [5]
Maciej Sadowski – Ryszard Kapuściński. Fotobiografia/Ryszard Kapuściński. Photobiography (Veda, Warszawa 2013) [6]
Agnieszka Czapla, Alicja Karasińska, Dagmara Karp, Magda Pruszkiewicz i Ewelina Witkowska – Kapuściński w Izabelinie i inne opowieści (Skorpion, Warszawa 2013)
Tomasz Jan Chlebowski – Horyzonty spotkań Ryszarda Kapuścińskiego (Difin, Warszawa 2014)
Marek Kusiba – Ryszard Kapuściński z daleka i z bliska (Znak, Warszawa 2018) [7]
Schwartz, Matthias: The Technique of Documenting. On the Early Reportages of Ryszard Kapuściński and Hanna Krall, Documentary Aesthetics in the Long 1960s in Eastern Europe and Beyond, ed. by Clemens Günther and Matthias Schwartz. Amsterdam: Brill 2024, 164–185.
Przypisy
↑AnnaA.NasiłowskaAnnaA., Między kolekcją a kanonem, „Niezbędnik Inteligenta Plus [04]”, 1 (1), Polityka, 18 stycznia 2011, s. 32-36, ISSN 1730-0525 [dostęp 2020-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-17].
↑R. Kapuściński zgodnie z dalszym źródłem podaje nazwę Armia Polesie, ale faktycznie musiała to być SGO Polesie gen. Kleeberga.
↑Bartosz Marzec. Z Pińska na koniec świata, Kraj lat dziecinnych Ryszarda Kapuścińskiego (Lato było gorące). „Rzeczpospolita (dodatek PLUS MINUS)”. 297, 18 grudnia 2004. [dostęp 2017-08-25]. (pol.).brak numeru strony
↑TomaszT.UrzykowskiTomaszT., Fiński domek, w którym mieszkał Ryszard Kapuściński, może nie przetrwać zimy [online], Gazeta Wyborcza, 20 grudnia 2018 [dostęp 2022-06-16].
↑Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.
↑Soccer War - Ryszard Kapuściński [online], American Bookstore [dostęp 2021-03-14].
↑ abWojciech Podgórski: Na Woli odsłonięto tablicę Ryszarda Kapuścińskiego. "Pamiętam stukot jego maszyny do pisania". warszawa.wyborcza.pl, 20 czerwca 2022. [dostęp 2022-07-24].
↑ abNagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
↑Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Śląskiego [online] [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25].
↑Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017.
↑Nie żyje Alicja Kapuścińska, żona mistrza reportażu Ryszarda Kapuścińskiego [online], Onet Wiadomości, 7 marca 2022 [dostęp 2024-03-09](pol.).
↑Ryszard Kapuściński - życiorys, dzieła, życie prywatne [online], Onet Wiadomości, 3 listopada 2020 [dostęp 2024-03-09](pol.).
↑Bartłomiej Bajerski „Kapuściński współpracował z SB” – Dziennik.pl, 13 października 2007.
↑DonatD.SzyllerDonatD., Wdowa po Kapuścińskim: Mąż nie był agentem SB [online], Dziennik.pl, 25 maja 2007 [zarchiwizowane z adresu 2008-01-17].
↑Beata Nowacka, Zygmunt Ziątek – „Literatura „non-fiction”. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim” (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 25).
↑Latynoafryka. Nowy zbiór reportaży Ryszarda Kapuścińskiego - Więź [online], wiez.pl, 21 stycznia 2022 [dostęp 2022-06-16](pol.).
↑Szuber uhonorowany w Kanadzie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 50 (422), s. 1, 10 grudnia 1999.
↑W październiku 2016 r. uchylono zakaz publikacji rozdziału o kobietach w życiu Ryszarda Kapuścińskiego w ewentualnych wznowieniach jego biografii pióra Artura Domosławskiego.